جالپى اۋماعى 521 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن فلوراسى مەن فاۋناسى «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن قورىقتا وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ جۇزدەگەن ءتۇرى بار. تاريحي ورىننىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن الىس-جاقىننان كەلگەندەر سەزىنە تۇسۋدە. جىل سايىن الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن وسى كەرەمەتتى كورۋ ءۇشىن مىڭداعان ادام كەلەدى. بيىل عانا «التىنەمەلگە» 5 مىڭعا جۋىق تۋريست ايالداپ، ونىڭ تاماشا تابيعاتىنان ءنار الىپ، راحاتقا بولەنىپتى. «التىنەمەل» اتاۋى موڭعول تىلىندە «التىن ەر» دەگەندى بىلدىرەدى. اڭىزدا شىڭعىس حاننىڭ قالىڭ قولى ورتا ازيانى جاۋلاپ الۋ ءۇشىن وسى جازىق ارقىلى وتكەن دەسەدى. كۇن باتىپ، اينالا القىزىل شاپاققا بولەنگەندەگى اسپان تاۋلارداعى قىزىل نۇردى كورگەن ۇلى قولباسشى «التىن ەر» دەپ تاڭدانا ايتقان ەكەن. ۇلتتىق تابيعات قورىعىندا كەلۋشىلەرگە بارلىق جاعداي جاسالعان. قونا جاتسا قوناق ءۇي، اڭعا شىقسا ءمىنىس اتى ءازىر.
مۇندا شەتەلدىكتەر ءۇشىن التى قانات اق بوز ۇيلەر تىگىلگەن. قورىق ۇجىمى تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ەكسكۋرسسيا بارىسىندا قاي تىلدە بولسىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى جەتىلدىرگەن. حالىقتىق سالت-داستۇرگە ساي مەيماندارعا ۇلتتىق تاعام تۇرلەرى ۇسىنىلىپ، قۇرمەت كورسەتىلەدى. ماسەلەن، حايرۋللين پاركتەگى جاس ماماننىڭ ءبىرى. ول الماتىداعى جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەننەن كەيىن جولدامامەن بىردەن اۋىلعا كەلىپتى. ءقازىر اۋدارماشى رەتىندە قازاق، ورىس تىلدەرىن ايتپاعاندا، 8 ءتىلدى بىلەدى. اعىلشىن، فرانسۋز، يسپان، يتاليان، جاپون، جۇڭگو، كورەي تىلدەرىندە سويلەيدى. ەندى اراب ءتىلىن ۇيرەنىپ ءجۇر. شەتەلدىكتەرگە ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندەگى قورىق، اتامەكەننىڭ تاماشا تابيعاتى تۋرالى ايتۋدان جالىقپايدى. ايعايقۇمداعى دىبىستى فيزيكتەر قۇمداردىڭ ۇيكەلىسى مەن كريستالدى ەلەكترلەنۋدىڭ اسەرىنەن دەپ تۇسىندىرەدى. دەگەنمەن، عالىمدار بۇل ءالى دە بەلگىسىز قۇبىلىس ەكەنىن ايتادى. تابيعات تاماشاسى، تىلسىم سىرى قوناقتاردى قىزىقتىرادى. قۇمتوبەنىڭ ەتەگىندە سۋى تۇنىق، تۇزدى بۇلاق سىلدىرلاي اعىپ جاتىر.
وسى مەكەندە قاشقارياعا ساپارى كەزىندە عالىم شوقان ءۋاليحانوۆ ايالداعان ەكەن. قورىق تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە باي. سولاردىڭ ءبىرى – وشاقتاس. شىڭعىس حاننىڭ قولى وسىندا دامىلداپ، اسكەرگە اس ازىرلەۋ ءۇشىن وسى قويتاستارعا ۇلكەن قازان ورناتىلىپ، يگىلىگىن كورگەن دەگەن بولجامدار دا بار. التىن كوپىر تاريحى وسىلاي دەيدى. قورىق جان-جانۋارعا وتە باي. سيرەك كەزدەسەتىن اڭداردان – قۇلان، قاراقۇيرىق، ارقار، تۇلكى، تاۋ سۋسارى، قويان، قۇستاردان – بۇركىت، تازقارا، يتەلگى، قىرعاۋىل، بالىقتاردان – سازان، كوكسەركە، اقمارقا، تابان، تاعى باسقا تۇرلەرى جەتكىلىكتى. پرجيەۆالسك جىلقىسىنىڭ جىلدامدىعى قۇلاننىڭ جىلدامدىعىمەن بىردەي. مىنىسكە كونبەيدى. جىلقىنىڭ بۇل ءتۇرىن تابيعاتتا ءوسىرىپ كورۋ تاجىريبەسىن فرانسيا، رەسەي جانە قازاقستان عالىمدارى بىرىگىپ جاساپ وتىر. ميۋنحەن حايۋاناتتار باعىنان اكەلىنگەن جىلقىلار جەرسىنىپ، ءوسىپ كەلەدى. پاركتىڭ قاتۋ مەن قالقان تاۋلارىندا 5 مىڭعا تارتا تاۋتەكە، 500-گە جۋىق ارقار، 4 مىڭنان استام قاراقۇيرىق ەسەپتە. ەلىمىزدەگى قۇلاننىڭ 97 پايىزى، ياعني 3 مىڭنان استامى وسىندا دەيدى، «التىنەمەل» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىنىڭ باس ديرەكتورى حالىق ءبايادىلوۆ. قورىقتا وسىمدىكتىڭ 1800 ءتۇرى كەزدەسەدى. ماسەلەن، مۇندا كوپجىلدىق اعاشتىڭ ءوسىپ تۇرعانىنا 7 عاسىر دەسەدى. بۇتاقتارى سالماعىن كوتەرە الماي جانتايىپ جاتىر. ال، اعاش ءدىڭى 8 ادامنىڭ قۇشاعىنا ازەر سيادى. كيەلى اعاشقا دەگەن تۋريستەر تاڭدانىسى دا ەرەكشە. التىنەمەل مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە قارايدى. قورىق الماتى وبلىسىندا ورنالاسقاندىقتان، باسشي اۋىلىنا، اۋدان ەكونوميكاسىنا دا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. مۇندا 20 قورىقشى بەكەتى، 40 ينسپەكتور كەلۋشىلەرگە تۋريستىك باعىتتاردى كورسەءتىپ، ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى. شەتەلدىكتەر كوبىنە قانداي اڭداردى اتۋعا بولاتىنىن ينتەرنەت ارقىلى ءبىلىپ كەلەدى. پاركتە «مىڭبۇلاق» تۋريستىك-رەكرەاسيالىق كەشەنى، بالىقشىلار ءۇيى، ورنيتولوگيالىق ستانسا، بەسشاتىر مەن اقتاۋ تاۋىندا تاريحي-ارحەولوگيالىق، پالەونتولوگيالىق مۇراجاي مەن تۋريستىك كەمپينگتەر سالىنادى دەپ جوسپارلانۋدا. ارينە، وسىنىڭ ءبارى جۇزەگە اسسا، «التىنەمەلدىڭ» كەلەشەگى كەمەل دەۋگە تولىق نەگىز بار.
