Premer Oljas Bektenov búgingi tańda respýblıkada turǵyndarynyń sany 50 adamǵa da jetpeıtin, birneshe otbasy qalǵan 546 aýyldyq eldi meken (AEM) bar ekenin jarıa etti, - dep habarlaıdy Dalanews.kz Alash.KZ-ke siltep.
Olardaǵy halyqtyń jalpy sany 14,2 myń adamdaı ǵana. Osyny 546 aýylǵa bólgende, orta eseppen shamamen 26 turǵynnan ǵana keledi. Zań boıynsha jurtshylyǵy elý adamnan az bolsa, ol eldi meken taratylýy múmkin.
Biraq memleket birneshe aýyldyń turǵyndaryn bir aýylǵa kóshirip, jınaqylandyrýǵa tyrysyp jatqan kórinedi. Onysynan túk shyqpasa, beıbit kúnde júzdegen aýyl el aýmaǵynan joıylady.
"Negizinen, mundaı shaǵyn aýyldar basqa eldi mekenderden edáýir qashyq ornalasqan. Osyny eskerip, shaǵyn aýyldardy qoldaýdyń utymdy sharalarynyń biri retinde klasterlik tásil tańdaldy. Oǵan sáıkes, birneshe kórshi aýyldy onyń birinde qajetti áleýmettik obektilerdi ornalastyrý arqyly biriktirip, ishinen ortalyǵy retinde damý áleýeti bar aýylyn damytý kózdeledi", – dedi O.Bektenov.
Úkimet basshysynyń dereginshe, qazirgi ýaqytta elimizde damý áleýetine ıe 3,5 myń aýyl ǵana qaldy (burynǵy jyldary bes myńdaı sanalatyn). Sonyń ishinde 1,2 myńy – tirek aýyl jáne 2,3 myńy – serik-spýtnık aýyl sanalady. Osylarda aýyl halqynyń 90%-y turady. Endi olardy qarjylandyrý negizinen "Aýyl – El besigi" baǵdarlamasymen respýblıkalyq búdjet esebinen júzege asyrylýda, dep jazdy Inbusiness.kz.
"Jalpy, "QR ákimshilik-aýmaqtyq qurylysy týraly" zańynyń 3-tarmaǵynyń 2-babyna sáıkes, halqynyń sany 50 adamnan azaıǵan sharýa qonystary men ózge eldi mekender eń jaqyn eldi mekenniń quramyna engiziledi. Mundaı aýyldyq eldi mekender (AEM) turǵyndary ortalyq aýyldarda kórsetiletin qyzmetterdi paıdalana alady jáne osy AEM-de turý quqyǵyn saqtaıdy. Memleket oqýshylardy tasymaldaýdy uıymdastyrýdy, sondaı-aq poshta, medısınalyq qyzmetter kórsetýdi jáne basqasyn qosa alǵanda, bazalyq ınfraqurylymdy qoldaýdy jalǵastyrýda", – dedi Premer.
Onyń aıtýynsha, jumys kúshiniń utqyrlyǵyn arttyrý aıasynda turǵyndardyń sany 50 adamnan kem AEM-derdiń jurtshylyǵy úshin erikti túrde qonys aýdarý baǵdarlamasy kózdelgen. Oǵan kóngender basqa eldi mekenderge jumysqa ornalastyrylady, tasymaldanady, sondaı-aq eger múmkindik bolsa, jergilikti búdjet qarajaty esebinen turǵyn úı berilýi múmkin.
Qarań qalǵan júzdegen aýyldyń myńdaǵan turǵynyn kóshirip alýǵa kórshi aýyldyq okrýgterdiń, shaǵyn qalalardyń, aýdan ortalyqtarynyń jaǵdaıy kele bermeıdi. Ózderiniń de jaǵdaıy máz emes, búdjeti jutań. Degenmen, jurtynyń basym kópshiligi aýa kóshken aýyldardy qoldaý úshin zań júzinde ákimderge aýdandardy, aýyldyq okrýgterdi damytý josparlary aıasynda, jergilikti búdjet qarajaty esebinen jekelegen jobalardy, búdjettik baǵdarlamalardy, túrli is-sharalardy júzege asyrý quqyǵy berilipti.
Mysaly, Soltústik Qazaqstan oblysynyń ortalyǵy Petropavldan 200 shaqyrym jerde ornalasqan Balýan aýyly kezinde órkendegen úlken aýyl bolǵan edi. Búginde onda bes-alty otbasy ǵana turady, kóbisi kóship ketýge múmkindigi joq jalǵyzbasty, egde jastaǵy adamdar nemese qarıalar. Olar kúnkórisi úshin mal ustaıdy.
Sol azyn-aýlaq maldy baǵý úshin aýyl mańynda jer qalmapty. Óıtkeni eldi mekenniń jeri 90-shy jyldary paıshylarǵa taratylǵan, odan ári belgisiz úshinshi tulǵalarǵa tıesili bolyp ketken. Saldarynan, jaıylym men egistik alqaby bolmaı, aýyl sharýashylyǵy kásibi qanat jaımaı, tabys tappaǵan turǵyndar bul mańdy tárk etipti. Uqsas jaǵdaı elimizdiń kóptegen óńirinde kórinis tabýda.
Májilismen Nurlan Áýesbaev ekonomıkasy quldyrap, aýyldardyń jappaı joıylýyna tosqaýyl qoıý úshin aýyldyqtardy qoldaý boıynsha keshendi sharalar qabyldaý qajet dep sanaıdy.
"Úkimet tyǵyryqtan shyǵý úshin azamattardy ońtústik aımaqtardan soltústikke kóshirýge tyrysýda. Ókinishke qaraı, azamattardy kóshirý baǵdarlamasyna bólingen memleket qarajaty urlanyp jatyr. Bas prokýratýranyń habarlaýynsha, 1 mıllıard teńgesi urlanǵan! Barlyq jerde korrýpsıa. Qarapaıym halyq ádiletsizdikten sharshady. Úkimet sybaılas jemqorlyq shemalaryn boldyrmaý úshin qonys aýdarý baǵdarlamalarynyń iske asyrylýyn baqylaýdy kúsheıtýge mindetti. Sondaı-aq, problemalardy tıimdi sheshý úshin aýyldyq aýmaqtardy damytý máselelerimen aınalysatyn ártúrli memorgandar arasyndaǵy úılestirýdi jaqsartýy kerek", – dedi depýtat.
Úkimet basshysy aýyl turǵyndary úshin jaıylym jetispeýshiligi problemasy baryn jasyrmady. Onyń aıtýynsha, 2022 jyldyń sáýirinde Aýyl halqynyń muqtajy úshin jerlerdi qaıta bólýdi, sondaı-aq jer resýrstaryn utymdy paıdalanýdy baqylaý jóninde respýblıkalyq komısıa qurylyp, birneshe aı jumys istedi.
Bektenovtyń aıtýynsha, sol jer komısıasy shartty jer úlesteri ıeleriniń quqyqtaryn qorǵaýǵa baǵyttalǵan zańnamalyq túzetýlerdi de ázirlepti. Alaıda ol túzetýlerdi zań jobalaryn kelisý barysynda Májilis depýtattarynyń ózi qoldamaı tastaǵan eken. Olar qabyldanǵanda, Balýan aýyly sıaqty eldi mekenderdiń máselesi sheshiletin be edi.
"Osyǵan baılanysty qazirgi ýaqytta óńirlerdegi vedomstvoaralyq jáne jumys komısıalarynyń otyrystarynda máselelerdi qaraý arqyly týyndaǵan jekelegen problemalardy naqtyly sheshý boıynsha jergilikti tásil qoldanylady. Kúrmeýli máseleler ár kásiporyn boıynsha jeke pysyqtalady", – dedi Premer.
Mysaly, Soltústik Qazaqstan oblysynda jergilikti ákimdikter ózderindegi shartty jer úlesine quqyqtaryn joǵaltqan paıshylarǵa áleýmettik kómek tóleý boıynsha kelisimsharttar jasasý úshin sol jerlerge ıe bolǵan agroqurylymdarmen kelissóz júrgizdi. Nátıjesinde, 21,6 myń paıshynyń 16,6 myńymen kelisim bekitildi. Olarǵa 2023 jyly aqshalaı 296,1 mıllıon teńge jáne zattaı 19,6 myń tonna ónim berý arqyly ótemaqy tólenipti.
Biraq arnaıy zań bolmaǵan soń, munyń bári jergilikti joba, ýaqytsha shara dárejesinde shekteledi. Demek, depýtattar "aýyl-aýyl!" dep dabyldaǵan kózboıaý tirligin doǵaryp, aýylǵa kerekti, onyń eń ózekti máselelerin sheship beretin zańdar qabyldasa, quba-qup.
Úkimet basshysy aýyldyq aýmaqtardy neǵurlym tıimdi damytý úshin memorgandar arasyndaǵy úılestirýdi jaqsartýǵa qatysty pikir bildirdi. Onyń málimetinshe, osy úılestirýdiń tıimdiligin arttyrý maqsatynda Úkimet byltyr 2023–2024 jyldarǵa arnalǵan Aýyldyq aýmaqtardy damytý tujyrymdamasyn bekitti.
"Ol Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń úılestirýimen iske asyrylýda. Tujyrymdamany oryndaýdyń naqty merzimderi, oryndaýshylary jáne basqasy aıqyndaldy. 56 is-sharany júzege asyrýdy kózdeıtin İs-qımyl jospary ázirlendi. Bul tujyrymdamada "Jaıly mektep", "Aýyldyq densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý", Turǵyn úı-kommýnaldyq ınfraqurylymdy damytýdyń 2023–2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy, Agroónerkásip keshenin damytýdyń 2021–2030 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy, "Aýyl amanaty", "Bir aýyl – bir ónim", "Aýyl – El besigi" jáne basqa baǵdarlamalyq qujattardyń erejeleri biriktirildi", – dedi Oljas Bektenov.
Osylaısha, onyń túsindirýinshe, jańa tujyrymdamany iske asyrý aıasynda Úkimettiń ózi ortalyq memorgandar men jergilikti ákimdikterdiń aýyldyq aýmaqtardy damytý qyzmetin úılestiredi.
Úkimet basshysy búginde barlyq óńirler men aýyldyq eldi mekender úshin Biryńǵaı sıfrlyq platformany engizý boıynsha jumys júrgizilip jatqanyn jetkizdi. Aýyldyń sıfrlyq kartasy ázirlenýde. Bular onlaın-rejımde árbir aýyldyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna, memorgandar arasyndaǵy birlesken josparlaýǵa jáne jedel sheshimder qabyldaýǵa monıtorıń pen baqylaý júrgizýge múmkindik beretin kórinedi.
"Sonymen qatar qazirgi ýaqytta óńirlik saıasatty damytýdy jetildirý boıynsha jumystar júrgizilýde. Onyń sheńberinde eldi aýmaqtyq-keńistiktiktik damytý, onyń ishinde shaǵyn jáne monoqalalardy, aýyldyq aýmaqtar men aglomerasıalardy damytý saıasatynyń jańa tásilderi daıyndalýda. Sondaı-aq memlekettik basqarýdyń barlyq deńgeılerin eskere otyryp, ortalyq pen óńirdiń ózara is-qımyl problemalaryna keshendi taldaý júrgizilip jatyr. Jalpy, aýyldyq aýmaqtardy damytý máseleleri Úkimet pen jergilikti ákimdikterdiń turaqty baqylaýynda", – dep sendirdi Oljas Bektenov.
Biraq aýyldardyń joıylýy da qarqyndy jalǵasýda.
