ۇكىمەت پەن اكىمدەر جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ەكونوميكانىڭ دامۋ كورسەتكىشتەرى مەن ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىنا قاراي باعالايمىز. بۇل تۋرالى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت ەل ەكونوميكاسىن تۇرالاپ قالۋدان ساقتاپ، ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇردەلى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك جانە ەڭ باستىسى سول شەشىمدەردى ىسكە اسىرۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جاڭا ساناتى – سايلاناتىن باسشىلار پايدا بولاتىنىن، ولاردى كەشەندى دايىندىقتان وتكىزۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى ەكەنىن العا تارتتى.
«العا قويىلعان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تۇتاس مەملەكەتتىك اپپارات ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جاڭا ساناتى – سايلاناتىن باسشىلار پايدا بولدى. بۇل – ەكى جارىم مىڭنان استام باسشى لاۋازىمىنداعى قىزمەتكەر دەگەن ءسوز. ولاردىڭ اراسىندا بۇرىن مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەمەگەن ازاماتتار، سونىڭ ىشىندە جاستار كوپ. سول سەبەپتى سايلانعان اكىمدەر مەن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلاردى كەشەندى دايىندىقتان وتكىزۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى بولىپ تۇر. ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ، «اكىمدەر مەكتەبى» وقىتۋ جوباسىن ىسكە قوسۋدى تاپسىرامىن»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
الماتى ازاماتتىق اليانسىنىڭ ءتوراعاسى، PhD قايىرجان ءابدىحالىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنتتىڭ اۋدان جانە قالا دەڭگەيىندەگى اكىمدەردى سايلاۋ ماسەلەسىنە ۇنەمى نازار اۋدارۋى – «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنان تۋىندايتىن شەشىمدەردىڭ ءبىرى.
«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى العا قويىلدى. بۇل نەگىزىنەن بۇۇ-نىڭ 2005 جىلى بەكىتكەن تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنان تۋىندايدى. ون جەتىنشى تۇراقتى دامۋ ماقساتى وسىنى ايقىندايدى. ياعني، بۇل ماقسات – مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى ورناتۋ جانە كەڭەيتۋ. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى العا قويعان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى دا وسى ماقساتقا نەگىزدەلەدى. بۇل ءبىزدىڭ قوعامىمىز بەن ەل بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. سوندىقتان جاڭادان سايلانعان اكىمدەردى دايارلاۋ بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى بولىپ تۇر. مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ، «اكىمدەر مەكتەبى» وقىتۋ جوباسىن ىسكە قوسۋدى تاپسىردى. مەنىڭشە، ازاماتتىق قوعام دا وسى ماسەلەدە ءوزىنىڭ ورنىن تابا الادى. ويتكەنى حالىقپەن جۇمىس ىستەۋدە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كوپتەگەن جىلدار بويى جيناقتاعان تاجىريبەسى بار. وسىنداي جوبانى ىسكە قوسقاندا ازاماتتىق قوعام جانە تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ ءرولى ەسكەرىلۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن»،-دەدى قايىرجان ءابدىحالىقوۆ.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، اكىمدەردىڭ جۇمىسىنا بەرۋدە ەكى نەگىزگى كورسەتكىشكە سۇيەنۋ ماڭىزدى. ءبىرىنشىسى – ەكونوميكالىق، ياعني ايماقتاعى نەمەسە جەرگىلىكتى جەردەگى ەكونوميكانىڭ دامۋ كورسەتكىشتەرى، ونىڭ ءوسۋى، ەكىنشىسى– ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ ماسەلەلەرى. وسى ەكى كورسەتكىش بويىنشا اكىمدەردىڭ جۇمىسى اشىق بولۋى ءتيىس. ولار وسى كريتەرييلەر بويىنشا حالىقپەن تىكەلەي جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ءالى دە وسى تۇرعىدا ءبىرقاتار ولقىلىقتار بار، بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى ايتتى.
«اكىمدەر مەن مەملەكەتتىك ورگاندار حالىقپەن جۇمىسىن وڭتايلى جۇرگىزۋى كەرەك. حالىقتان كەلگەن ارىز-شاعىمداردىڭ ءبارىن قاراپ، ساپالى تۇردە جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. مەنىڭشە، وسى تۇرعىدا مەملەكەتتىك ورگاندارعا كومەك كورسەتەتىن بىردەن-بىر ۇيىم – ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى، ياعني قوعامدىق كەڭەستەر، ازاماتتىق اليانستار جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار. ويتكەنى، بۇل – ناعىز ازاماتتىق قوعامنىڭ ساراپتاما توپتارى. ولار مەملەكەتتىك ورگاندارعا كومەك رەتىندە ءوز قىزمەتىن اتقارىپ، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن قاناعاتتاندىرۋعا، ءارتۇرلى ماقساتتىق توپتاردىڭ پروبلەمالارىن شەشۋگە باعىتتالعان. سوندىقتان مەملەكەتتىك ورگاندار ەڭ الدىمەن وسى ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنا ارقا سۇيەۋى كەرەك. مەملەكەت باسشىسى دا وسى ماسەلەنى اتاپ ءوتتى، سەبەبى پرەزيدەنتتىڭ باستى نازار اۋدارعان ماسەلەسى – مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى ودان ءارى دامىتۋ. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى مەملەكەتتىك ورگاندار ازاماتتىق قوعاممەن جانە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىمەن جۇمىسىن ودان ءارى كۇشەيتۋى قاجەت. مەنىڭشە، كەمەلدەنگەن ازاماتتىق قوعام ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزگە كوپ پايداسىن تيگىزەدى. ەڭ باستىسى، جوعارىدا ايتىلعانداي، ول مەملەكەت پەن حالىق اراسىنداعى كوپىر رەتىندەگى ەلدەگى كوپتەگەن پروبلەمالاردى شەشۋگە قول ۇشىن بەرە الادى»،-دەدى الماتى ازاماتتىق اليانسىنىڭ ءتوراعاسى.
پرەزيدەنت جيىندا مەكتەپتەر سالۋ مەن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جونىندە پىكىرىن ءبىلدىردى.
«بيۋدجەت قارجىسىن ۇنەمدەپ، قاراجاتتىڭ اشىق جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇعان جول اشاتىن تاسىلدەردى ەنگىزۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋ كەرەك. وسى ورايدا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردى ۆاۋچەرلىك تاسىلمەن قارجىلاندىراتىن پيلوتتىق جوبانى اتاپ وتكەن ءجون. مەملەكەتتىك تاپسىرىس بەلگىلى ءبىر ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنە بايلانبايتىن بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، اتا-انالار بالاباقشانى وزدەرى تاڭداۋعا مۇمكىندىك الدى. ەندى بۇل تاجىريبەنى ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ەنگىزۋگە بولادى. تۇرعىلىقتى جەرىنە قاراماستان، ءاربىر بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا قولايلى جاعداي جاساۋ – مەملەكەتتىڭ مىندەتى»، − دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
الماتى قالاسى №178 مامانداندىرىلعان ليسەيىنىڭ ديرەكتورى، ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى قايراتبەك شادييەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، مەملەكەتتىك قارجىنىڭ ءار مەكتەپكە تيەسىلى بولىگىن ۆاۋچەر تۇرىندە ءبولۋ ارقىلى قاراجاتتىڭ اشىق جانە ءتيىمدى جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. بۇل مەكتەپتەردى بيۋدجەتتى دۇرىس جوسپارلاۋعا جانە رەسۋرستاردى ۇتىمدى پايدالانۋعا ىنتالاندىرادى.
«مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلدىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ جانە قيىندىقتاردى ەڭسەرۋ ءۇشىن ستراتەگيالىق ۇسىنىستاردى ورتاعا سالدى. سونىڭ ءبىرى ۆاۋچەرلىك جۇيە – بۇل ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ قارجىلىق جانە اكىمشىلىك دەربەستىگىن ارتتىراتىن مەحانيزم ەكەندىگىن ايتتى. بۇل جۇيە وقۋشىلارعا ءبىلىم الۋدى تاڭداۋداعى ەركىندىگىن ۇسىنادى، سونىمەن قاتار مەكتەپتەر اراسىندا باسەكەلەستىكتى ىنتالاندىرادى. ءادىل باسەكە مەن ۆاۋچەرلىك جۇيەنىڭ ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا اسەرى مەن تيىمدىلىگىنە كەلەتىن بولساق، ولاردىڭ ۇيلەسىمى ءبىرقاتار وڭ وزگەرىستەر مەن جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋدىرۋى مۇمكىن. ۆاۋچەرلىك جۇيە ارقىلى اتا-انالار ءوز بالالارىنىڭ تىلەگى، جەكە بەيىمدىلىگى مەن ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن تاڭداي الادى. بۇل باسەكەلەستىكتى ارتتىرىپ، مەكتەپتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا اسەر ەتەدى»،-دەدى قايراتبەك شادييەۆ.
ونىڭ سوزىنشە، مەكتەپتەر وقۋشىلاردى تارتۋ، ولاردىڭ سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ءوز ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن قىزمەتتەرىن جاقسارتۋعا ءماجبۇر بولادى. سونىمەن قاتار، بۇل جەكەمەنشىك جانە مەملەكەتتىك مەكتەپتەر اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا كومەكتەسەدى. مۇنىڭ ناتيجەسىندە جەكەمەنشىك مەكتەپتەر دە مەملەكەتتىك مەكتەپتەر سەكىلدى مەملەكەتتىك تاپسىرىس الا الادى، بۇل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ءارتۇرلى سەكتورلارى اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى ارتتىرادى.
«مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ءادىل باسەكە» جۇيەسىنە ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ كوشۋى ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ مەن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى قادامدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، — دەدى. مۇنداي جۇيەگە كوشۋدىڭ بىرنەشە تيىمدىلىكتەر مەن ارتىقشىلىقتارعا اكەلەتىندىگىمەن قاتار، بۇل جۇيەنىڭ باستى ماقساتى – ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ادىلدىكتى، تەڭدىكتى جانە ساپانى قامتاماسىز ەتۋ ەكەندىگىن باسا ايتتى. وسى رەتتە، «ءادىل باسەكە» جۇيەسىنە كوشۋدە ءبىلىم ساپاسى جاقسارىپ، مەكتەپتەردىڭ ناتيجەلىلىگى باعالانىپ، ۇزدىك تاجىريبەلەر مەن يننوۆاسيالار ەنگىزىلەدى. ءار وقۋشىنىڭ تەڭ مۇمكىندىگى ەسكەرىلىپ، ءوزىنىڭ قابىلەتتەرى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى ارتادى. وسى ورايدا، №178 مامانداندىرىلعان ليسەي وقۋشىلارىنىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، بولاشاق ماماندىقتى تاڭداۋدىڭ دۇرىستىعىنا كوز جەتكىزۋ ماقساتىندا وقۋ-تاربيە ۇدەرىسىندە «وندىرىستەگى ساباق» جانە «مەن – پراكتيك» جوبالارى ەنگىزىلدى. بۇل جوبالار بويىنشا، وقۋشىلار ءومىردىڭ ءوزى قورشاعان ورتادان تۇراتىندىعىن سەزىنىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ قاراپايىم نارسەدەن تۇراتىندىعىن تۇسىنەدى؛ وزدەرى تۇراتىن ايماقتاعى ءوندىرىس ورىندارىنا بارىپ، ۆيرتۋالدى ەمەس ناقتى ورتانىڭ اسەرىن تانيدى؛ العان بىلىمدەرىن جۇمىس ورنىندا قولدانۋعا بولاتىندىعىن تۇسىنەدى؛ سونداي-اق ارنايى مامانداردىڭ جۇمىسى مەن جەتىستىكتەرىن جەكە ءوزى باقىلاي وتىرىپ، ناقتى تاجىريبە الۋعا مۇمكىندىك الادى»،-دەدى الماتى قالاسى №178 مامانداندىرىلعان ليسەيىنىڭ ديرەكتورى.
قايراتبەك حامزاحان ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، جۇمىسشى ماماندىقتار جىلىنىڭ جاس ماماندارعا بەرەرى كوپ.
«بيىل – جۇمىسشى ماماندىقتار جىلى» دەپ جاريالانۋى ەلىمىزدەگى ەڭبەك نارىعىنىڭ وزگەرىستەرىنە، جاستاردىڭ ماماندىق تاڭداۋىنداعى ماڭىزدى اسپەكتىلەرگە ۇلكەن ىقپال ەتىپ وتىر. ليسەيگە ەنگىزىلگەن جوبالار ارقىلى دا بۇل باستامانىڭ ماڭىزدىلىعىنا تولىقتاي سەنەمىن جانە ونى قولدايمىن. بۇل شارانىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە ۇلكەن ارتىقشىلىقتار مەن مۇمكىندىكتەر بەرەتىنىن اتاپ وتكىم كەلەدى»،-دەدى قايراتبەك شادييەۆ.
مەملەكەت باسشىسى بيىل وقۋ ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىن شەشۋگە، اپاتتى مەكتەپتەردى جانە ءۇش اۋىسىمدى وقىتۋدى جويۋعا باعىتتالعان «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىنىڭ اياقتالعاندىعىن جانە ءۇش جىل ىشىندە تاعى 1300 مەكتەپ جاڭعىرتۋدان وتەتىندىگىن ايتتى.
«جايلى مەكتەپ» جوباسىنىڭ باستى ارتىقشىلىعى – مەكتەپتەردىڭ ينفراقۇرىلىمىن زاماناۋي ستاندارتتارعا ساي جاڭارتۋ. جاڭا مەكتەپ عيماراتتارى وقۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن، دەنساۋلىعىن جانە ىڭعايلى وقۋ شارتتارىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جوبا ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندەگى مەكتەپتەرگە بىردەي مۇمكىندىك بەرەدى. اسىرەسە، شالعاي اۋىلدار مەن ەلدى مەكەندەردەگى وقۋشىلار ءۇشىن «جايلى مەكتەپ» جوباسى ءبىلىم الۋ جاعدايىن ايتارلىقتاي جاقسارتادى. مەكتەپتەر تەڭدەي زاماناۋي رەسۋرستارمەن جابدىقتالىپ، ءبىلىم بەرۋ ساپاسى بۇكىل رەسپۋبليكا بويىنشا جاقسارادى. «جايلى مەكتەپ» جوباسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، جالپى قوعامدى دامىتۋعا اسەر ەتەدى. جوبانىڭ جۇزەگە اسۋى ارقىلى جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى، قۇرىلىس، ينجەنەرلىك، ديزاينەرلىك جانە باسقا سالالاردا ماماندارعا سۇرانىس ارتادى. بۇل ەكونوميكالىق وسىمگە ىقپال ەتەدى، الەۋمەتتىك جاعدايدى جاقسارتادى»،-دەدى ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى.
