Otyz jyl el bılegen eks-prezıdent Nazarbaev Londonda tirkelgen Jusan Technologies kompanıasynyń kómegimen quny 8 mlrd dollarǵa jýyqtaıtyn aktıvterin «eki shoqyp, bir qarap» otyrǵan.
Halyqaralyq jýrnalısik zertteý búrosymen birlesip, kólemdi baıandama ázirlegen The Daily Telegraph áýlettiń ókilderi bultara almastaı dáıek usynypty.
Batys basylymdarynyń basym kópshiligi Nazarbaevtyń atyn arqalaǵan qorlardyń «syrtqy sıpaty aldamshy» dep paıymdaıdy.
Syrt kózge aǵartýshylyq, patrıottyq, áleýmettik baǵyttaǵy jobalarmen qyzý aınalysqan bop kórinetin álgindeı qurylymdar shyntýaıtynda áýlettiń «qaltasy» ǵana.
Jýrnalısik zertteý búrosynyń málim etkenindeı, sonyń ishindegi – "Nazarbaev qory" tikeleı Jusan Technologies holdıńiniń jumysyn qadaǵalaıdy.
Al holdıńtiń ózi úlken ekojúıe ispetti. Batys jýrnalıseriniń aıtýynsha, munda áýletten bólek, zamanynda Nazarbaevtyń aıtqanyn eki etpegen elıta ókilderiniń de úlesi bar.
«2021 jyldyń qazan aıyndaǵy derekke sáıkes Jusan Technologies kompanıasyna qarasty aktıvterdiń quny 7,8 mlrd dollardan asyp jyǵyldy. Bunyń ishinde amerıkanyń qazynashylyq oblıgasıalary, Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń memoblıgasıalary jáne qajet bolǵan jaǵdaıda kádege asyratyn 3 mlrd dollarǵa jýyq qolma-qol aqsha bar», – deıdi The Daily Telegraph.
Jusan Technologies holdıńiniń quramyna qandaı qurylymdar kiredi?
Jýrnalısik zertteý búrosynyń aqparatyna qaraǵanda holdıńke qarasty aktıvter shartarapta shashyrap jatyr. Bulardyń arasynda bankter, telekomýnıkasıalyq kompanıalar, bólshek saýdamen aınalysatyn kásiporyndardyń úlesi kóp (bálkim Bolat Nazarbaevqa tıesili atyshýly "Altyn Ordany" aıtyp otyrǵan bolar dep boljadyq, red). Bular negizinen Qazaqstanda ornalasqan. Áýlettiń ókilderi artylǵan aqshany Lúksembýrg, Dýbaı, AQSH jáne Ulybrıtanıaǵa tasyǵan. 2020 jyly Jusan Technologies-tiń taza tabysy 550 mln dollardy qurapty. Holdıńke tıesili aktıvterdiń quny 1,6 mlrd dollarǵa baǵalanǵan.
«Holdıńke qarasty qurylymdardyń ishinde áýlet úshin Jýsan banktiń orny bólek. Qazaqstandaǵy iri degen qarjy uıymdarynyń qataryna kiretin bankti áýlettiń ókilderi erekshe aıalaıdy, baǵaly, uzaqqa shabatyn bıznes dep esepteıdi.
Bank tóraǵasynyń orynbasary bop otyrǵan Erbol Orynbaev áýletke bóten emes. 2015 jylǵa deıin Nazarbaevtyń oń qoly boldy, vıse-premerlikte otyrdy. Orynbaev Jusan Technologies-ke jetekshilik etti, onyń holdıńtegi úlesi 4,6 paıyzdyń ústinde», – deıdi brıtan basylymy.
...
Jýrnalısik búronyń qolyndaǵy qujatta Ahmetjan Esimovtyń kúıeýbalasy Ǵalymjan Esenovtyń aty atalady.
Esenov Jýsan Bank-tiń iri aksıoneri ekeni belgili.
Búro málimeti boıynsha kúıeýbalanyń banktegi úlesi 20 paıyzdy quraıdy. Jusan Technologies-tyń jan-jaqqa taramdalyp ketken sonsha onyń quramynda Nazarbaevpen týystyq baılanysy bolmasa da, basqa jolmen senimine kirgen qaltalylar qaptap júr. Máselen, holdıńte Birikken Arab ámirlikteriniń negizin qalaǵan Zaıd ıbn Sultannyń uly Tahnýn sheıhtiń de úlesi bar.
Búro jýrnalıseri munymen shektelip qalmaı, Nazarbaev qorynyń Londondaǵy múddesin qorǵaıtyn Boies Schiller Flexner zańgerlik kompanıasyna habarlasqan.
Olardyń málim etkenindeı byltyrǵy jyldyń sońynda Jusan Technologies-tyń menshik ıesi aýysyp, kompanıa Amerıkada tirkelgen Jysan Holdings LCC komersıalyq emes uıymynyń qaramaǵyna ótken.
Túsingenimiz, budan kompanıanyń túp ıesi ózgermegen.
«Jysan Holdings LCC NU Generation Foundation komersıalyq emes uıymyna baǵynady. Bul mekemege Nazarbaev qorynyń tóraǵasy Asylan Sárinjipov basshylyq etedi. Sárinjipov kim? Ol 2013-2016 jyldary Qazaqstannyń bilim salasyn basqardy.
Bylaısha aıtqanda, áýletpen baılanysty bıznes bir elden, bir elge qonys aýystyrdy. Nazarbaevqa tıesili bıznes-ımperıa budan bylaı AQSH-tan basqarylatyn bolady», – deıdi The Daily Telegraph.
Avtokrat basshylar Ulybrıtanıaǵa nege qumar?
Batys jýrnalıseriniń paıymdaǵanyndaı, Nazarbaev sekildi avtokrat basshylardyń kapıtalyn Ulybrıtanıaǵa tasýy tegin emes.
«Brıtanıa Eýrazıa qurlyǵyndaǵy qaltaly kleptokrattardyń qolyn qaqpaıdy. Olardyń baılyǵy men jeke menshiginiń qorǵalaryna kepildik beredi», – deıdi Orta Azıany zertteýge mamandanǵan sarapshy Aleksandr Kýlı.
Onyń aıtýynsha eski Qazaqstannyń elıtasy elde dúmpý bolyp, kúnderdiń-kúni Ulybrıtanıaǵa bas saýǵalaryn sezgen. Al brıtan bıligi óz kezeginde olardyń kapıtalyn arashalap, quqyqtyq turǵyda qol ushyn sozyp otyr.
Jýrnalısik zertteý búrosynyń aqparatyna qaraǵanda Qazaqstandaǵy Qańtar dúrbeleńinen keıin Ulybrıtanıanyń óz ishinde «paraqorlardy nege panalatýymyz kerek?» degen pikirtalas kúsheıgen. Aǵylshyn tildi aýdıtorıa brıtan bıliginiń olıgarhtardy, dıktatorlardy, qaltaly ury-qarylardy qýana qabyldap, qushaq jaıa qarsy alatynyna narazy.
«Olar ózimen birge altyn-kúmisin arqalaı keledi. Osy aradan brıtan advokatynyń murtyn maılap, baılyǵynan aıyrylmaýdyń amalyn izdestiredi. Aǵylshyndardyń basym kópshiligi mundaı áreketke narazy.
Túneýkúni Leıborıser partıasynyń belsendisi Margaret Hodj Nazarbaevtyń «aqsha saýý» algorıtmin ashyp aıtty.
Qazaqstannyń eks-prezıdenti Jusan Technologies-ke qarasty aktıvterin túrli qaıyrymdylyq qorlardyń kómegimen astyrtyn, qupıaly túrde basqaryp otyrǵan. Onyń aıtýynsha Ulybrıtanıada shalqyp ómir súretin qazaq elıtasynyń derligi Nazarbaevtyń tusynda qısapsyz baılyqqa ıe bolǵan.
Brıtan bıligi munyń bárine kóz juma qaraıdy. Otyz jyl boıy el basqarǵan Nazarbaev áýletiniń aǵylshyn jerinde úrip-iship, shaıqap tógip júrgeni halyqtyń shamyna tıetinin eskermeıdi», – deıdi The Daily Telegraph.
Margaret Hodjdyń pikirinshe brıtan parlamenti mundaı zańbuzýdyń jolyn kesýge qulyqty emes. Dese de, eldiń talap-tilegin eskerýge májbúr.
Telegraph tilshisiniń aqparatyna qaraǵanda aldaǵy aılarda brıtan bıligi ekonomıkaǵa ınvestısıa baǵyttaǵany úshin azamattyq beretin júıeniń kúshin joımaq.
Batys basylymdary mundaı júıeniń Reseı, Orta Azıa, sonyń ishinde Qazaqstannan keletin qaltaly adamdarǵa qolaıly bolǵanyn aıtady, alaıda olardyń kapıtaly eńbekpen kelgenine kúmánmen qaraıdy.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
