سول ءبىر زۇلمات جىلدارى نۆكد-نىڭ قاندى قولىنان قۇربان بولعان جازىقسىز ادامداردى الماتى قالاسىنان 40 شاقىرىمداي جەردەگى وسى جاڭالىق اۋىلىنىڭ ىرگەسىنە اكەپ كومگەن.
1997 جىلى پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ جارلىعى شىعىپ، سوعان سايكەس «31 مامىر – ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى» بولىپ بەكىتىلدى.
«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ قولداۋىمەن سالىنعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان مۋزەي 3 ەكسپوزيسيالىق زالدان تۇرادى.
رەپرەسسيا جىلدارىندا جازىقسىز جاپا شەككەندەردىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا، جاڭا ەكسپوزيسيانىڭ 3 زالىندا:
- «قازاقستانداعى 1916-1986 جج. ارالىعىنداعى قۋعىن-سۇرگىن تاريحى»؛
- «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ» («رەكۆيەم» زالى)؛
- «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋشىلىق قوعامى جانە ونىڭ قىزمەتىنە قاتىستى ەكسپوناتتار قويىلعان.
1930-شى – 1950ء-شى جىلدارداعى قۋعىن-سۇرگىن تاريحى تۋرالى ءبىرىنشى زالدىڭ ەكسپوناتتارى تانىستىرادى.
ولاردىڭ قاتارىندا قازاقتىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى – م.تىنىشپايەۆ، ءى.جانسۇگىروۆ، ج.كۇدەرين جانە باسقالارى تۋرالى فوتو قۇجاتتىق ماتەريالدار.
سونىمەن قاتار، وسى زالدا الماتى وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ ارحيۆىنەن الىنعان، الماتى وبلىسى بويىنشا تۇتقىنعا الىنعانداردىڭ (قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، كەيىننەن اقتالعاندار) ءىس كوشىرمەلەرى قويىلعان.
ستاليندىك لاگەرلەردەگى تۇتقىنداردىڭ ءومىرى ءتورت ديورامادا اشىپ كورسەتىلگەن.
جاڭالىق اۋىلىندا اتىلىپ، جەرلەنگەندەردىڭ جەكە زاتتارىن دا وسى زالداعى تاقىرىپتىق بولىمدەردەن كەزدەستىرۋگە بولادى.
«ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ» زالىندا جازىقسىز جازالانعان 4125 ادامنىڭ اتى مەن تەگى ءمارمار تاسقا قاشالىپ جازىلىپ، قابىرعالارىنا ىلىنگەن. ولاردىڭ قىسقاشا ءومىربايانىن (اقپارات 2 تىلدە بەرىلگەن) وسى زالعا قويىلعان اقپاراتتىق دۇڭگىرشەكتەردەن كورۋگە بولادى.
جاڭالىق اۋىلىندا مەموريال ورناتۋدىڭ باستاماشىسى بولعان، رەپرەسسيا قۇرباندارى تۋرالى 9 تومدىق «ازالى كىتاپ» شىعارماسىنىڭ اۆتورى قازاقستاندىق «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋشىلىق قوعامىنىڭ قىزمەتىنە مۋزەيدىڭ 3ء-شى زالىنىڭ ەكسپوزيسياسى ارنالعان.
مۋزەيدىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ ۇلى – سايات جانسۇگىروۆ، پروفەسسور، الاشتانۋشى مامبەت قويگەلدييەۆ، جاڭالىق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى تۇرسىنعالي ساۋدابايەۆ جانە قازاقستانداعى رەپرەسسيا مۋزەيلەرىنىڭ باسشىلارى، تاريحشىلار، زيالى قاۋىم وكىلدەرى، رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ ۇرپاقتارى، ت.ب. شاقىرىلدى.
اماندىق باتالوۆ: «ءبىز ولارعا قارىزدارمىز...»
مۋزەيدىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا اماندىق باتالوۆ ءسوز سويلەدى.
«قازاقتىڭ وشپەس رۋحىن، جازىقسىز قۇربان بولعان بوزداقتاردىڭ ەرەن ەرلىگىن تانىتىپ تۇرعان بۇل جەر – قاسيەتتى جەر.
وسى قاسيەتتى جەردە 4 مىڭنان اسا وزبىر ساياسات قۇرباندارى ماڭگىلىككە كوز جۇمعان. ولاردىڭ بارلىعى – حالىقتىڭ ماڭداي الدى، وزىق ويلى، ءبىرتۋار ازاماتتارى ەدى.
بۇگىن ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا ارنالعان مۋزەي اشىلدى.
دانا حالقىمىز وتكەنگە – سالاۋات، بولاشاققا – عيبرات ايتقان. تاريحىنا قۇرمەتپەن قاراعان.
ءبىز ەلدىڭ بىرلىگى، ازاتتىعى جولىندا قاسىق قانىن اياماي، شىبىن جانىن شۇبەرەككە تۇيگەن تۇلعالاردىڭ رۋحىنا باس ءيىپ، تاعزىم ەتەمىز.
بۇل مۋزەي – الاشتىڭ ءىرى قايراتكەرلەرىنىڭ، قىرشىن كەتكەن بوزداقتاردىڭ ەرلىگىن، حالىقتىڭ بيىك رۋحىن تانىتار ورىن بولادى دەپ سەنەمىز.
مۋزەيدىڭ جالپى الاڭى 535 شارشى شاقىرىم مەتردى قۇرايدى. قۇرىلىس جۇمىستارىنا 288 ملن قارجى بولدىك.
ءبىزدىڭ ەندىگى ماقساتىمىز – وسى تاريحي جىلدار وقيعاسىن، ونىڭ جازىقسىز قۇربانى بولعان ازاماتتاردىڭ ەسىمدەرىن جاڭعىرتۋ، ولاردى ماڭگى ەستە ساقتاۋ.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسندا ەلىمىزدىڭ تاريحي كەزەڭدەرىندەگى «ۇلى دالا تۇلعالارى» تۋرالى ايتىلادى.
ۇلى دالامىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتتەرى، ەل ءۇشىن جانىن قيعان ارىستارىمىزدىڭ ەسىمى – ەل جۇرەگىندە دەپ بىلەمىن»، – دەدى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى.
فوتو: الماتى وبلىسى اكىمدىگىنەن
