Óskeleń urpaqqa jan-jaqty bilim berý arqyly kóptegen jetistikke jetetinimiz anyq. Ol úshin bilim uıalarynyń jetkilikti ári zamanaýı bolýy mańyzdy. Jaqynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda bilim salasyna erekshe toqtalyp ótti. Bul turǵyda Túrkistan oblysy aıtarlyqtaı kósh bastap keledi. Óıtkeni elimizdegi árbir 7-shi bala osy óńirde. Sondyqtan da mektep tapshylyǵyn joıý, úsh aýysymdy bilim oshaqtaryn retteý aldyńǵy mindettiń qatarynda edi. Bıyl oblys ákimi Darhan Satybaldynyń tapsyrmasymen kóptegen bilim nysanynyń qurylysy júrgizilip, únemdelgen qarjy esebinen mektepter jóndelip jatyr. Bul buryn-sońdy bolmaǵan kórsetkish.
Bilim men tárbıe otbasynan soń balabaqsha jalǵasatyny belgili. Onda búldirshinder adamı qundylyqtardy boıyna darytyp ósedi. Bıylǵy «DIGITAL KAZAKHSTAN: zamanaýı bilim berý» taqyrybynda ótkizilgen dástúrli Tamyz keńesinde oblys basshysy Darhan Satybaldy «Bizde 2-6 jasqa deıingi balalardyń úshten ekisi ǵana balabaqshaǵa barady. Demek 72 myń bala balabaqsha tárbıesinen tys qalyp, otbasynda tárbıelenýde. Mundaı olqylyqqa jol berýge bolmaıdy. Balalardy balabaqshamen qamtamasyz etý máselesin túpkilikti sheshý qajetpiz. Biz bul baǵytta monıtorıń jáne tazalaý jumystaryn toqtatpaımyz. Memlekettik ǵana emes jekemenshik balabaqshalarǵa da sapaǵa ótetin kez keldi. Biz ony talap etemiz!» degen bolatyn.
Bıylǵy tekserý barysynda balabaqshalarda joq balalardyń tirkelýi, sanıtarlyq talaptan tys artyq balalardyń qabyldanýy, balabaqsha ǵımaratynyń tıisti talaptarǵa sáıkes kelmeý faktileri anyqtalǵan. Nátıjesinde 7664 oryn qysqartyldy. Quryltaıshylary tarapynan salyqtan jaltarý maqsatynda mekeme ǵımaratyn jeke turǵyn úı retinde, ondaǵy qyzmetker sanyn tolyq kórsetpeý faktileri de jıi kezdesken. Bul jaǵdaıda kásipker men memleket arasyndaǵy kelisim buzylýy tıis. Jalpy osyndaı kemshilikterdi joıyp, retke keltirý maqsatynda balabaqshalarǵa sıfrlandyrý men voýcherlik júıe engizilmek.
Bul jumystar «Alaqan», «BilimKıds», «E-ashana», «Smartneıshn» jáne ózgede sıfrlyq júıeler arqyly júzege asatyn bolady. Voýcherlik júıede ata-ana balasyna básekege qabiletti balabaqshany tańdap, qarjysyn soǵan jumsaýǵa yqpal ete alady. Qazirgi kezde keıbir balabaqshalar bala tárbıesi ekinshi orynǵa qoıyp, balabaqshany jeke tabys kózine aınaldyrýdy basty másele etip alǵany jasyryn emes. Sondyqtan memlekettik tapsyrystardyń sapaly oryndalýy memleket tarapynan qatań baqylaýǵa alynbaq. Memlekettik tapsyrys boıynsha bir balaǵa bólinetin qarjy kólemi de aıyna aýyldyq jerde 55 100 teńgege, qalada 49 553 teńgege ulǵaıtyldy.
Túrkistan oblysyndaǵy bilim berý uıymdarynda 500 myńnan astam bala bilim alady. Jańa oqý jylynda oblys mektepterine 1-synypqa 52 myńnan astam oqýshy qabyldandy. Mektep tapshylyǵy men úsh aýysymda bilim ali máselelerin joıý kezeń-kezeńimen júzege asyp keledi. Óńirimizde qazirgi tańda 49 mekteptiń qurylysy júrip jatyr. Onyń 29-y «Jaıly mektep» bolsa, 20-sy arnaıy qordyń esebinen óńirdiń mektep qajet etetin aýdan, qalalarynda qurylysy belsendi iske asýda.
Oblys ákimi Darhan Amangeldiulynyń qoldaýymen balalardyń alańsyz bilim alýyna bar jaǵdaı jasalyp otyr. Bıylǵy jyldyń sońyna deıin atalǵan 49 mekteptiń 42-si tapsyrylady. Jańa oqý jyly qarsańynda jalpy 20 bilim oshaǵy paıdalanýǵa berildi. 4-ýi memlekettik, 16-sy jekemenshik. Solardyń qatarynda Qazyǵurt aýdanynda 300 oryndyq jańa mekteptiń ashylýyna oblys ákimi Darhan Satybaldy qatysyp, turǵyndardy osynaý mereıli merekemen quttyqtady. Taǵy bir qýanysh, Túlkibas aýdanynda 300 oryndyq jańa mektep el ıgiligine berildi. Bilim oshaǵynyń ashylý saltanatyna aýdan ákimi Nurjan İztileýovpen birge qatysyp, Baqybek mektebinen talantty shákirtter tárbıelenip shyǵaryna senim bildirdik. Qos bilim nysany da zaman talabyna saı jabdyqtalǵan. Bıyl sondaı-aq, oblystaǵy 350-ge jýyq bilim berý uıymyna jóndeý jáne tabıǵı gazǵa aýystyrý jumystary júrgizilýde. Osylaısha oblystaǵy árbir úshinshi mektep jańartyldy degen sóz.
Qazirgi tańda álem sıfrlandyrý kezeńinen jasandy ıntellekt nemese adamnyń oılaý qabiletin kompúterlik júıelermen modeldeý dáýirine ótip jatyr. Jahandyq ǵylymı-tehnıkalyq damý úderisi barshamyzǵa belgili. Sondyqtan joǵary synyptarda jaratylystaný baǵytyndaǵy pánderdi jáne aǵylshyn tilin tereńdetip oqytý mańyzdy. Jańa oqý jylynda 62 mektepke 265 arnaıy pán kabıneti alynýda. Mektepterdegi ınternet jyldamdyǵyn retke keltirý maqsatynda bıylǵy bilim salasynan únemdelgen búdjet qarjysyna 330 mektepke Starlink qurylǵysy ornatyldy. Óńirdegi bilim berý uıymdarynda «E-ashana», «E-Kitaphana», «BilimLand» syndy avtomattandyrylǵan júıeler pılottyq joba retinde engizilip, oń nátıjesin berdi. Endigi kezekte bilim berý uıymdarynda «Alagan», «Tolem» jobalary, «MATATALAB», «Gode play» sıfrlyq keshendi bilim berý júıesi, «IoT board», «Codrone» robototehnıkalyq quraldary, túrli basylymdar men logıkalyq «Intellectum» vertýaldy oıyndary syndy jańa tehnologıalar engiziledi. Bilim berý uıymdarynda ınovasıalyq bastamalar jalǵasyn taba berse eken deımiz. Óıtkeni qazirgideı sıfrly qoǵamda bilim berý mazmunyna, oqýshy tulǵasy men pedagog qyzmetine degen kózqaras ózgerip keledi.
Jaqynda Prezıdentimiz óz Joldaýynda «Budan bólek, mektepterdiń jumysyn jaqsartý sharalaryn qolǵa alǵan jón. Muǵalimderdiń biliktiligin arttyrýǵa jáne áleýmettik mártebesin kóterýge kóńil bólgen abzal. Ustazdar – ulttyń zıatkerlik qýaty. Olar bilimdi urpaq tárbıeleý arqyly elimizdiń órkendeýine jol ashady. Úzdik oqý baǵdarlamasy, zamanaýı mektepter, ozyq basqarý júıesi bolsa da, ustaz bilikti bolmasa, onyń bári beker ekeni anyq. Sondyqtan pedagogıkalyq joǵary oqý oryndaryna talapty, qabiletti jastardy qabyldaýǵa basa mán berý kerek. Jalpy bul baǵyttaǵy jumystyń betalysy jaqsy, ony jalǵastyrý qajet» degen bolatyn.
Ádiletti Qazaqstandy qurýda, eldiń áleýmettik-turmystyq jaǵdaıyn jaqsartýda muǵalimderdiń róli aıryqsha ekeni sózsiz. Mysaly, aǵylshyn ǵalymdarynyń júrgizgen zertteýinde dáriger bir adamdy emdep, aman-saý alyp qalyp jatsa, muǵalim durys bilim berý arqyly segiz adamdy saýyqtyrady eken. Óńirde Úzdik pedagogtardy basshylyq qyzmetke konkýrssyz taǵaıyndaý úshin 150 adamnan turatyn kadrlyq rezerv jasaqtalýda. Bul týraly atalǵan jobaǵa qatysýshy muǵalimniń pikirin bilgen edik.
– Biz bul kýrsqa eki ret irikteýden ótip baryp qabyldandyq. Ári qaraı bazalyq deńgeı, ilgerindi jáne kásibı deńgeı dep, jaz boıy dáris aldyq. Ár deńgeıdiń ósý aralyǵynda eki apta praktıkalyq jumystan ótip otyrdy. Iaǵnı oqyǵan teorıamyzdy praktıkada júzege asyrdyq. Sonymen qatar bir apta elimizdegi mańdaı aldy mektepterde tájirıbeden óttik. Ózgeris kóshbasshylary bolashaq basshylardy daıarlaý kýrsy – qazirgi zamanǵy jumys oryndarynda mańyzdy kóshbasshylyq daǵdylardy damytýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamalar jıyntyǵy. Bul kýrstar qatysýshylarǵa tıimdi basqarý, uıymdyq ózgeristerdi engizý, komanda qurý jáne motıvasıalaý, sonymen qatar stresske tózimdilik pen sheshim qabyldaý qabiletterin jetildirýge kómektesedi, – Jansaıa Shorabekova.
Budan bólek respýblıkada birinshi bolyp oblystyń 500-den asa mektep dırektory arnaıy menejment kýrsynan ótedi. Sonymen qatar, Almatydaǵy Abaı ýnıversıteti 700-den asa dırektordy arnaıy menejment kýrsyna oqytý bastady. Bilim kókjıegin keńeıtý muǵalimderimiz ben oqýshylar úshin asa mańyzdy is. Oblys respýblıka deńgeıinde ǵana emes, halyqaralyq tájirıbe almasýda da júıeli jumystardy atqaryp keledi. Muǵalimder men ádiskerler Japonıada Lesson stadı ádisin, AQSH-ta ınklúzıvti bilim berý jáne Qytaıda tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý baǵytynda tájirıbe almasty. Bul jumys jańa oqý jylynda da jalǵasyn taýyp, óńir pedagogtary Fransıa, Malaızıa, Fınlándıa elderide arnaıy tájirıbelik kýrstardan ótedi. Munda «Jaıly mektepter» men «Maqsatty mektepterge» basymdyq beremiz.
Jalpy munymen atqarylǵan ister aıaqtalmady. Mektep formasyn barlyq oqýshyǵa barynsha qoljetimdi etý asa mańyzdy. Osy baǵytta memlekettik tapsyryspen otandyq jeńil ónerkásipti damytýǵa beıimdegen jón. Jalpyǵa bilim berý qory esebinen jańa oqý jylyna alpys myńnan astam oqýshyǵa kómek berildi. Sonymen qatar, jańa oqý jylynda memlekettik 910 mekteptegi 221 myń oqýshy birrettik ystyq tamaqpen qamtamasyz etiledi. Qazirgi tańda, oblysta mektep ashanalaryn memlekettik-jekeshelik áriptestigi arqyly basqarýǵa berý tetigi qolǵa alynýda.
Osy jyly 400-den astam mektep ashanasy jobaǵa engiziledi. Atalǵan jobalardy engizýde jańa sıfrlyq platformalardy mektep ashanasyna qatar engizý arqyly júzege aspaq. Tájirıbede mektep ashanasyn sıfrlandyrý óziniń oń nátıjesin berdi. Mysaly memlekettik-jekeshelik áriptestik arqyly oblystyq deńgeıdegi mektepter ashanasyn jeke basqarýǵa alynǵan jeke kásipker «Qalymbetov» sońǵy eki jylda «E-ashana» júıesin engizý arqyly edáýir qarjy únemdep, búdjetke keri qaıtarǵan. Al Túrkistan qalasyndaǵy №28 mektep-lıseıge engizilgen «Alaqan» júıesi 5 aıda on mıllıonnan astam teńge únemdep, búdjetke keri qaıtardy. Bul bir mekteptegi únemdelgen qarjy. Bul jobalar kezeń-kezeńimen barlyq balabaqsha men mektepterge engizilmek.
Balalar qaýipsizdigi de basty nazarda. Mektepterge 7 myńnan astam beınekameralar ornatylyp, polısıa departamentiniń jedel basqarý ortalyǵyna qosyldy. Memlekettik 938 bilim berý mekemeleri 100% dabyl batyrmasymen qamtylyp, jedel basqarý ortalyǵyna qosyldy. Kásibı kúzet qyzmetimen qamtamasyz etilýi tıis bala sany 300-den joǵary 573 bilim berý uıymdary tolyq lısenzıalanǵan kúzet qyzmetine ótti. Oblystaǵy 179 bilim berý uıymynyń 102 shaqyrym qorshaýy jańǵyrtyldy. Mektep aldy kóshelerde jaryqtandyrý júıeleri men arnaıy jol belgileri ornatylyldy.
Ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń «Adam mineziniń, aqyl-qaıratynyń ártúrli bolýy tárbıeniń túrli-túrli bolýynan... adam balasynyń urlyq isteý, ótirik aıtý, kisi tonaý syqyldy buzaqylyqtardy jasaýy, tárbıeniń jetispegendiginen...» degen sózi bar. Oqýshylardyń bos ýaqyttaryn tıimdi uıymdastyrýǵa asa mán berýge tıispiz. Prezıdent Ulttyq Quryltaıda «Oqýǵa qushtar mektep» ulttyq jobasyn jarıalaǵan bolatyn. Túrkistan oblysynan bastaý alǵan «KitapHAN» kitap oqytý ádisi tórtinshi jyl qatarynan ótkiziledi. Oǵan qosa, Balafest, Kúltegin jobalary da jalǵasyn tabady.
Bıyl áleýmettik jaǵdaıyna baılanysty 35 482 oqýshy búdjet esebinen tegin oblystaǵy 22 jazǵy saýyqtyrý lagerlerinde saýyqtyryldy. Onyń 9-y memlekettik, 13-i jekemenshik. Sonymen qatar, oblystaǵy lagerler jelisin arttyrý boıynsha tıisti jumystar qolǵa alynady. Qosymsha 1 720 orynǵa arnalǵan jańadan 5 lagerdi qaıta qurý jáne 4 lagerdi kúrdeli jóndeýden ótkizý jumystary bastalady. Nátıjesinde, jazǵy 8 aýysymda 13 760 balaǵa qosymsha oryn ashylyp, qamtý kórsetkishi 24% paıyzǵa nemese 58 myń baladan 72 myń balaǵa artady. 2024-2025 oqý jylynda 17 myń oqýshy tasymaldanatyn bolady. Ótken jyly oqýshylar tasymaly úshin 101 mektep avtobýs jańadan alynǵan.
Tehnıkalyq jáne kásibı bilim beretin oqý oryndary eńbek naryǵynyń naqty suranysyna beıimdelýi jáne elimizdiń jańa ekonomıkalyq baǵdarynyń mindetterine saı bolýy kerek. Túrkistan oblysyndaǵy 50 kolejde 71 mamandyq boıynsha 30 381 stýdent bilim alýda. Kolejderde respýblıkalyq búdjetten qaralǵan 15 445 grant tolyq ıgerildi. Ótken jylmen salystyrǵanda kolej stýdentteri 2 myńǵa kóbeıdi. Sonymen qatar, qyrkúıek aıynan bastap kolej stýdentteriniń shákirtaqysy 37 myńnan 44 myńǵa artyp otyr. Saladaǵy túıtkildi máselelerdi sheshý maqsatynda kolejderimizdiń materıaldyq- tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýǵa ótken jyly jyly da, bıyl da qarjy bólinip keledi. Kolej oqytýshylary men sheberleri kórshiler TMD memleketterinde, sonymen qatar Qytaı, Túrkıa, Avstrıa, Fransıa arnaıy oqytý is-tájirıbelerinen ótýde. Kolejder bazasynda jańa mamandyqtar ashýda kún tártibinde turǵan ózekti máselelerdiń biri. Oblys basshysy tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý mekemelerinde jańadan 10 mamandyq ashýdy tapsyrdy. Sonymen qatar Saryaǵashtan İT koleji ashylyp jatyr.
Túrkistanda Koreı ýnıversıtetin ashý josparlanýda. Ońtústik Koreıa elimen yntymaqtastyq ornatyp, tıisti memorandýmǵa qol qoıyldy. Búginde oqý korpýsy daıyndalýda. Budan bólek ákimdikten arnaıy oqý granty qarastyrylyp jatyr. Oblys ortalyǵyndaǵy Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetine 50 grant İT men medısınaǵa jáne ózge joǵary oqý oryndaryna 139 grant rezıdentýraǵa bólinip otyr. Maman tapshylyǵyn sheshý úshin joǵarǵy oqý oryndarymen jumystar jalǵasyn tabady.
Qazirgi qoǵamdaǵy ustazdyń bedeli, mártebesi qaı deńgeıde?! Árıne, bilimge, urpaqqa jasalatyn barlyq jaǵdaı pedagogtardyń kásibıligine, parasatty bolmysyna baılanysty. Balaǵa durys bilim berilmese, onyń ekonomıkalyq aýyrtpalyǵy bar. Óńir basshysy bala oqytý isine jaýapkershilikti kúsheıtip, nátıje shyǵarýdy tapsyrdy. Ol úshin aldymen pedagogterdiń ózi kásibı bilimdi bolýy tıis. Degenmen tekserýde anyqtalǵandaı keıbir pedagogtardyń joǵary bilimi týraly dıplomdary jalǵan bolyp tanylýda. Mektep ujymy men basshylarynyń arasyndaǵy 16 eńbek daýy sot, Prezıdent Ákimshiligi deńgeıine deıin qaralǵan. Bilim salasyndaǵy keıbir qoly las qyzmetkerleri salany tabys tabý kózine aınaldyryp, mıllıardtaǵan memleket qarjysyn talań-tarajǵa saldy. Atalǵan derek boıynsha birqatar lazaýymdy tulǵa men jaýapty qyzmetkerler qylmystyq jaýapkershilikke tartylýda. Bilim berý uıymdarynda artyq shtat birlikteri anyqtalyp, olardy kezeń-kezeńimen qysqartý jumystary júrgizilýde.
Óńirdiń bilim salasyndaǵy negizgi jetistikter men kemshin tustaryn tizip kórdik. Al endi ári qaraı tarazylap, qorytyndy shyǵaratyn da oıly oqyrman, ózderińiz. Bul jumystar jalǵasyn tabý úshin máseleni qoǵam bolyp sheshý qajet dep bilemiz. Óıtkeni Prezıdentimiz keshegi Joldaýynda aıtqandaı, balany mektepke daıyndaý máselesine aıryqsha nazar aýdarǵan jón. Mektepke deıingi tárbıe berý jáne oqytý isine memleketpen qatar ata-analar da jaýapt bolǵan jón. Sonda ǵana bilim berý júıesin odan ári jetildire alamyz.
Beısenbaı TÁJİBAEV, Túrkistan oblysy ákiminiń orynbasary
