[caption id="attachment_13060" align="alignleft" width="316"]
Elbasy Nursultan Nazarbaev pen sol kezdegi SHUAR Partıa komıtetiniń ekinshi hatshysy Ashat Kerimbaı Qulja qalasynda qazaq otbasyna barǵan sát.[/caption]
Keshegi "soıýz" ýaqytynda el bıliginde kimder boldy desek, aıtylmaq oı ózdiginen aıqyndalary sózsiz... Kesheli-beri "Shetten kelgen aǵaıyndardan da Májilis depýtaty bolsa eken!" - degen BAQ-ta jaryq kórip jatqan ótinishterdi oqyp otyryp, oıyma óz áýletimizdiń tarıhy túsip ketti.
Meniń atam Qurmanǵalı 1922 jyly Jetisýdyń Aqsý boıynan "Keshegi han urpaǵy" degen jeleýmen qýdalanyp, Qytaıdyń "Jyrǵalań" degen jerine aýyp baryp, qonystanǵan. 1924 jyly qalǵan týystary men aýylyn da kóshirip áketipti. «Arqa jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar?!» demekshi, zamannyń qıyndyǵy ǵoı olardy qyr asyrǵan. Otyz jyldan asa turyp, irge kómedi. Qulja mańyndaǵy Jyrǵalań aýylynda nemere inisi Dáýitbaı Musabekulynyń mektebin ashady. Ol mektep "Dáýitbaı mektebi» atalyp, ótken ǵasyrdyń jetpisinshi jyldaryna deıin saqtalypty. Keıinnen aqalaqshy Dáýletbaı (álde Dáýitbaı) degen kisi sol jerde jańa mektep saldyryp, qazir sol kisiniń atyndaǵy qazaq mektebi atalady eken. (Sheshemniń týǵan inisi Bıdahmet naǵashymmen ákemder hat-habar alyp turdy. Onyń bala-shaǵasyn keıinnen kóshirip aldyq. Qazir Taldyqorǵan janyndaǵy Aldabergen aýylynda turady). Ondaǵy qazaqtarmen qudandaly bolyp, bite qaınasady. Esin ábden jıyp, el qataryn qosylǵanda, ol jaqta daýyl turady. Jıǵan-tergenin úkimet tárkilep alady. Sonymen 1958-1959 jyldar sovettik Qazaqstanǵa qaıta qonys aýdarýǵa nıettenedi. Alaıda, ruqsat ala almaı ákem Rysbek Qyrǵyzstanǵa ótedi. Sonda eki-úsh jyl mal baǵyp, sonan soń Almatyǵa, sál keıin Taldyqorǵanǵa, týyp-ósken jerine oralady. Atam Qurmanǵalıdyń súıegi sol jaqta jatyr. Úıirinen bólinip qalǵan týystarymyz da az emes. Aldy kelip, arty jete almaı jatqan jaǵdaıy bar...
Ótkende eki jýrnalıske bergen beıresmı suhbatynda Elbasymyz «Eger esterińizde bolsa, 1961 jyly júz myńnan artyq qazaq Qytaıdan kelgen bolatyn. Qazir olardyń bári qazaqstandyq bolyp ketti ǵoı! Olardyń balalary, nemereleri...» dedi ǵoı. Sol júz myńnan artyq qazaqtyń ishinde de qanshama eldiń tiregi bolar, atpal azamattar, zıalylar keldi ǵoı. Ókinishke oraı, sonyń bári senimsiz adam retinde qaralyp, aýyl arasynyń qara jumysyna jegildi.
[caption id="attachment_13058" align="alignright" width="386"]
Esteý Núsipbek pen Buqara Tyshqanbaev[/caption]
Mysaly, İle Qazaq avtonomıaly oblysynyń ákimi bolǵan keshegi Jaǵda Babalyqtyń qandaı ómir keshkeni týraly aıtyp jatý artyq shyǵar. Úrimjide Mádenıet mınıstri bolǵan, Tańjaryq Joldyulynyń kúıeýbalasy Buhara Tyshqanbaev ta aýdan kóleminen attap aryǵa bara alǵan joq. Arǵy bettiń qazaǵy ańyz etip aıtatyn aqyn Nursapa Amanjolov pen Esteý Núsipbekov te aýdandyq gazetti mise tutty. Áıtpese, osy eki qalamger de ólke ortalyǵy Úrimjidegi Úlken qyzmetten kelgen bolatyn. Al, Ahmet Júnisovtyń dańqy tipten bólek bolatyn. 1961 jyly atamekenine qaıtyp oralǵannan keıin ómiri tuıyqta ótedi. Onyń alǵashqy áńgimeleri 50-shi jyldardyń bas kezinen bastap jaryq kóredi. Shynjań baspasynan shyqqan alǵashqy áńgimeler jınaǵyna engen shyǵarmalary kezinde qytaı, uıǵyr tilderine aýdarylǵan. Búkil qytaı Jazýshylarynyń Pekınde ótken sezine qatysyp, zor bedelge ıe bolǵan soń, Shynjań óńirinde Jazýshylar odaǵyn qurýǵa tikeleı at salysady. Biraq Qytaıda bastalǵan Mádenı revolúsıasynyń kesirinen belgili jazýshylar men aqyndarǵa «ultshyl» degen qara kúıe jaǵylyp, túrme qaýpi tóngennen keıin, týǵan jeri Qazaqstanǵa ketýden basqa jol qalmaıdy. Sóıtip 1961 jyly ata mekenine qaıtyp oralǵannan keıin Aqsýat selosyndaǵy orta mektepte uzaq jyldar boıy ádebıet páninen dáris beredi. Zeınetkerlikke shyqqannan keıin, sońǵy jyldary Almaty qalasyna qonys aýdarǵan edi. Elge oralǵan soń ustazdyq ete júrip, ol shyǵarmashylyq jumyspen aınalysty. «Janasyl», «Ómir izderi», «Alasapyran kez», «Jolaýshy» jınaqtarynda qazaqtyń basynan keshken ashshy oqıǵalary baıandalǵan. Jazýshynyń eń sátti shyqqan týyndysy – «Pánıden baqıǵa deıin» atty kitaby. Bul qazaqtyń ulttyq salt-dástúri, ulttyq sport oıyndary jaıyndaǵy tanymdyq eńbek. Jazýshy dramatýrgıa salasyna da qalam siltep, on shaqty pesa jazdy. Myńǵa jýyq pýblıstıkalyq maqala, eki júzdeı áńgime, on shaqty poves, úsh romannyń avtory. Belgili jazýshy Ahmet Júnisov 1998 jyly 72 jasqa qaraǵan shaǵynda dúnıe saldy...
[caption id="attachment_13057" align="alignleft" width="656"]
belgili etnograf-ǵalym, İle qazaq avtonomıaly oblysynyń alǵashqy ákimi Jaǵda Babalyq[/caption]
Mysaly, İle Qazaq avtonomıaly oblysynyń ákimi bolǵan keshegi Jaǵda Babalyqtyń qandaı ómir keshkeni týraly aıtyp jatý artyq shyǵar. Úrimjide Mádenıet mınıstri bolǵan, Tańjaryq Joldyulynyń kúıeýbalasy Buhara Tyshqanbaev ta aýdan kóleminen attap aryǵa bara alǵan joq. Arǵy bettiń qazaǵy ańyz etip aıtatyn aqyn Nursapa Amanjolov pen Esteý Núsipbekov te aýdandyq gazetti mise tutty. Áıtpese, osy eki qalamger de ólke ortalyǵy Úrimjidegi Úlken qyzmetten kelgen bolatyn. Al, Ahmet Júnisovtyń dańqy tipten bólek bolatyn.
Iá, mundaı taǵdyr ıelerin qos qoldap sanasaq, onda on saýsaq azdyq eteri anyq... óte kóp boldy. Olar Joǵary Keńeske depýtat bolý degendi oılaǵan da, úmittengen de emes. Nege?! «Shetten kelgen» degen qońyraýy boldy shyryldap qoıa beretin.
[caption id="attachment_13059" align="alignleft" width="180"]
Ahmet Júnisov[/caption]
Mine, qudaıǵa táýbe, Elimiz táýelsizdik aldy. Oǵan 25 jyl tolypty. Sonyń arqasynda bir mıllıon qazaq elge oralypty. Qýanarlyq jaǵdaı. Alaıda, osy qandastarymyzdyń ishinde el tutqasyn ustar, eline sál de bolsa eńbegi sińer azamattar joq deısiz be?! Bar, biraq eleýsiz... Nege? Jalǵyz sebep: orys tilin bilmeýi men qazirgi bılik mentalıtetin boıǵa sińdire almaýy.
Oılap qarasańyzdar... alda kele jatqan táýelsizdigimizdiń jıyrma bes jyldyǵyna oraı, jańa depýtattyq korpýstyń jınaqtalýyna baılanysty - syrttan kelgen dep "ógeısimeı", qandastarymyzdyń ishinen bir azamatqa bir mandat usynýymyz jón bolar edi. Menińshe, kóshi-qon máselesinde jar-qulaǵy jastyqqa tımeı, jyp-jyly jyrymen eldi jubatyp júrgen - Aýyt Muqıbekti qoldaýymyz qajet. Bile bilseńiz... ótken jyldyń sońynda prezıdentimiz - N.Á.Nazarbaev BUU-nyń minberinen qazaqsha sóılegende... birinshi bolyp jyrdan shashý shashqan da osy - Aýyt aqyn edi.
Men sol qandastardan depýtat bolsa degen tilekti óte durys dep sanaımyn. Qazaqstan keshegi Keńes Odaǵy emes, óz erkindigi ózindegi el. Óz qandastaryna úrke qaramaıtyny taǵy belgili. Bir-eki halyq qalaýlysy shyqsa ne bolypty. Onda turǵan túk te joq! Qaıta, shette ózgeniń qol astynda júrgen eldiń mereıi tasymaı ma?! Memleketimizdiń bedeli artpaı ma?! Elbasymyzǵa búkil dúnıe júzindegi qazaq balasy alǵys aıtpaı ma?! «Nur Otan», «Aqjol», «Aýyl» partıalary quramdaryna daryndy, bilikti aǵaıyndardan kandıdat qosyp, qandastarymyzdyń da, ózderiniń de mereılerin ósirse, eshkim qarsy bola qoımas. Saıası partıalar synalar sát týdy... Májiliste elge oralǵan qandastarymyzdan depýtat bolǵany óte durys!
(Avtordyń "feısbýktegi" paraqshasynan alyndy. Taqyryby ózgertildi)
İlıas RYSBEKULY
