اباي بۇكىل جاڭالىقتىڭ جارشىسى بولعان، جانە ول ونى تۋدىرعان ورتادان ءبىر ساتى جوعارى تۇرعان. ەڭبەكتى قوعامنىڭ بايلىعى مەن مولشىلىعىنا جالعىز جول رەتىندە باعالادى. حالىق پەن ۇستەمدىك اراسىنداعى انتاگونيستىك قايشىلىقتاردى اشتى. رۋارالىق جازالارعا قارسى تۇردى، مانساپقۇمارلىق پەن فەودالدىقتى سىنادى.
اباي ءدىن جاناشىرلارىنا دەگەن كوزقاراسىمەن ەرەكشەلەندى. ولاردىڭ كوبى ءدىندى تۇسىنبەيتىندىگىن كورىپ، ول بىلاي دەپ جازدى: "مەنىڭ ويىمشا، قازاقتاردى شىنايى مۇسىلمان دەپ اتاۋعا بولمايدى».
قازاق اعارتۋشىسى مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن تارتىپكە قاتىستى ماسەلەلەردە دەموكراتيالىق ۇستانىم-داردى ۇستاندى. بيلىك قىزمەتىنە ادال، حالىق يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە مۇددەلى ادامدار سايلانۋى ءتيىس دەپ ساناعان. اباي بيلەۋشىلەر مەن كوپشىلىك حالىق ماسسالارىنىڭ مۇددەلەرى اراسىنداعى قاراما-قايشىلىقتاردى شەشۋ جولدارى ونى قاتتى الاڭداتتى.
ول سونداي-اق قوعامنىڭ، زاڭنىڭ جانە جەكە تۇلعانىڭ ءوزارا تاۋەلدىلىگى قانداي ەكەنىن اياعىنا دەيىن انىقتاي المادى.
ءبىراق حالىقتىڭ ءومىرىن جاقسارتۋ جولدارىن اقىن ەڭ الدىمەن قوعامنىڭ ەكونوميكالىق نەگىزىن وزگەرتۋدى كوردى. ول قازاقتاردىڭ پروگرەسسيۆتى دامۋىن ەگىنشىلىكتىڭ، قولونەردىڭ جانە ساۋدانىڭ دامۋى-مەن تىعىز بايلانىستىردى.
ناداندىقتى جەڭە الاتىن نەگىزگى كۇش عىلىم مەن اعارتۋدا دەپ ەسەپتەدى. بارلىق حالىق ءۇشىن بەيبىتشىلىك پەن ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ قاجەتتىلىگىن مويىنداي وتىرىپ، تەك وسى جاعدايلاردا عانا قوعامنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشتەرى – عىلىم، وزىق يدەيالار، مادەنيەت تولىق كولەمدە دامي الادى جانە بۇكىلحا-لىقتىق يگىلىك الادى دەپ ەسەپتەدى.
بۇكىلحالىقتىق يگىلىكتى ارمانداي وتىرىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە اعارتۋ مەن عىلىم، قازىرگى قۇرىلىستى وزگەرتۋگە قابىلەتتى دەپ ەسەپتەي وتىرىپ، ءوزىن سول زاماننىڭ اعارتۋشىلارى دەڭگەيىندە ۇستاندى.
اباي ويىنىڭ پروگرەسسيۆتىلىگى ونىڭ شىعارمالارىندا كورسەتىلگەن. ول ايەلدى – انانى وتباسى تىرەگى رەتىندە جىرلاپ، قالىڭ مالدى، كوپ نەكەلىلىكتى جوققا شىعارىپ، قازاق قوعامىنداعى ايەلدىڭ تەڭ قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسكەن. «كوزىمنىڭ قاراسى» («تى زراچوك گلاز مويح»)، «قىزارىپ، سۇرلانىپ» («ي كراسنەت، ي بلەد-نەت»)، «عاشىقتىق ءتىلى – ءتىلسىز ءتىل» («يازىك ليۋبۆي – يازىك بەز سلوۆ») ولەڭدەرىندە ماحاببات كۇشى، ايەلدىڭ سۇلۋلىعى كورسەتىلگەن.
اباي – قازاق حالقىنىڭ پرو-گرەسسيۆتى دامۋى مەن ويلاۋىنىڭ نەگىزىن قالاعان فيلوسوف. ونىڭ كوپ ۇلتتى ءبىرتۇتاس قوعامنىڭ، مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتاردىڭ، دەموكراتيالىق قوعامنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ كورىنىسى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلۋدە.
وسىعان وراي، مەرەيتويدى مە-رەكەلەۋ جىلى قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى جوسپارلاعان ءىس-شارالار توپتاماسى شەڭبەرىندە شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا ق ر ءىىم قاجد وۆ-156/17 مەكەمەسىنىڭ اكىمشىلىگى ارنايى كونتينگەنت اراسىندا "اباي قۇنانبايەۆ ويىنىڭ قازىرگى قازاقستاندىق قوعامعا اسەرى: قازىرگى كۇنگى وزەكتىلىگى" تاقىرىبىندا ديسپۋت وتكىزدى.
كەزدەسۋگە دايىندىق الدىن الا جاريالانىپ، قاتىسۋشىلاردىڭ ۇلى اقىننىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەۋ ءۇشىن ءبىر ايدان استام ۋاقىت بولدى.
ناتيجەسىندە قاتىسۋشىلار اباي قۇنانبايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭ بىلەتىندىكتەرىن كورسەتتى. سونىمەن قاتار، كەيبىر قاتىسۋشىلار اعارتۋشىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندەگى قازاق حالقىنىڭ قازىرگى زامان شىندىعى مەن جاعدايى اراسىنداعى پاراللەل جايىندا وي تۇيىندەدى.
پىكىرتالاسقا قاتىسۋشىلاردىڭ ونەرىن باعالاي وتىرىپ، قازىلار القاسى-مەكەمە باستىعىنىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى ماقسات سەرىك ۇلى اداموۆتىڭ جانە شىعىس قازاقستان وبلىسى جارما اۋدانىنىڭ اكتيۆىنىڭ باسشىلىعىمەن مەكەمە اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ابايدىڭ قىرىق بەس "قارا ءسوز" – "گاكليا" مىسالىندا كوركەمدىك پروزا مەن قوعامدىق ويدىڭ دامۋىنا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى تۋرالى باياندامامەن ەرەكشە اسەر ەتتى.
بايانداما جاستاردى حالىق دا-نالىعىنىڭ رۋحاني باستاۋلارىنا، گۋمانيستىك يدەالداردىڭ سالتاناتىنا، تۋعان حالقىنىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋداعى وسى وسيەتتەردىڭ ماڭىزدى رولىنە شوعىر-لاندى.
ەكىنشى ورىندى م. و. اۋەزوۆتىڭ "اباي" جانە "اباي جولى" اتتى ەكى كىتابىندا جازىلعان كورنەكتى اقىن-اعارتۋشى، ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا تالداۋ جاسادى.
ءۇشىنشى ورىندى قازاق ۇلتتىق ونەر تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىن ابايدىڭ مۋزىكالىق مۇراسىنا ەكس-كۋرسياسى بار مەكەمەنىڭ بوس ۋاقىت كلۋبى يەلەندى.
اباي حالىق كومپوزيتورلارى-نىڭ ءبىرجان سال، اقان سەرى، تاتتىمبەت، جاياۋ مۇسا جانە ت.ب. اندەرىن، كۇيلەرىن جاتقا ءبىلدى جانە جوعارى باعالادى. اقىننىڭ مۋزىكالىق سىيى ليريكالىق اندەردە ءوز كورىنىسىن تاپ-تى. «ايتتىم سالەم، كالامكاس» («شليۋ پريۆەت تەبە، تونكوبروۆايا…»)، «قور بولدى جانىم» («ۋنيجەنا مويا دۋ-شا»)، «سۇرعىلت تۇمان» («سەرىە تۋ-چي»)، «اتا-اناعا كوز قۋانىش» («ۋتە-شەنيە وتسۋ ي ماتەري»)، «تاتيانانىڭ حاتى» («پيسمو تاتيانى») جانە ت.ب. اندەر حالىق ءان شىعارماشىلىعىنا جاڭا اۋەندى ىرعاقتار، فورمالار مەن ولشەمدەر، كوركەم ادەبيەتتى پايدا-لانۋدىڭ جاڭا پرينسيپتەرى ەنگىزىلدى – ول بۇگىنگى كۇنگە دەيىن شىعارماشى-لىقتا قولدانىلاتىن ءتىلدىڭ مانەرلى قۇرالدارى.
ءبىزدىڭ ۇلى اقىننىڭ، فيلوسوف جانە اعارتۋشىنىڭ شىعارماشىلىعى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وزەكتى، سۇرانىسقا يە جانە تانىمال ەكەندىگى قۋانتادى.
كەزەكتە باسقا قوعامدىق ءىس-شارالار كۇتىلۋدە: اباي شىعارمالا-رىنىڭ مانەرلەپ وقۋ جانە انشىلەرىنىڭ گالا-كونسەرتى، ءبىزدىڭ ۇلى اقىننىڭ ادەبي جانە مۋزىكالىق شىعارمالارىنىڭ جەلىسى بويىنشا شىعارمالار مەن حالىق شىعارماشى-لىعىنىڭ بايقاۋى.
ن.د.ساعىندىقوۆ، شقو بويىنشا قاجد وۆ-156/17 مەكەمەسىنىڭ باستىعى، ادىلەت مايورى.
ماقالا دايىنداۋدا جانە ديسپۋت وتكىزگەندە قولدانىلعان ادەبيەتتەر (ا. قۇنانبايەۆ شىعارمالارىنان باسقا):
- قازاقستان تاريحى (بۇرىڭعى زاماننان قازىرگىگە دەيىن). 5 تومدىق. ت. 3. الماتى «اتامۇرا» 2010، – 768 بەت، يلل.، كارتالار – 535-540 بەتتەر.
- قازاقستان. ۇلتتىق ەنسيكلوپەديا، ت.1. / باس رەد. ب. اياعان. — الماتى: باس رەداكسيا: «قازاق ەنسيكلوپەدياسى»، 2004 – 560 بەت. – 67-69 بەتتەر.
- اقمولا: ەنسيكلوپەديا – الماتى: اتامۇرا، 1995، 400 بەت 282-283 بەتتەر.
