[caption id="attachment_21080" align="alignright" width="360"]
Býlat Tarnýev[/caption]
Iá, jazady. Jazǵandaryn oqydyq. Taǵy da sol tıisý. Qazaqqa. Biraq, bul jolǵy tıisýdiń túri bólek eken. Tań qaldyq.
Bylaı aıtaıyq: «shalaqazaq» «tazaqazaqtyń» kemshiligin tizip beripti.
«Memleketti qurdymǵa ketirip otyrǵan tazaqazaqtar» deıdi, bir sózben aıtqanda.
Jazǵanyn áleýmettik jeliden taptyq. Jazbasyn bir sózben jetkizsek, tym jeńil qutylyp ketedi. Tolyǵyraq baıandaıyq. Óz aýzymen aıtsyn. Artyq-aýyz sóz qospaımyz. Aıtpaqshy aty-jóni — Býlat Tarnýev. Ol ne deıdi?
«Bilesiz be, orystildi, qalada turatyn shalaqazaqtar tazaqazaqtardan áldeqaıda aqyldy. Bilgen soń, kórgen soń aıtyp otyrmyn. Qalalyq jerdegi qaltaly kásipkerdiń bári shalaqazaq. Bıznestegi baılardyń arasynda «naǵyzqazaqtar» joq.
Olar qaıda otyr? Bılikte. Kreslodan quıryǵyn kótergisi kelmeıdi. Aýyldan shyqqandar shetinen sheneýnik. Memlekettik tildi meńgergeni úshin ǵana bul «mámbetter» bılikten oryn aldy. Iá, solaı. Memlekettik qyzmetkerler qazaq tilin bilýi kerek degen zań bar ǵoı. Átteń…
Bul zań bolmasa, bılikte saýatty, aqyldy, daryndy, urlyq jasamaıtyn shalaqazaqtar otyrar edi. «Mámbetterdi», barymtashylardy múlde mańaılatpas edik.
Bilseńiz,
Qazaqstannyń osynshalyqty quldyraýyna naǵyzqazaqtar kináli. Eldi osy jaǵdaıǵa jetkizgen naǵyzqazaqtar.
Naǵyzqazaqtyń qandaı bolatynyn aıtyp bereıin be? Aıtaıyn. Ol jaǵynýdan basqa eshnárse bilmeıdi. Bastyǵynyń quly bolýǵa daıyn. Múmkindik bolsa, para beredi, para alady. Qudaı qoldap kóterile qalsa, jumys ornyna aýyldaǵy aǵaıyn-týǵanyn tyqpalaıdy.
Olar — týabitti jalqaýlar. Olar parazıtter sıaqty. Tez kóbeıedi.
Aıtyp otyrmyn ǵoı, Qazaqstandy qazirgi kúıge túsirgen aqymaq ári jalqaý naǵyzqazaqtar. Tehnıkalyq ári ǵylymı termınderdi túsinýge jol ashatyn orys tilin úırenbeýiniń ózi olardyń qanshalyqty aqymaq ekenin kórsetedi.
Bilip júrińiz,
aqyldy ári daryndylardyń bári — orystildiler. Al talapsyzdar men talantsyzdardyń barlyǵy — qazaqtildiler.
Orys tili suranysta. Aqyldy, oıly, ómir kóshine ilesken qazaqtar muny áldeqashan túsingen. Túsinbeı otyrǵan álgi men aıtyp otyrǵan top.
Qazaq tili eshkimge keregi joq. Ol shopanynan adasyp qalǵan otar sıaqty. Aýyldyń aınalasynda ǵana júredi.
Qazaqsha bilim alǵan balalardy qarańyz. Olar shetinen saýatsyz, mádenıetsiz, belsendiligi tómen, bastamasy az. Qazaq mektebin bitirgenderdiń birde-biri Batystaǵy úzdik oqý oryndaryna túsýge táýekel ete almaıdy. Olarǵa Qazaqstandaǵy Nıgerıanyń deńgeıindegi kolejer men ýnıversıtetter jetip jatyr. Al oryssha oqyǵan qalalyq jerdiń qazaǵy úzdik oqý ornyna túsedi. Olar óz-ózderine senimdi sebebi.
Qazaqtildi aqparat quraldaryn qarańyz? Qazaqtildi qaýym orystildi saıttardy oqıdy. Aqparatty solardan alady. Al qazaq saıttary she? Olarǵa kim kiredi ózi? Eshkim. Sebebi talqylaıtyn túk joq. Saraptama, saýatty maqala tappaısyń.
Iá, birnárse jazady. Til baıaǵy. Naǵyzqazaqtardyń talqyǵa salatyn jalǵyz taqyryby osy.
Aıtpaqshy, Shyńǵyshandy qazaq qylýǵa jantalasyp júr. Túk joq aınalyp kelgende. Oqıtyn túk joq.
Soǵan qaramaı bizge tıisedi.
Eshkimge kerek emes tilin úıretýge tyrysady. Joq, shyn aıtam, eshkimge kerek emes. Bızneske de, qarjyǵa da, ekonomıkaǵa da, ónerge de, tipti mádenıetke de keregi shamaly. Qazaq tili 19 ǵasyrda ómir súrgen, biraq 21 ǵasyrda oǵan oryn joq.
Olar orystildilerdi qyzǵanady. Olardyń talaby men talantyn kóre almaıdy. Shalaqazaqtar, bilip júrińder, naǵyzqazaqtar bizdiń baýyrlarymyz emes».
P.S. Bul — jazbany barynsha jumsartyp aýdarǵanymyz. Barynsha jumsartyp. Avtor arandatyp otyrǵan joq. Aýzyna kelgen aıtatyn adamǵa uqsamaıdy. Jyldar boıy ishinde jatqan ashý-yzanyń aqtarylǵan túri dep boljadyq. Nege ashýly? Qazaq mektebi, qazaq aýdıtorıasy, qazaqsha sóıleıtin orta ósip, úlkeıip keledi. Al oǵan qarama-qarsy keńistik tarylý ústinde. Ashý-yzanyń sebebi de osynda shyǵar. Siz qalaı oılaısyz?
Dýman BYQAI
