تىلدىك ديسكريميناسياعا ۇشىراپ جاتقان قازاق ءتىلى، ورىس ءتىلى ەمەس. سوندىقتان، پرەزيدەنت ايتقان ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك.
سوندا عانا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتقانى زاڭمەن بەكىتىلەدى.
ويتكەنى، مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى ديسكريميناسياعا ۇشىراۋ - تاريحتا الەمدە تەك قازاقستاندا عانا!
ال كەز كەلگەن ءوزىن سىيلايتىن ەل ءۇشىن الدىمەن الەمدىك التى ءتىل ەمەس، ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىك ءتىلى ماڭىزدى!
قازاقستان پرەزيدەنتىنە: “مەن قاي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن؟ بىزگە ءوز ءتىلىمىزدى بەرىڭىزدەر، ءوز تىلىمىزدە سۇراعاندا نانىمىزدى بەرىڭدەر!”دەپ، كوزىنە جاس الىپ، قامىققان، قورلانعان قازاقتارعا كىم جاۋاپ بەرەدى ءبىزدىڭ ەلدە؟
قازاق ەلىندە قازاقشا نان سۇراي الماي وتىرساق، بۇعان قازاق بيلىگى جاۋاپتى!
30 جىلدان بەرى ءالسىز زاڭىنىڭ ءوزىن ورىنداتا الماي وتىرعان، ناقتى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋعا قارسى بولىپ وتىرعان ۇكىمەتتىڭ نە كەرەگى بار؟
كونستيتۋسياداعى ورىس ءتىلى تۋرالى 7-باپتىڭ 2-تارماعىندا "مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى" دەپ جازىلعانمەن، بۇل ورىس ءتىلى قازاقستاندا رەسمي ءتىل دەگەندى بىلدىرمەيدى! بۇل تۋرالى كونستيتۋسيالىق كەڭەس 2007 جىلعى 23 اقپانداعى قوسىمشا قاۋلىسىمەن بەكىتىپ بەرگەن.
ياعني، كونستيتۋسيا بويىنشا ورىس ءتىلى تەك “مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ورگاندارىندا رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى". تاعى دا ايتامىز، “رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى”-دەگەن ءسوز رەسمي ءتىل دەگەن ستاتۋس بەرمەيدى كونستيتۋسيالىق كەڭەس قاۋلىسى بويىنشا.
ال شۋ مەن داۋ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ زاڭسىز قورلانۋى مەملەكەتتىك نەمەسە جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنان گورى دۇكەندەر مەن مەيرامحانالاردا، قوعامدىق كولىكتەردە، جەكەمەنشىك كوپشىلىككە قىزمەت كورسەتۋ ورىندارى مەن بانكتەردە تب بولۋدا.
وسى جەردە بەس جىل بۇرىن “قازاق ءۇنى” گازەتىندە جاريالانعان “قاي تىلگە بولسا دا، قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرسەڭىز – زاڭدى بولادى!”-دەگەن ماقالامىزدى قايتا جاڭعىرتۋعا تۋرا كەلۋدە!
قاشان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى جەكە دارا انىقتالاتىن زاڭ قابىلدانعانشا كورگەن كۇنىمىز وسى بولسا كەرەك…
كونستيتۋسيادا دا، ءتىل تۋرالى زاڭدا دا تۋرالى زاڭدا ەڭ جوعارى ستاتۋس - مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسى. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىنان جوعارى ستاتۋس بولمايدى. سوندىقتان ساۋاتسىزداردىڭ (مينيستر مە، اكىم بە، دەپۋتات پا، ساتۋشى ما، ءبارىبىر) قانداي دا ءبىر ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلمەن بىردەي «مارتەبەسى» تۋرالى "ەرەجەلەرى" مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قاسىندا بوس ءسوز بولىپ تابىلادى!
2007 جىلى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى، اقىن مۇحتار شاحانوۆ پەن عالىم امانگەلدى ايتالى باستاعان ءبىر توپ دەپۋتاتتىڭ: "كونستيتۋسيا بويىنشا ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن بىردەي بولىپ تابىلا ما؟" دەگەن سۇراعىنا كونستيتۋسيالىق كەڭەس: " اتازاڭنىڭ 7- بابى 2-تارماعى بويىنشا "ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار قولدانىلادى"-دەگەن ءسوز - ورىس تىلىنە مەملەكەتتىك تىلمەن بىردەي ستاتۋس بەرمەيدى."-دەپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق كەڭەسىنىڭ 2007 ج. 23 اقپانداعى № 3 قوسىمشا قاۋلىسىمەن جاۋاپ بەرگەن.
ياعني، "ورىس ءتىلىنىڭ ستاتۋسى مەملەكەتتىك تىلمەن بىردەي" -دەگەن ءسوز ويدان شىعارىلعان، ورىس ءتىلىنىڭ قۇقىن اسىرا پايدالانعان ورىس تىلدىلەر جاساپ العان جالعان "ستاتۋس".
سوندىقتان،
«ورىسشا جاۋاپ بەرمەدى، قازاقشا جاۋاپ بەردى نەمەسە قازاقشا سويلەدى» دەگەن شاعىمدانۋ - زاڭسىز!
ويتكەنى، قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل!
كونستيتۋسيا بويىنشا دا، تىلدەر تۋرالى زاڭ بويىنشا، ساۋال نەمەسە ءوتىنىش ورىس تىلىندە بولا ما، وزگە تىلدەردە بولا ما، بارىنە ءسىز قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرسەڭىز – ول زاڭدى!
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» ق ر زاڭىنىڭ 4 بابىنا سايكەس – قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ – قازاق ءتىلى تانىلادى جانە بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك ورگاندار مەملەكەتتىك ءتىلدى جان-جاقتى دامىتۋعا مىندەتتى.
9-باپ. مەملەكەتتiك ورگاندار اكتiلەرiنiڭ تiلi. مەملەكەتتiك ورگانداردىڭ اكتiلەرi مەملەكەتتiك تiلدە ءازiرلەنiپ، قابىلدانادى، قاجەت بولعان جاعدايدا، مۇمكiندiگiنشە، باسقا تiلدەرگە اۋدارىلۋى قامتاماسىز ەتiلە وتىرىپ، ولاردى ءازiرلەۋ ورىس تiلiندە جۇرگiزiلۋi مۇمكiن.
11-باپ. ازاماتتاردىڭ ءوتiنiشتەرiنە قايتارىلاتىن جاۋاپ تiلi. «مەملەكەتتiك جانە مەملەكەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ ازاماتتاردىڭ ءوتiنiشتەرi مەن باسقا دا قۇجاتتارعا قايتاراتىن جاۋاپتارى مەملەكەتتiك تiلدە نەمەسە ءوتiنiش جاسالعان تiلدە بەرiلەدi.»-دەپ جازىلعان.
ياعني، تىلدەر تۋرالى زاڭنىڭ 4- 9-11 باپتارى بويىنشا ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالار تاراپىنان تۇسكەن ارىز-شاعىمدارعا جاۋاپتى، ولاردىڭ قاي تىلدە بەرىلگەنىنە قاراماستان، مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق تىلىندە قايتارۋعا قۇقىلى!
تۇتىنۋشىلار قۇقى تۋرالى زاڭنىڭ 24،25 باپتارى بويىنشا دا تۇتىنۋشىعا قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرۋى كەرەك دۇكەن قىزمەتكەرلەرى قوجايىنىنان ساتۋشىسى، ءتىپتى كۇزەتشىسىنە دەيىن.
ياعني، ءسىز قاي تىلدە، ورىس ءتىلى مە، اعىلشىن، جۇڭگو ءتىلى مە، ءشۇرشىت ءتىلى مە، ت.ب. ءتىل مە، سۇراق قويىلسا دا، قازاق تىلىندە – مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرسەڭىز – زاڭدى بولادى.
ويتكەنى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قول قويعان زاڭىمىزدا وسىلاي جازىلعان.
ول ءۇشىن ءسىزدى ەشكىم جۇمىستان شىعارا المايدى. قايتا پاتريوتتىعىڭىز ءۇشىن العىس حات، قالاۋى بولسا، ءتىپتى سىياقى بەرۋى كەرەك!
ياعني، ءبىز اقوردادان باستاپ، اۋىلعا دەيىن ءبىر نارسەنى انىقتاپ الۋىمىز كەرەك!
تىلدىك ديكريميناسياعا ۇشىراپ جاتقان قازاق ءتىلى، ورىس ءتىلى ەمەس! مەملەكەتتىك ءتىل ديسكريميناسياعا ۇشىراۋدا، رەسەي مەن ءبىزدىڭ ورىستىلدىلەر شۋلاعانداي، ورىس ءتىلى ەمەس!
مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى ديسكريميناسياعا ۇشىراۋ - تاريحتا الەمدە تەك قازاقستاندا عانا كەزدەسۋدە!
سوندىقتان دا مەن كەزىندە قاراعاندىدا قازاق تىلىندە دۇكەننەن نان ساتىپ الا الماعان ستۋدەنت داستان جاقىپوۆ تۋرالى “قازاق ءۇنى” ۇلتتىق پورتالىندا “قازاق تىلىندە ءبىر بولكە نان مەن سۋ ساتىپ الا المايتىنىما كۇيىنەمىن...”-دەگەن ماقالا جازدىم. ورالدا قازاقشا تاكسي شاقىرا الماي، جولدا قالعان جۇمىسسىز نۇرتاي تۋرالى جازدىم
ەندى مىنە، پاۆلوداردا قازاق تىلىندە ازىق الا الماي اش قالعان، قازاقستان پرەزيدەنتىنە: “مەن قاي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن؟ بىزگە ءوز ءتىلىمىزدى بەرىڭىزدەر، ءوز تىلىمىزدە سۇراعاندا نانىمىزدى بەرىڭدەر!”دەپ، كوزىنە جاس الىپ، قامىققان، قورلانعان قازاق جىگىتى اسىلبەكتىڭ ۆيدەوسى الەۋمەتتىك جەلىدە تاراپ ءجۇر. وعان كىم جاۋاپ بەرەدى ءبىزدىڭ ەلدە؟
قازاق ەلىندە قازاقشا نان سۇراي الماي وتىرساق، بۇعان قازاق بيلىگى جاۋاپتى!
30 جىلدان بەرى ءالسىز زاڭىنىڭ ءوزىن ورىنداتا الماي وتىرعان، ناقتى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋعا قارسى بولىپ وتىرعان ۇكىمەتتىڭ نە كەرەگى بار؟
وتىز جىلدا قازاقشا نان سۇراي الماساق، ۇلتتىق يدەولوگيامىز 30 جىلدا تۇك بىتىرمەگەنى عوي!؟.
كەشە عانا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ستاتۋسى تۋرالى جانە رەسمي ءتىل دەگەن ستاتۋستىڭ جوقتىعى تۋرالى
“حابار 24” ارناسىنداعى “انىعىن ايتقاندا” حابارىندا انىعىن ايتتىم!
پاۆلوداردا رۋزا، وسكەمەندە جۇلدىزاي، ەلوردامىزدا وعىز دوعان، جاسۇلان يسا، مۇقاعالي بالقىباي، جارتى قازاقستاندى ارالاپ شىققان كەرەكۋلىك دياس،
الماتىدا قۋات احمەت، سادىق جانىقۇل، جانار جاحات جانە تب جەتىسكەننەن مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتىپ جۇرگەن جوق كوشەدە. مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدىلىقتى - مەملەكەت مۇددەسىن قورعاپ ءجۇر!
زاڭدىلىقتى قاداعالاۋشى باس پروكۋراتۋرانىڭ، قۇقىق قورعاۋشى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ، زاڭدى باقىلاۋ فۋنكسياسىنان ايرىلىپ قالعان ءتىل كوميتەتىنىڭ جۇمىسىن ىستەپ ءجۇر!
رەسەيدە مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋدى تالاپ ەتكەندەردى “ۇلتشىلدار” دەپ ايىپتاۋعا بولا ما؟ ەندەشە، قازاقستاندا دا مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت ەتۋدى تالاپ ەتۋ - زاڭدىلىق!
مىسالى، رەسەيدە مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتسەڭ - پاتريوت بولىپ ماقتالاسىڭ. ال قازاقستاردا مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتسەڭ، ناشار ماعىناداعى “ۇلتشىل” اتانىپ، -داتتالاسىڭ، ءتىپتى سوتتالاسىڭ! ەڭ بولماعاندا، ەلدەن قۋىلىپ، باس ساۋعالاپ كەتەسىڭ؟
ءقازىر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە كورنەكى اقپارات ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» ق ر زاڭىنىڭ جوباسى قارالۋدا. وسى زاڭ جوباسىندا دەپۋتاتتاردىڭ ۇتىمدى ۇسىنىستارى تولىق قابىلدانسا، ەشكىم كوشە كەزىپ، دۇكەن-كافە ارالاپ، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە داۋ بولماس ەدى…
ال قابىلدانباسا، كوشەگە شىعۋدىڭ كوكەسى سوندا بولادى، داۋ كوبەيە بەرەدى. بۇنىڭ سوڭى بىتپەس داۋعا، ءتىپتى تولقۋعا اپارىپ سوعادى. بۇل ەڭ ماڭىزدى ءتىل ماسەلەسىنە ۇكىمەتتىڭ جايلى كابينەتتەرىنەن شىقپاي-اق، قارا كوزىلدىرىك ارقىلى ءۇستىرت قاراپ، كوزبوياۋشى جالعان اقپاراتتار ارقىلى حابار الىپ وتىرۋ ماسەلەنى ۋشىقتىرا بەرەدى.
ويتكەنى، ءبىز وسى زاڭ جوباسىنا ءتىل باسقارمالارى ءۇش جىل بۇرىن ايرىلىپ قالعان كاسىپكەرلىك مەكەمەلەردى تىلدىك باقىلاۋ فۋنكسياسىن قايتارۋ ءۇشىن كاسىپكەرلىك كودەكسكە قايتا ۇسىنىپ وتىرمىز. ال وعان ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن “اتامەكەن” ۇلتتىق پالاتاسى كەلىسىم بەرمەي قارسى بولىپ وتىر ءالى. جارتى جىلدان بەرى ۇكىمەت كەلىسىمى الىنباعاندىقتان ءبىرىنشى سەسسيادا قابىلدانۋى ءتيىس زاڭ جوباسى ەكىنشى سەسياعا قالۋعا ءماجبۇر بولدى…
ولارعا قازاقستاننىڭ 80 پايىزداي قازاق ازاماتتارىنىڭ تىلدىك ديسكريميناسياعا ۇشىراۋى، ءار جىل سايىن كورنەكى اقپاراتتارداعى 13 مىڭعا جۋىق مەملەكەتتىك تىلدەگى مازاق قاتەلەردىڭ قاپتاۋى تۇك اسەر ەتپەيتىن سەكىلدى…
ءقازىر ەلدىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانۋى بولىپ تۇر. بۇل جەر ماسەلەسى سەكىلدى ەلدىڭ ەڭ باستى جاندى جەرى! سوندىقتان دا بىلتىر “قازاق ءۇنى” ۇلتتىق پورتالىندا ءبىر ايدا 126 مىڭنان استام ادام مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى تالاپ ەتىپ، پرەزيدەنتكە جازىلعان اشىق حاتقا قول قويدى.
ەندى مىناۋ زاڭدارعا “كورنەكى اقپارات ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى تۋرالى زاڭ جوباسىنا” بۇرىن كاسىپكەرلىك كودەكستەن الىنىپ تاستالعان تىلدىك باقىلاۋ فۋنكسياسى قايتا قوسىلماسا، بۇل ۇلكەن شۋعا ۇلاسادى. ويتكەنى دەپۋتاتتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالارى ارقىلى بۇل باپتىڭ قايتا قوسىلۋعا ۇسىنىلعانىن ەل جاقسى ءبىلىپ، قاتاڭ قاداعالاپ، ناتيجەسىن اسىعا كۇتىپ وتىر.
بۇل باقىلاۋ فۋنكسياسى قايتا ەنگىزىلمەسە زاڭ جوباسىنىڭ ءمانى قالمايدى.
ارينە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامىماۋى – مەملەكەتتىڭ باستى كىناسى!
مەملەكەتتىك ءتىلدى ماجبۇرلەمەي، ءتىل دامىمايدى دەپ تالاي جازدىق. “اتا زاڭدى وزگەرتپەي، ءتىلدى ۇيرەنۋ – سۋعا تۇسپەي ءجۇزۋدى ۇيرەن دەگەنمەن بىردەي”-دەگەن جانايقاي ماقالامىزدا ءبارىن اقتارىپ ايتتىق.
ءبىراق بۇل بارىمىزگە، قازاقتارعا، بىزگە، قازاقتىلدىلەرگە دە بايلانىستى. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسىن زاڭعا ساي تالاپ ەتە المايمىز. ال ورىستىلدىلەر رەسمي ءتىلدى مەملەكەتتىك تىلدەن دە اسىرىپ، زاڭسىز پايدالانىپ وتىر. دە-فاكتو ءورىستىلى مەملەكەتتىك ءتىل ءرولىن يەلەنۋدە. بۇل جەردە زاڭ ەمەس… جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەر كوپ ءرول وينايدى. ەگەر ەكى ءتىلدىڭ ستاتۋستارى كەرىسىنشە بولسا، قايتەر ەدىك… وندا جاڭبىر جاۋماي ەزىلىپ جۇرگەن قازاق ءتىلى مۇلدە قۇرىپ بىتەر ەدى…
ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟
ەندى بىزگە » مەن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيمىن!» دەگەن شەكتەۋسىز اكسيانى باستايتىن ۋاقىت باياعىدا جەتتى!
ءقازىر تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 30 جىل تولعاندا، ەندى "قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارى قازاقشا سويلەۋى ءتيىس" دەيتىن كەز كەلدى. بۇل قاراپايىم حالىقتىڭ عانا تالابى ەمەس، “قازاقستان -2030” ستراتەگيالىق باعدارلامادا بەكىتىلگەندەي، ۇكىمەتتىڭ ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ باعدارلاماسى بويىنشا دا قازاقستاندىقتاردىڭ 2020 جىلى 90 پايىزى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋى ءتيىس دەپ كورسەتىلگەن.
بۇل باعدارلاما بويىنشا 2014-2016 جىلدارى مەملەكەتتىك جانە حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن بارلىق مەكەمەلەر مەملەكەتتىك تىلدە جۇمىس ىستەۋى كەرەك بولاتىن... ءيىسى دە سەزىلمەيدى... ال ەندى ءبىزدىڭ ەلدە زاڭدارىمىز دا، باعدارلامالارىمىز دا، ەلباسى مەن پرەزيدەنت تاپسىرمالارى دا ىسكە اسپايتىنىنا كوزىمىز جەتتى.
ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟
بىرىنشىدەن، ول ءۇشىن جوعارىدا ايتقانداي، بارلىق جەردە، كىمگە، قاي ۇلتتىڭ وكىلى بولسا دا، تەك مەملەكەتتىك تىلدە - قازاق تىلىندە سويلەۋىمىز كەرەك. وسىلاي قۇلدىق قۇلىقتان قۇتىلماي، مىڭ جەردەن زاڭ بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، قازاق ءتىلىنىڭ جاپپاي قولدانىلۋى قيىن. "زاڭ جاقسى بولعانمەن، شەنەۋنىكتەر ناشار بولسا، ول ورىندالمايدى"-دەپ ءبىر دانىشپان ايتقانداي، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرىمىزدىڭ كوبىسىنىڭ (مينيسترلەر،اكىمدەر، دەپۋتاتتار، ت.ب.) مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرۋگە، ياعني، زاڭدى ورىنداۋعا ساۋاتتارى جەتپەيدى. سوندىقتان دا، كوپشىلىك ورىنداردا، دۇكەندەردە دە، جيىنداردا دا، بارلىق جەردە قازاق تىلىندە سويلەيىك. مينيسترلەرگە، اكىمدەرگە، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ بارىنە، قانداي ۇلت بولسىن، مەملەكەتتىك تىلدە سۇراق قويىپ، مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ تالاپ ەتىڭىزدەر. بۇل زاڭمەن بەكىتىلگەن ەرەجە. سىزگە ورىس تىلىندە نەمەسە وزگە تىلدە سۇراق قويسا، تەك مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرۋ كەرەك.
ال بۇل ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلە مە؟ قۇل بولساڭ، كەلمەيدى. ويتكەنى، قۇل قوجايىن تىلىندە (ورىس تىلىندە) سويلەۋگە قۇمار بولادى. ۇل بولساڭ، كەلەدى! ويتكەنى ۇل ءوز تىلىندە سويلەيدى!
ەكىنشىدەن، بىزگە جەتىسپەي كەلە جاتقان تاعى ءبىر وتە وزەكتى ماسەلە بار. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندا نەمەسە جەكە مەكەمە، دۇكەندەردە تب. اياققا تاپتالعانى تۋرالى زاڭدىلىقتى قاداعالاۋ ورگانى – پروكۋراتۋراعا ارىز جازىپ وتىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگىمىز – زاڭدى تۇردە شاعىمدانبايمىز. ۇندەمەي سورلى كۇيىندە قازاق ەلىندە تۇرىپ، تيتتەي دۇكەنشىك ساتۋشىسىنان باستاپ، مينيسترگە دەيىن رەسەي تىلىندە جاۋاپ بەرىپ تۇرا بەرەمىز. مىقتاعاندا، ايقايلاسامىز دا، كەتىپ قالامىز. 30 جىلدان بەرى ءبىر قالادا پروكۋراتۋراعا 1 كۇندە 100 ارىزدان ءتۇسىپ وتىرعاندا، بۇگىندە ءبۇيتىپ، قازاقشا نان سۇراي الماي وتىرماس ەدىك. ال وزگە ۇلت وكىلدەرى «ورىسشا جاۋاپ بەرمەدى» دەپ، 30 جىلداعى بىرەر عانا زاڭدىلىققا زاڭسىز شاعىمدانىپ، ارىز قالدىرادى. سوندىقتان ولاردىڭ زاڭسىز سوزدەرى دە زاڭ ورىندارىنا ءوتىمدى.
ءبىز پرەزيدەنتتىڭ كەشەگى جولداۋىنان دا وزىمىزگە كەرەگىن الىپ، ناسيحاتىمىزعا پايدالانا بىلەيىك. ويتكەنى، اركىم ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى سويلەپ جۇرگەن تىلىنە ىڭعايلاپ، كورپەنى وزدەرىنە تارتىپ تاپسىرلەۋدە.
مىسالى، ورىستىلدىلەر پرەزيدەنتتىڭ ورىس ءتىلى تۋرالى ايتقانىن تاراتۋدا، ال قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ستاتۋسى جايىندا ايتقانى تۋرالى ەسكە دە الماۋدا، ءبىر دە ءبىر رەت جازعان جوق! ال ءبىزدىڭ كەيبىر ءتىل جاناشىرلارىمىز سول ورىستىلدىلەردىڭ شوتىن شاۋىپ، سولاردىڭ جۇمىسىن ىستەپ، پرەزيدەنتتىڭ جولداۋدا ورىس ءتىلى تۋرالى ايتقان ءسوزىن تاراتىپ، (“نەگە ايتتى؟” دەسە دە، سول ءسوزدى جاريالاۋ دا، سولارعا جۇمىس ىستەۋ بولادى) ولارعا ۇپاي قوسۋدا.
ودان دا باياعى كەڭەستىك ەسكى جولىمەن ، ەسكى ارباسىن سالدىرلاتىپ كەلە جاتقان ەسكى “كەڭەسشى” ەرتىسبايەۆ سياقتى قازاق تىلىنە قارسىلارعا قارسى جاۋاپ بەرۋ كەرەك! وشاكبايەۆ ەكەۋى پرەزيدەنتتىڭ ورىس ءتىلى تۋرالى ايتقانىن عانا ءىلىپ الىپ، بۇرمالاپ وتىر ەفيردە. مەملەكەت باسشىسىنىڭ “ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار” دەگەنىن قۇلاقتارىنا دا قىستىرماي، ءتىپتى ورىس ءتىلىن قايتا ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل قاتارىنا اپارىپ قوسىپ قويدى. وسى ەرتىسبايەۆتار عوي وسىلاي ەلگە ىرىتكى سالاتىن - مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى تالاپ ەتىپ جۇرگەن ءتىل قورعاندارى ەمەس!
“اتازاڭىمىزدا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار - بۇل قازاق ءتىلى!- دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ
پرەزيدەنت قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەتىنىنە باسا نازار اۋداردى.
"قازاق ءتىلى، شىن مانىندە، ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، مادەنيەت پەن ءىس جۇرگىزۋدىڭ تىلىنە اينالۋدا. جالپى مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ اياسى كەڭەيىپ كەلەدى. بۇل زاڭدى قۇبىلىس، ءومىردىڭ باستى ءۇردىسى.”-دەدى.
پرەزيدەنت بولاشاعىن قازاقستانمەن بايلانىستىراتىن ءاربىر ازامات قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويۋعا ءتيىس ەكەنىن ايتتى. سەبەبى بۇل وتانشىلدىقتىڭ باستى بەلگىسى دەۋگە بولادى.
ياعني، ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ 30 جىلدان اسا داۋ بولىپ كەلە جاتقان، اقورداداعى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردەن،
ۇكىمەت باسشىلارىنان باستاپ، ۇيشىكتەگى ساتۋشىلارعا دەيىن، كەيبىر “ساياساتتانۋشى”، “ءتىلتانۋشىلارعا” دەيىن “بىزدە مەملەكەتتىك ءتىل -ەكەۋ»-دەپ، وزدەرى دە شاتاسىپ، ەلدى دە اداستىرىپ جۇرگەندەر جايىپ جىبەرگەن جاڭساق پىكىرگە نۇكتە قويدى!
سوندىقتان، سول مەملەكەت باسشىسى ايتقان ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى تالاپ ەتكەن (ولار ورىس تىلىنە قارسى بولىپ وتىرعان جوق، ديسكريميناسياعا ۇشىراعان قازاق ءتىلىنىڭ قاتارعا ءىلىنۋى ءۇشىن قايرات ەتۋدە) ەلدىڭ ناعىز پاتريوتتارى، ءتىل كۇرەسكەرلەرىن قۋدالاعانشا، قورعان بولۋىمىز كەرەك!
ويتكەنى ولار تاۋەلسىزدىك قورعاندارى!
كەلەسى جىلى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى “اق جول” پارتياسى ءوز دەپۋتاتتىق باستاماشىلىعىمەن قولعا الماق.
ەلدىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى - مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى دەربەس زاڭ قابىلدانباي بۇل داۋ ەشقاشان بىتپەيدى، قايتا ءورشي تۇسە بەرەدى.
ءبىز مۇنى مۇرات موڭكە ۇلى سەكىلدى زار زامان اقىندارى ءبىلىپ زارلاعانداي، ءقاۋىپ ەتكەننەن ايتامىز.
قازىبەك يسا،
ءماجىلىس دەپۋتاتى
