Reseıdiń Grıgorıı Mıronov degen áldebir tarıhshysy, bálkim tarıhshysymaǵy Qazaqstannyń bolashaǵyna boljam jasamaq boldy kúni keshe. «Bul el federasıaǵa aınalmasa, Ýkraınanyń kúıin keshedi» dedi. Muny Reseıdegi, óz ishimizdegi birqatar orystildi saıttar kóshirip basty...
[caption id="attachment_29778" align="aligncenter" width="349"]
Mıronov[/caption]
Qaıbir qısyndy dúnıe aıtty deısiz. Taǵy da sol Jırınovskıı, Lımonovtardyń soıylyn soqqan. Taǵy da sol Qazaqstannyń terıtorıalyq tutastyǵyna kúmán keltirgen.
Joq, bul sandyraq emes. Bul saıasat. Arandatý da emes. Ashyq aıyptaý. Reseıdiń myltyqsyz maıdandy sheber meńgergeniniń belgisi.
Daýly maqalaǵa qatysty pikir bildirgen saıasattanýshy Dosym Sátpaevtyń Forbes-taǵy maqalasyn yqshamdap aýdardyq.
«Kezdeısoqtyq ta, sáıkestik te emes. Bul úrdis. Qazaqstannyń terıtorıasyna, onyń tutastyǵyna, táýelsizdigine kúmán keltirý Reseıdiń tarapynan tendensıaǵa aınalyp barady. Sol úshin de qaýipti», – deıdi Sátpaev.
Anyǵy, bul qural. Reseı osydan 10 jyl buryn Grýzıamen kıkiljińge túskende oılap tapqan. Óz halqynyń kóńil-kúıin aýlaý úshin. Aldaý úshin. Qyrymdy basym alǵasyn álgi saıasat odan da saıyn ýshyǵa tústi. Ólgen ımperıanyń jurtynda qalǵan jalǵyz el ótkendi qaıta qopardy. Biz buryn qandaı edik, qazir qandaımyz desti. Joǵymyzdy túgendeıik, barymyzdy qaıtaraıyq desti. Sátpaev solaı aıtyp otyr.
Qazirgi Jırınovskıı men Lımonovtar sol saıasattyń týyn ustaýshylar. Myltyqsyz maıdannyń jaýyngerleri. Olarǵa sondaı tapsyrma júktelgen. Olardyń qatarynda júrgender, olardyń qataryna qosylǵysy keletinder kóp...
Qazaqstannyń terrıorıasyna kóz alartqan málimdemeler jalǵyz Mıronovtyń maqalasymen shektelgen joq, shektelmeıdi de. Jyldyń basynda Jırınovskıı jetekshilik etetin partıanyń (LDPR) múshesi Pavel Shperov: «Qazaqstandaǵy álmısaqtan orysqa tıesili jerlerdi qaıtarý kerek» dedi. Basshysy tipti árige ketti. «Orta Azıadaǵy elderdiń barlyǵyn táýelsizdikten aıyrýǵa tıispiz» dedi Jırınovskıı. Munymen tyıylǵan joq olar. Hakasıa parlamentiniń tóraǵasy Vladımır Shtygashev «bir kezderi Reseıdiń bes oblysy Qazaqstannyń aýmaǵyna ótip ketkenin» aıtty.
Dosym Sátpaevtyń aıtýynsha, muny arandatýǵa jatqyzý aqylǵa syımaıdy. Arandatý emes bul. Bul Reseıdegi kópshiliktiń oıy. Azshylyqtyń emes...
«Reseı Qazaqstandaǵy bıliktiń tranzıtine daıyndalyp jatyr. Túrli senarılerge qalaı jaýap qataryn josparlaýda. Reseıdiń jańa áskerı doktrınasynda osy baǵdar taıǵa tańda basqandaı jazylǵan.
«Kórshi memleketterdegi bıliktiń aýysýy jáne Reseıge jaýgershilikpen qaraıtyn júıelerdiń paıda bolýy basty qaterdiń biri» dep...
Pýtınnen bastalǵan munyń bári. Bul doktrınanyń túpki avtory da sol ǵoı, anyǵynda», – deıdi saıasattanýshy.
Iá, esimizde. Pýtınge eki saýal qoıylǵan. «Qazirgi prezıdent ketse Qazaqstanda Ýkraınadaǵy jaǵdaı qaıtalanýy múmkin be?» degen suraqqa Pýtın: «1991 jylǵa deıin qazaqtarda memleket bolmaǵan...» dep alystan oraǵytyp jaýap bergen. Buǵan Astana jaýap qatqan. «Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn» toılaýymyz soǵan dálel.
Sátpaevtyń sózinshe, Reseıdiń áskerı doktrınasynda «qandastardy qoldaý» degen tarmaq bar. Al álgi Mıronov sıaqtylardyń maqalasy Reseıdiń óz ishindegi aýdıtorıaǵa ǵana emes, Qazaqstandaǵy orystarǵa da baǵyttalǵan.
«Reseıdiń bizdiń eldegi aqparattyń yqpalynyń kúshtiligi sonsha birqatar qazaqstandyqtar Ýkraınaǵa attanyp, separatıster qatarynda soǵyspaq boldy.
Sosyn Qazaqstannyń kópvektorly ıdeologıasy erteńgi kúni úlken synaqqa ushyraıdy. Bireýdi «bógde», bireýdi «baýyr» dep arajigin ashyp kórsetetin básekeles ıdeologıalarmen kıkiljińge kelýi múmkin.
Kreml Qazaqstannyń kópvektorly saıasatyn postkeńestik keńistiktegi jalǵyz patrıarh úshin, onda da UQSHU (Ujymdyq qaýipsizdik sharty uıymy) men Eýrazıalyq odaqqa qosylǵany úshin moıyndap otyr»
– deıdi Sátpaev.
Bizdiń bul uıymǵa kirgenimiz «soltústik kórshimizdiń» aldyndaǵy adaldyǵymyzdyń belgisi. Orystar solaı sanaıdy. Olar úshin biz bul uıymnyń teń tóraǵasy emespiz. Tómenbiz. Odaqtas emespiz, baǵynyshtymyz, vasalmyz olar úshin.
«Orystildi BAQ-tyń Qazaqstannyń belgili bir derbes saıası sheshimderine bulqan-talqan bolatyny sondyqtan. Táýelsiz ishki-syrtqy saıasat júrgizgenimizdi kótere almaıdy. Latyn álipbıine aýysqanymyzdyń ózi qansha shý týǵyzdy. Odan buryn munyń bárin antıreseılik saıasat dep kórsetkisi keledi olar. Kórsetip te jatyr. Toq eterin aıtqanda, biz qaqpandamyz. Eýrazıalyq odaqqa kirdik pe, shyǵý qıyn qoıady. At quıryǵyn úzisý aýyr bolady biz úshin», – deıdi saıasattanýshy.
Pikirinshe, muny marqum Islam Kárimov jaqsy túsingen. Odaqqa qosýlydan úzildi-kesildi bas tartqany sondyqtan. Ózbekstannyń qazirgi bıligi de odaqqa, UQSHU - ǵa qosylýǵa qulyqty emes.
«Qazaqstannyń manevr jasaıtyn múmkindigi az, negizinde. Biz óz aıaǵymyzdy ózimiz matap qoıdyq. Ózimizdi ózimiz tyǵyryqqa tiredik. Reseı bizdi alysqa uzatpaıdy. Birnárseni túsiný qajet, biraq. KSRO kelmeske ketti. Qazaqstanda jańa býyn paıda boldy. Bul múlde basqa býyn. Kózqarasy, túsinigi, ustanymy aǵa býynǵa uqsamaıtyn... Táýelsiz. Budan qaýip kútetinder, buǵan kedergi keltirgisi keledi. Olardyń esil-derti osy. Olardyń oılaǵanyn boldyrmaý bılik aýysqan jaǵdaıda da turaqtylyqty saqtaý qajet.
Turaqtylyqty turalaý úshin emes, ári qaraıǵy damý úshin saqtaýymyz kerek. Jańa býyn úshin...»
deıdi Sátpaev.
Negizinen oryssha jazatyn Sátpaev Qazaqstanda qazaq tiliniń yqpaly kún ótken saıyn artyp kele jatqanyn aıtypty. Eskertipti. Bul demografılyq trend. Onymen sanasýdyń qajettigin tilge tıek etipti. Qashyp qutyla almaıtyn, kedergi keltire almaıtyn úrdis depti ol. «Muny Qazaqstandaǵy ulttar men ulystar uǵynsa, túsinse, qabyldasa», – deıdi saıasattanýshy.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
