قازاقستان 30 جىل بارىسىندا ەكونوميكادا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتتى (1995 جىلدان 2024 جىلعا دەيىن)، دەپ ەسەپتەيدى ەۋرازيالىق دامۋ بانكى (ەادب). وسى كەزەڭ ارالىعىنا ەلدىڭ ناقتى جان باسىنا شاققانداعى ءوسىمى (ءجىو) ءۇش ەسە وسكەن. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەكونوميكاسى 1،8 ەسە وسكەن قازاقستان جالپى الەم ەلدەرىن باسىپ وزدى: دامىعان ەلدەردەن 1،7 ەسە، دامۋشى ەكونوميكالاردان 2،6 ەسە، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
تەك 1995-2024 جىلدارى ءجىو كولەمى 4،7 ەسە وسكەن ازياداعى دامۋشى ەكونوميكالار عانا جوعارى ءوسىمدى تىركەدى (حۆق كلاسسيفيكاسياسىنا سايكەس، ولارعا ازيا-تىنىق مۇحيتى جانە وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە جۇڭگو، ءۇندىستان، يندونەزيا كىرەدى)
حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى (حۆق) جانە دۇنيەجۇزىلىك بانك (دب) جالپى الەم بويىنشا 2024 جىلعى باعالاۋلاردى ءالى جاريالاماعانىن باسا ايتا كەتەلىك.
ەكونوميكالىق ءوسىم الەۋمەتتىك احۋالدى جاقسارتتى. 1995 جىلدان باستاپ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 11 جىلعا ءوستى (75 جاسقا دەيىن)، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى شامامەن 6 بازيستىك پۋنكتكە تومەندەدى (4،8% دەيىن)، ەڭ وتكىر دەرلىك كەدەيشىلىك بەلگىلەرى جويىلدى، مىسالى، 2017 جىلعى ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ پاريتەتى بويىنشا كۇنىنە 2،15 دوللارعا ءومىر سۇرەتىن حالىقتىڭ ۇلەسى (2024 جىلعى باعالاردا 480 تەڭگە) 2001 جىلعى 12،8%-دان قازىرگى تاڭدا نولگە تەڭەستىرىلدى. نەگىزىنەن، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ كلاسسيفيكاسياسىندا بۇل - "ەكسترەمالدى" دەپ سانالاتىن كەدەيشىلىك دەڭگەي. بۇل دارى-دارمەكتەر مەن مەديسينالىق كومەكتىڭ سوزىلمالى جەتىسپەۋشىلىگىمەن بايلانىستى.
قازاقستان ماڭىزدى بەلەسكە جاقىندادى. الداعى جىلدارى قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك بانك كلاسسيفيكاسياسى بويىنشا ەڭ جوعارى تابىستى (HICs) ەكونوميكالار قاتارىنا ەنۋى مۇمكىن. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان تابىسى ورتاشادان جوعارى ەل بولىپ سانالادى. بۇل توپقا جان باسىنا شاققانداعى جالپى ۇلتتىق تابىسى (ءجۇو) 4،5–14 مىڭ دوللار ارالىعىن قامتيتىن ەكونوميكالار جاتادى، ءبىراق توپتاردىڭ اراقاشىقتىعى ينفلياسيانى قايتا ەسەپكە الۋ ماقساتىندا جىل سايىن قايتا قارالىپ وتىرادى. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءجۇو دەڭگەيى 10،7 مىڭ دوللاردى، ال 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسىندا، ەۋرازيالىق دامۋ بانكىنىڭ باعالاۋى بويىنشا، 11،5 مىڭ دوللاردى قۇرايدى.
"حالىقارالىق ينفلياسيانىڭ" ينديكاتورى رەتىندە ۆاليۋتالارى SDR (حۆق-نىڭ ەسەپ ايىرىسۋ ۆاليۋتالارى) سەبەتىندە ۇسىنىلعان اقش، جۇڭگو، ەۋروايماق، جاپونيا، ۇلىبريتانيا ەكونوميكالارىنىڭ ءجىو دەفلياتورلارىنىڭ ورتاشا ءوسىمى پايدالانىلادى.
قازاقستاننىڭ 2028-2029 جىلدارى HICs قۇرامىندا بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى. بۇل جايىندا 2025-2030 جىلدارعى جان باسىنا شاققانداعى ءجۇو تراەكتورياسىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەادب-دىڭ تولىقققاندا ماكروەكونوميكالىق باعالاۋلارىندا ايتىلادى. HICs توبىنىڭ تومەنگى شەگى بويىنشا بولجام حۆق-نىڭ ۆاليۋتالارى SDR-گە نەگىزدەلگەن ەلدەردەگى ينفلياسيا بويىنشا جاسالعان بولجامداردان قۇرالادى.
قازاقستاننىڭ نەعۇرلىم جوعارى تابىستى ەلدەر توبىنا وتۋىنە ىقپال ەتەتىن فاكتورلار. ەلدىڭ باسىمدىق بەرەتىن تۇستارى – ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىقتى ارتتىرۋ.
ول ءۇشىن نەگىزگى ينفراقۇرىلىمداردى جانە الەۋمەتتىك سالانى دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولعا الىنعان ماڭىزدى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. ماسەلەن، 2024 جىلى وڭدەۋ سالالارىندا جالپى سوماسى 1،3 ترلن تەڭگەنىڭ 180 ينۆەستيسيالىق جوباسى ىسكە اسىرىلدى.ناتيجەسىندە سەكتور ءوسىمى شامامەن 6%-دى قۇرادى، بۇل سوڭعى 10 جىلداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش، دەپ ناقتىلايدى ەادب. قايتا وڭدەۋونەركاسىبىنىڭ جىو-دەگى ۇلەسى 2015-2019 جىلدارداعى ورتاشا مانمەن سالىستىرعاندا سوڭعى ءتورت جىلدا ورتاشا ەسەپپەن 1،7 پ. پ. ءوستى. 2015-2019 جىلدارى ورتا ەسەپپەن كورسەتكىشى ءنولدىڭ ماڭىندا بولعان ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ ءوندىرىسى 2019-2024 جىلدارى ورتا ەسەپپەن 3 پ. پ. دەيىن ۇلعايىپ، ەرەكشە كوزگە ءتۇستى.
بيلىك ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ، ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىڭ قاتىسۋىن قىسقارتۋ جانە ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلار قۇرۋ تۋراسىندا اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزۋدە. ينۆەستيسيالار جاساۋعا پەرسپەكتيۆالىق باعىتتار ونەركاسىپ، ەنەرگەتيكا، اگروونەركاسىپتىك كەشەن، كولىك جانە لوگيستيكا بولىپ قالا بەرمەك. ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قولداۋ ءۇشىن ۇكىمەت شوب جانە ءىرى بيزنەسكە كومەكتەسۋ كورسەتۋ ناۋقانىن باستادى، ونىڭ شەڭبەرىندە جىل سايىن 50 مىڭ جوبانى قولداۋ جانە قارجىلاندىرۋدى 2027 جىلعا قاراي 10 ترلن تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتۋ جوسپارى بار. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى ەكونوميكالىق ءوسىم مەن دەڭگەيدىڭ جوعارىلاۋى ءۇشىن بەرىك نەگىز قالىپتاستىرادى، دەلىنگەن ەۋرازيالىق دامۋ بانكى بولجامىندا.
سونداي-اق، ەادب قازاقستان ءۇشىن جوعارى دەڭگەيدەگى تابىستى ەلدەر توبىنا ءوتۋ قانداي مۇمكىندىكتەرگە جول اشاتىنىن دا اتاپ كورسەتتى:
- ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋداعى جەتىستىكتەرىن حالىقارالىق تۇرعىدا مويىنداۋ شەتەلدىك سەرىكتەستەر الدىندا قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرادى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك - WEF رەيتينگىنە ەنەتىن ۇزدىك 30 ەلدىڭ كوبىسى (مالايزيا جانە قىتايدى ەسەپتەمەگەندە) جوعارى كىرىستى ەكونوميكالار بولىپ تابىلادى؛
- ەكونوميكانىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ. تابىسى جوعارى ەلدەر، ادەتتە جاعىمسىز ەكونوميكالىق كۇيزەلىستەر مەن داعدارىستاردا بەرىك كەلەدى. بۇل زاڭدىلىق ەمپيريكالىق تۇردە راستالعان (Chavas، 2024)؛
- ارزان قارجى كوزدەرىنە قول جەتكىزۋ. ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىق پەن ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتىڭ ءوسىمى نەسيەلىك رەيتينگتەر كورسەتكىشىن جاقسارتادى. قازاقستاننىڭ تابىس دەڭگەيى جوعارى ەلدەر توبىنا اۋىسۋى كەزىندە نەسيەلىك بالل "upper medium" ينۆەستيسيالىق دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلۋى مۇمكىن (ءقازىر – «lower medium»). بۇل ينفراقۇرىلىم جانە ونەركاسىپتەرگە ينۆەستيسيانى سىرتقى كاپيتالدان تارتۋدى جەڭىلدەتەدى؛
- ەكونوميكالىق ءوسۋ مودەلدەرى وزگەرەدى (World Bank-كە قاراڭىز (2024) جانە Gill & Kharas (2015)). باسىمدىقتاردىڭ ىشىندە وندىرىستەگى حالىقارالىق مامانداندىرۋدى دامىتۋ سياقتى باعىتتار قامتىلادى.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا "قازاقستان قالاي ورتا دەرجاۆا اتانىپ ءجۇر" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن.
