Sanjar KERİMBAI
Toqtadym da:
– Qaıda? – dedim.
– Esentaı Moll. Aparasyz ba?
– Iá, otyryńdar.
Ekeýi artqy oryndyqqa jaqsylap jaıǵasyp aldy. Otyra sala aıfondaryn shyǵardy da shuqylaı bastady. Aınadan ekeýiniń is-qımylyn baqylap qana únsiz kelemin. Kádimgi qalanyń qyzdary. VK-ǵa kirip alyp, SMS jazyp, bir-birine sýretter kórsetip máz. Kólik bolsa qalyń nópir mashınanyń aýyr aǵysynda ilbip qana jyljıdy. Men ádetimshe, qur otyrmaı, bulardy zerttep otyraıyn dedim de:
– Qyzdar, stýdentsińder me? – dedim.
– Joq. Bitirgenbiz.
– Jumys isteısińder me?
– Qurylys fırmasynda bir jyldaı istedik. Ekonomıka kúıregen soń shtatty qysqartty. Jumyssyz qaldyq.
– Neni bitirip edińder?
– InÁz
– Aǵylshyn?
– Iá.
– Oho, meniń de jaqsy kóretin tilim.
– Siz de oqyp pe edińiz?
– Iá, jas kezimde oqyǵam, – dedim. Osylaısha áńgime jarasty da, surasyp, tanysa berdik. Ekeýi de Almatyda týyp, qalada ósken. Biraz bilisken soń olardyń múlgı bastaǵan mılaryn solq etkizetin birinshi suraqty qoıdym.
– Qyzdar senderge suraq qoısam bola ma?
– Smotrá qandaı?
– Kádimgi ómir týraly salmaqty curaq.
– Qoıyńyz. Kóreıik jaýap berip, – dep ekeýi de marǵaý keıipte erine til qatty. Men:
– Osy senderdiń armandaryń bar ma?
– Arman? Qandaı arman?
– Kádimgi arman. Mechta?
– Ný, konechno bar. Armansyz adam bola ma?
– Al, tyńdaıyq armanyńdy.
– Oı, aǵaı arman degen kóp qoı aıta berse. Qaısy birin aıtamyz.
– Olaı bolsa eń mańyzdysyn aıt.
– A, che aǵaı, sizge bárin aıtý mindetti me ne?
[caption id="attachment_13051" align="alignright" width="1076"]
SONY DSC[/caption]
– Mindetti emes, árıne. Qarap otyrǵansha jol qysqarsyn degenim ǵoı. Jaraıdy, armandy bylaı qoıa turaıyq. Suraq bylaı bolsyn, endeshe.
– Senderdiń ómirlerińde Mán bar ma? Smysl? Oryssha aıtqanda, radı chego stoıt jıt? «Myna qyzyǵym nemese myna qymbatty nársem úshin ómir súremin» dep, tirshilikke qushtar qylatyn qımas nárseń bar ma bul ómirde? Qysqa qaıyrǵanda ne úshin ómir súresiń?
Osy suraq qoıylǵanda baryp, ekeýi selk ete túskendeı boldy. Ekeýi de kibirtiktep, biraz abyrjyp otyryp qaldy. Oń jaqtaǵysy:
– Bul ómirde adamdarǵa jaqsylyq jasaý kerek. Eshkimge zıan tıgizbeý kerek. Qudaıǵa qulshylyq qylyp, namaz oqyp, oraza ustap jánnatqa barýymyz kerek, – dep aıaq astynan ýaǵyz aıta jóneldi. Kádimgi qala qyzynyń týra moldalar sıaqty ýaǵyz aıtqany qyzyq bop kórindi. Onyń peıishtegi nyǵmetter týraly áńgimesin biraz tyńdap bolǵan soń:
– Aha, túsinikti boldy. Sonda radı jannata jıvem da? Solaı ma? Smysl peıish boldy ǵoı?
– Solaı shyǵar. Oı daje ne znaıý, aǵaı.
– Sen bul ilimdi qaıdan bildiń? Arnaıy oqydyń ba? Osy kezde áńgimege tý syrtymda otyrǵany aralasty. Ol:
– Aǵaı, bu qyzdyń burynǵy jigiti namazhan bolǵan. Sol úshin ata-anasy otstalyı balaǵa shyqpaısyń dep, qatynasyn úzip tastady. Sodan beri basy bos, – dedi.
– Jaraıdy, solaı-aq bolsyn delik. Onda sen aıtarsyń ne úshin ómir súretinimizdi?
– Menińshe, semá. Jaqsy adamǵa turmysqa shyǵyp, bala-shaǵań bolsa. Solardy oqytyp, toqytyp, durystap ósirip shyǵarsań, sol shyǵar ómirdiń máni degen? – dep, ózine onsha senimdi emes tonda jaýap berdi.
– Jaraıdy, solaı bolsyn delik. Endi daıyn turǵan jigitteriń bar ma? Búgin-erteń alamyn dep serttesken serileriń bar shyǵar?
– Joq.
– Jastaryń 24-ke ketti me?
– Iá.
– Sonda ómirlerińde esh Mán qalmady ma?
– Oı, bilmeımin, aǵaı. Jigit joq bolsa, ne isteımiz endi? A, kstatı, aǵaı, siz jýrnalıssiz be? Sondaı navodáshıı suraqtar qoıyp, adamdy oılandyryp qoıasyz? Kimsiz ózi?
– Men jaı ásheıin Vıktor Frankl degen kisi negizin qalaǵan Logoterapıa degen ǵylymmen ózimshe aınalysam. Ártúrli jaǵdaıda kezdesken adam meniń zertteý obektime aınalady.
– Sonda ol ne ǵylym? Neni zertteıdi? – dep eki qyz qyzyǵa bastady. Biz qalanyń qalyń probkasynda kele jatqandyqtan ýaqyt mol edi. Men asyqpaı Logoterapıa týraly tarqatyp aıta berdim. Olar qumarta tyńdap, aýyzdary ashylyp otyr. Áńgime ábden qyzǵan kezde:
– Aıtpaqshy, Frankl eń ataqty kitabynda sender týraly da tamasha tolǵam aıtqan, – dep, onsyz da qyzyp turǵan áńgimege maı quıa tústim. Olar:
– Bizder jaıly? Qyzdar jaıly ma sonda? – dep, enteleı tústi.
– Iá, qyzdar jaıly.
– Sonda ne depti?
– Sender jańa jigit joq dedińder. Jigit joq bolǵan soń, semá da joq. Semá bolmaǵan soń smysl da joq. Solaı ǵoı?
– Iá, joǵyna joq qoı endi. Kezdespese ólemiz be?
– Sender kóp jigitti qyzdarǵa turaqsyz dep aıyptaısyńdar ǵoı, solaı ma?
– Iá, ol da ras. Oqyp júrgende talaı jigitti kórdik. Olar qyzdardy kak perchatkı menáút.
– Oho, mine. Maǵan da keregi osy sóz edi. Frankldyń «Chelovek v poıskah smysla» degen kitabynyń «O smysle lúbvı» degen bóliminde kak raz osy máselege toqtalady, – degendi erekshe aksentpen nyǵyzdap turyp aıttym. Olar da ózderine óte qatysty mańyzdy áńgime bastalǵanyn sezgendeı kózderi tirilip shyǵa keldi.
– Iá, ne deıdi ol jerde? – dep eki qyz aıfondaryn óshirdi de áńgimege shyndap den qoıdy. Osylaısha bizdiń suhbattyń eń qyzǵan, eń qaınaǵan jerine aqyry kelip jettik.
Olardyń eń jaqsy kóretin tıpterin Frankl kitabynda «horıstka» dep ataǵan. Iaǵnı, hor aıtatyn qyzdar. Olar sahnaǵa júzdep shyǵyp, birdeı bolyp kıinip, bir ǵana óleńdi birdeı tolqynda shyrqap turady. Eger sen olardyń bireýin saptan qýyp jiberseń, odan óleńniń sapasy nasharlamaıdy. Tipti qýylǵan jalǵyzdyń bar-joǵyn bilip bolmaıdy. Nemese kez kelgenin qýyp jiberip, ornyna basqasyn qoıa salsań da eshteńe ózgermeıdi. Ómirde týra solaı. Talǵamy toqyraǵan qyzdar hor aıtatyn qyzdar sıaqty bir-birine uqsaýǵa tyrysady. Bir-birinen aýmaıtyn, ne armany, ne maqsaty joq ınkýbator qyzdarmen qydyrǵanda seri jigit jaýapkershilik arqalamaıdy.
– Sender endi naǵyz mahabbatty ańsap, romantıka izdep turatyn jasqa keldińder. Adal mahabbat – mindetti túrde jaýapkershilikti talap etedi. Iaǵnı, súıgen jigit ǵashyǵynyń aldynda tonna-tonna mindetterdi arqalaıdy. Biraq jigit ataýlynyń bári ony qalamaıdy. Olar meılinshe jaýapkershilik arqalaýdan qashady. Solaı ǵoı?
– Iá, aǵaı, solaı. Kóbi qashady. Tıip qashyp júrgendi jaqsy kóredi, – dep meni maquldaı tústi.
– Qashqandyqtan da olar birtýar boıjetkendi emes, qýyrshaq sıaqty suraýy joq topyrlaǵan tıpterdi tańdaıdy. Iaǵnı, qydyryp kóńil kótergisi kelgen jeńil minezdi jigit, daralanyp turatyn aqyldy qyzǵa emes, bir-birine uqsap turatyn bir tıpti jeńilderge «aýyz» salady.
– Qalaı sonda?
– Solaı. Olardyń eń jaqsy kóretin tıpterin Frankl kitabynda «horıstka» dep ataǵan. Iaǵnı, hor aıtatyn qyzdar. Olar sahnaǵa júzdep shyǵyp, birdeı bolyp kıinip, bir ǵana óleńdi birdeı tolqynda shyrqap turady. Eger sen olardyń bireýin saptan qýyp jiberseń, odan óleńniń sapasy nasharlamaıdy. Tipti qýylǵan jalǵyzdyń bar-joǵyn bilip bolmaıdy. Nemese kez kelgenin qýyp jiberip, ornyna basqasyn qoıa salsań da eshteńe ózgermeıdi. Ómirde týra solaı. Talǵamy toqyraǵan qyzdar hor aıtatyn qyzdar sıaqty bir-birine uqsaýǵa tyrysady. Bir-birinen aýmaıtyn, ne armany, ne maqsaty joq ınkýbator qyzdarmen qydyrǵanda seri jigit jaýapkershilik arqalamaıdy. Olar ishinen «bu sıaqty qyzdar tolyp jatyr. Erteń-aq basqasyn taýyp alamyn» dep ýaıymsyz «paıdalanady». Sondyqtan ondaılardyń talǵamy joq jeńiltek qyzben uzaq ýaqyt romans qurýy ekitalaı. Ádette, er adam qaıtalanbas qasıeti bar erekshe qyzdarǵa ǵashyq bolady. Solardyń aldynda ǵana jaýapkershilik arqalaıdy. Bala kezde sender de eshkimge uqsamaıtyn erekshe edińder. Kıim kıisteriń de, tamaqqa talǵamdaryń da, sabaqqa degen qumarlyqtaryń da saýsaqtyń izindeı qaıtalanbas ǵajaıyp qubylys edi. Óse kele bolmysyńdy basqadan daralap turatyn ózińe ǵana tán talantyń men qasıetterińdi qasaqana ózderiń kúshtep joıdyńdar. 9-shy synyptan soń-aq báriń jappaı jyrtqysh bolýdy modaǵa aınaldyrdyńdar. Muǵalimniń betinen alyp sóıleýdi mártebe sanadyńdar. Óner-bilimmen daralanyp, basqadan ozyp shyǵýdy masqara sanap, jaqsy oqıtyn aqyldy qyz kórseńder, solarǵa jan-jaqtan qysym jasadyńdar. Onymen de qoımaı basqalardy da ózderińnen aýmaıtyn «horıstka» jasaýǵa tyrystyńdar. Mektep bitire bastaǵanda da mamandyqty ózderiń emes, ata-analaryń tańdap berdi. Ata-anań «qazir aǵylshyn álemdi jaýlap tur. Sol tildi bilseń ashtan ólmeısiń» dep InÁzǵa qınap tapsyrtty ma? – dedim. Ekeýi de jamyraı qoshtady.
Endi myna qyzyqqa qarańdar. Mysaly, qazir men ózime adal jar bolatyn erekshe qyz izdep júrgen boıdaq jigitpin delik. Sendermen tanysyp, otaý qurý týraly sereznyı jospar qurýym múmkin be? Menińshe, esh múmkin emes. Sebebi, ekeýiń de birdeısińder. Talǵamdaryń da aınymaıdy. Ekeýińde de aıfon. Prıcheskalaryń da uqsas. Kıimderiń de egizderdiń kıimi sıaqty. Mýzykalyq talǵamdaryń da birdeı.
– Iá, ıá. Ras aıtasyz. Týra solaı boldy. Men bala kezimde bıge beıim boldym. Mamam: «Qyzym, dalbasalama. Aǵylshyn oqısyń!» dep InÁzǵa ákep tyqty.
– Al, ne boldy endi? Aǵylshyn tilin Advanced, Professional deńgeıinde meńgerdińder me? Ne ary emes, ne beri emes kúıde qalǵan shyǵar. Solaı ma?
– Iá, biz sol jargonmen kıno kórýden aspadyq. Ýnıverde de árkimge bir prıkol ustap júrdik te qoıdyq, – dep shynaıy sóıleı bastady.
– Endi myna qyzyqqa qarańdar. Mysaly, qazir men ózime adal jar bolatyn erekshe qyz izdep júrgen boıdaq jigitpin delik. Sendermen tanysyp, otaý qurý týraly sereznyı jospar qurýym múmkin be? Menińshe, esh múmkin emes. Sebebi, ekeýiń de birdeısińder. Talǵamdaryń da aınymaıdy. Ekeýińde de aıfon. Prıcheskalaryń da uqsas. Kıimderiń de egizderdiń kıimi sıaqty. Mýzykalyq talǵamdaryń da birdeı. Bylaısha aıtqanda, sender sıaqty qyzdar qalada tolyp júr. Qazir qalaǵa MS Saılaýbek kelse, sonymen selfı jasaý úshin bir-birińdi taptap kete jazdaısyńdar. Bálkim, shynymen de Saılaýbektiń óneri bireýlerge unaıtyn shyǵar. Sebebi, talǵam ár túrli ǵoı. Biraq, munshama qalyń toptyń mýzykalyq talǵamy birdeı bop tur degenge kim senedi?
– Iá, aǵa, ras aıtasyz. Biz negizi grýppadaǵy qyzdar ne tyńdasa, sony tyńdap júre beremiz, – dedi.
– Baıaǵyda meniń úlken ulym maǵan búı degen. Sabaq bitip, mektepten taraǵan soń balamnyń dosy «baǵana synypta tyńdap otyrǵan qazaqsha jyrlar men kúılerińdi bere turshy men de tyńdaıyn» depti. Balamnyń «nege sol kezde suramadyń? Nege qaıtqan kezde tyńdaǵyń kele qaldy?» degen suraǵyna joldasy «dombyra tyńdasam basqalar otstalyı dep kúledi» depti. Mine, Frankldyń aıtyp otyrǵan «tirshilik vakýmy» osydan kep shyǵady. Iaǵnı, keýdesi qýys, arman-maqsaty aıqyndalmaǵan adam kóptiń yǵyna jyǵylyp, solardyń qalaýymen, solardyń sheshimderimen ómir súretin beısharaǵa aınalady. Ony ǵylymda konformızm deıdi. Bul kókirekte paıda bolǵan túpsiz vakýmnyń eń zıansyz bolǵandaǵy túri. Iaǵnı, jaýapkershilikten jurdaı qalyń tobyrdyń arasyna sińip, ózińdi adam retinde joıasyń. Al eger bul aýrý asqynatyn bolsa tragedıaǵa aparyp soqtyrýy ábden múmkin.
– Qandaı tragedıaǵa?
– Ómirden Mán taba almaı, tirshilikten toryqqan adam sýısıd jasaıdy. Vakýmnyń eń qorqynyshty tusy osy. Iaǵnı, dańǵyrlap bos qalǵan keýdedegi apan ózińniń basyńdy jutyp jiberedi. Sondyqtan da Frankl bylaı dep tujyrym jasaǵan. Adam balasy baqytty izdep tappaıdy. Adam Mándi tabady. Al, baqyt qusy Mán bar jerge ózi kelip qonady degen. Baǵana sender «keıbir jigitter qyzdardy qolǵapsha aýystyrady» dedińder. Solaı ǵoı?
Er adam qyzǵa esi kete ǵashyq bolý úshin áıel zaty qaıtalanbas tulǵaǵa aınalýy kerek. Iaǵnı, er jigit seni kórgen kezde «senen aıyrylsam, dál sen sıaqty adal jardy basqa álemnen tappaspyn» dep sharasyz hálge túsýi kerek. Sonda ǵana nekeli ómirge Mán bitip, qut-bereke daryǵan baqytty shańyraqty kóterýge bolady.
– Iá.
– Endi basqasha oılanyp kóreıik. Ol jeńiltek jigitti bir shetke ysyryp, ýaqytsha qoıa turyp, suraqty myna taraptan qoısaq qalaı bolar eken?
– Qandaı suraq?
– Nege sender ózderińdi arzan qunsyz qolǵap dárejesine deıin túsire beresińder? Bir-birinen aınymaıtyn, qytaıdan keletin arzan qolǵapty kim kún saıyn aýystyrmaıdy? Bireý senderdi qoldan qınap, qunsyzdandyryp jatyr ma?
Olar kádimgideı oılanyp qaldy.
– Iá, aǵa, shyny kerek, ol týraly osyǵan deıin múlde bulaı oılanyp kórmeppin, – dedi bireýi.
– Endi Frankldyń oıyn ary qaraı tyńdańdar. Er adam qyzǵa esi kete ǵashyq bolý úshin áıel zaty qaıtalanbas tulǵaǵa aınalýy kerek. Iaǵnı, er jigit seni kórgen kezde «senen aıyrylsam, dál sen sıaqty adal jardy basqa álemnen tappaspyn» dep sharasyz hálge túsýi kerek. Sonda ǵana nekeli ómirge Mán bitip, qut-bereke daryǵan baqytty shańyraqty kóterýge bolady, – deı bergenimde Esentaı Mollǵa da kelip jettik.
– Al, qyzdar áńgime aıtyp otyryp, kelip te qaldyq. Osymen búgingi leksıa tamam, – dedim. Áńgimege ábden uıyp otyrǵan eki boıjetken amalsyzdan túsýge yńǵaılana bastady. Bireýi jol aqysyn berip jatyp:
– Aǵaı, biz endi ne isteımiz? – dep surady óte synyq, bıazy daýyspen.
– Eshqandaı panıkaǵa salynbastan, bala kezderińde tunshyqtyryp tastaǵan ındıvıdtik qasıetterińdi qaıta tabýǵa kúsh salyńdar. Áý basta Qudaı boılaryńa ne qasıet bitirdi, sony qaıta qalpyna keltirińder. Qalyń tobyrǵa sińisip ketýge tyryspańdar. İshki symbatyń men syrtqy kelbetiń basqalarǵa uqsamaı daralanyp, kózge uryp tursyn. Sosyn Almatydaǵy jigittiń syrttany senderdi ózi izdep tappasa maǵan kelińder, – dedim.
– Rahmet, aǵaı, jolyńyz bolsyn! – dep qyzdar qımaı qoshtasty. Kólik jyljı jóneldi.
Degdar.kz
