وكىنىشكە وراي، ءقازىر اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى تۋرالى ستاتيستيكالىق دەرەكتەردە ۇيلەسپەيتىن، ءبىر بىرىنەن الشاق اقپاراتتار بار.
وسىعان بايلانىستى كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى. اكىمدەردىڭ مالىمەتىنشە، بيىلعى جىلى 16 ميلليون گەكتاردان 16 ميلليون توننا استىق جينالعان ەكەن.
دەگەنمەن، بيىل داقىلداردىڭ ءوسۋ كەزەڭىندەگى قۇرعاقشىلىق ونىمگە وتە قاتتى زيان كەلتىرگەنى انىق. ال باتىس وڭىرلەردىڭ، اقمولا، اسىرەسە، قوستاناي وبلىستارىنىڭ ءبىرقاتار شارۋاشىلىقتارىندا ەگىننىڭ ءبىر بولىگى مۇلدەم كۇيىپ كەتتى. وسىعان بايلانىستى، استىق وندىرىسىمەن اينالىساتىن ماماندار مەن عالىمداردىڭ بيىلعىداي وتە قۇرعاق اۋا رايى جاعدايىندا گەكتارىنان 10 سەنتنەردەن، ياعني ورتاشا ءونىم الىنعانىنا ۇلكەن كۇمانى بار.
ستاتيستيكا بويىنشا، وتكەن جىلى كارتوپتىڭ جالپى ءتۇسىمى شامامەن 4 ميلليون توننانى قۇرادى، ونىڭ 2،1 ميلليون تونناسى نەمەسە ءوندىرىستىڭ جارتىسىنان كوبى جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتارعا تيەسىلى.
تەڭگەرىم دۇرىس بولعان جاعدايدا، بۇل كولەمدەگى كارتوپ بىزگە اۋىل شارۋاشىلىعى جىلىنىڭ سوڭىنا دەيىن جەتەر ەدى. ءبىراق وزدەرىڭىزگە ءمالىم كوكتەمدە ونىڭ باعاسى كۇرت كوتەرىلىپ كەتتى جانە 4 ايدا ەلىمىزگە كارتوپ بۇرىنعىدان 67 ەسە كوپ يمپورتتالدى.
وسىنداي، اۋىلشارۋاشىلىق ستاتيستيكاسىن قالىپتاستىرۋداعى جۇيەلى پروبلەمالاردى كورسەتەتىن كوپتەگەن مىسالدار كەلتىرۋگە بولادى.
ءقازىر، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ كولەمى تۋرالى ەسەپتى تەك زاڭدى تۇلعالار عانا تاپسىرادى، ال شارۋا/فەرمەر قوجالىقتارىنان جانە جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردان بۇل دەرەكتەردى ينتەرۆيۋەرلەر ىرىكتەمەلى ادىسپەن جينايدى.
شارۋا قوجالىقتارىنىڭ تەك 30%-ى جانە قوسالقى شارۋاشىلقتارىنىڭ بار بولعانى 2،5%-ى عانا ەسەپ بەرەدى، ياعني ولاردىڭ 97،5% ەشقانداي ەسەپ بەرمەيدى. باسقاشا ايتقاندا، اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ءوندىرىس كولەمىنىڭ ەداۋىر ۇلەسى اكىمدەر جينايتىن اكىمشىلىك اقپاراتقا نەگىزدەلىپ ايقىندالادى. بۇگىندە ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىندا سيفرلاندىرۋ بويىنشا بەلسەندى شارالار قابىلداۋدا.
ءبىز جاقىندا سيفرلى ۇكىمەت ءوفيسىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستىق. ۇكىمەت جۇمىسىنداعى وسىنداي جاڭا باعىتتاردى قولداۋ كەرەك دەپ سانايمىز.
ءبىراق، سونىمەن قاتار اكىمدەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاي-كۇيى بويىنشا جيناعان اقپاراتىنىڭ دۇرىستىعىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋىمىز كەرەك.
ستاتيستيكا باسشىلارىنىڭ وزدەرى اتاپ وتكەندەي، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ءوز رەيتىنگىلەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەگىن ونىمدىلىگى بويىنشا جوعارى كورسەتكىشتەرگە مۇددەلىگى ستاتيستيكا دەرەكتەرىن بۇرمالاۋىنۋىنا اكەلۋ ءقاۋىپى بار.
ال بۇرمالانعان اقپاراتتار «قيسىق اينا» اسەرىن تۋدىرىپ مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداۋىنا، سونىڭ ىشىندە ازىق-تۇلىك بالانسىن رەتتەۋ جۇمىستارىنا نەگىز بولۋى مۇمكىن.
ەكىنشى ماسەلە، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ اگروونەركاسىپتىك كەشەندى سۋبسيديالاۋداعى جاعدايدى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ جونىندە ناقتى نۇسقاۋلار بەردى. وسى سالادا جاقىندا جاريا بولعان مەملەكەتتىك قاراجاتتى جاپپاي ۇرلاۋ فاكتىلەرىنە ازاماتتارىمىز ءوز نارازىلىقتارىن ءادىل بىلدىرۋدە. ءبىز قاراستىرىپ وتىرعان بيۋدجەتتە اگرارلىق سالانى سۋبسيديالاۋعا 2022 جىلى 303 ملرد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانىپ وتىر.
وسىدان ون جىل بۇرىن اۋىل شارۋاشىلىعىندا 15 ءتۇرلى سۋبسيديا بولعان، ال سوڭعى جىلدارى ولاردىڭ سانى 51-گە دەيىن ءوستى، ياعني 3،5 ەسە. ءبىراق بۇدان مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ تيىمدىلىگى اسا ارتقان جوق.
مۇنىڭ سەبەبى وسى سالاداعى كەلەسىدەي جۇيەلى ءۇش ماسەلە بولىپ تابىلادى.
بىرىنشىدەن، كوپتەگەن مەملەكەتتىك قولداۋ تۇرلەرىنىڭ ماقساتى تۇپكىلىكتى ناتيجەگە جەتۋگە ەمەس، ارالىق تەحنولوگيالىق پروسەستەردى ورىنداۋعا باعىتتالعان. ءوز كەزەگىندە، سۋبسيديا الۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە جوق، ويتكەنى ەرەجەلەردە جۇمىس ناتيجەلىلىگىنىڭ ناقتى ينديكاتورلارى انىقتالماعان.
ەكىنشىدەن، سۋبسيديا ءبولۋ ەرەجەلەرىندە بەلگىلەنگەن سايكەستىكتىڭ كوپتەگەن كريتەرييلەرىنىڭ انىقسىزدىعىنان، وسى باعدارلامالاردى اكىمشىلەندىرۋدىڭ كۇردەلىلىگىنەن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ورىن الۋ دەڭگەيى جوعارى.
ۇشىنشىدەن، كوپتەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەر ءۇشىن سۋبسيديالاردىڭ قولجەتىمسىزدىگى. سۋبەكتىلەردىڭ، نەگىزىنەن ورتا جانە ۇساق شارۋاشىلىقتاردىڭ 80%-ى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنا قول جەتكىزە المايدى. سونىمەن قاتار، دۇرىس جوسپارلانباعاندىقتان، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەر بەكىتىلگەن كۆوتالار اياسىندا دا سۋبسيديا الا المايدى، بۇل مەملەكەتتىك قولداۋ جۇيەسىنىڭ بولجاۋسىزدىعىنا اكەلىپ، سالاعا ينۆەستيسيالاردى تارتۋدا ەداۋىر تەجەگىش بولىپ سانالادى.
ماسەلەنى شەشۋ جولىندا نە ۇسىنباقپىز؟
بىرىنشىدەن، سۋبسيديالاردى الۋدىڭ نەگىزگى كريتەرييى رەتىندە ەڭبەكتىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى، ياعني ءوزىنىڭ ءوندىرىپ ساتقان ءونىمىنىڭ كولەمى بولۋى كەرەك. مۇنداي كورسەتكىشتى بۇرمالاۋ قيىن، سونداي-اق ونى باقىلاۋ دا وڭاي.
سونىمەن قاتار، ينۆەستيسيالىق سۋبسيديالاردى الۋدا دا كەمشىلىكتەر بار بولعاندىقتان، ونىڭ مەحانيزمىن جەتىلدىرۋدى ۇسىنامىز. ۋاقىت وتە كەلە، مەملەكەتتىك قولداۋ جۇيەسىندە سالانىڭ تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق قامتاماسىز ەتىلۋى تۇراقتانعان كەزدە، بانكتىك سىياقى مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋ ەسەبىنەن فەرمەرلەرگە ۇزاقمەرزىمدى جانە ارزان نەسيەلەردى بولۋگە باستى نازار اۋدارۋعا بولادى.
ەكىنشىدەن، سۋبسيديا الۋشىلار ءۇشىن جوسپارلاۋدى ەنگىزۋ قاجەت. بۇل مەملەكەتتىك قولداۋدى جۇيەلىلىككە اكەلەدى، قاجەتتى بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ كولەمىن ءدال ەسەپتەۋگە، ينۆەستيسيالاۋدىڭ نەعۇرلىم وزەكتى باعىتتارىن قولداۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۇشىنشىدەن، قازىرگى «قولداۋ» سۋبسيديا بەرۋ جۇيەسى تەحنيكالىق جاعىنان جەتىلدىرىلمەگەن، ەڭ باستىسى، اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەر تاراپىنان كوپتەگەن شاعىمدار تۋىنداتۋدا. سوندىقتان، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ سۋبسيديالاردى ءبولۋدىڭ وزىندىك مەملەكەتتىك جۇيەسى بولۋى كەرەك جانە دە ول بۇل قىزمەتتى تەگىن كورسەتۋى ءتيىس.
قازىرگى ۋاقىتتا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە سۋبسيديالاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ جۇمىستارى باستالدى. بۇل جۇمىس دۇرىس باعىتتا ءجۇرىپ جاتىر. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترىمەن كەلىسىم بويىنشا سەنات دەپۋتاتتارى – اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ماماندار جۇمىس توبىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن بولادى.
