Munaı óndirýshiler ilespe gazdyń óndirisin quryp, óńdeýge múddeli emes
Gazǵa qatysty másele sońǵy jyldary BAQ betterinde jıi kóterilip keledi. Respýblıkada gaz tasymaldaýǵa arnalǵan ınfraqurylymynyń tórtten úshi tozǵan. Jelilerdi paıdalanýdyń merzimi 50 jyldan asyp ketti.
Sońǵy jyldary gaz salasynyń mamandary jáne eldegi iri gaz qubyrlaryna ıelik etetin ulttyq operator bul problemalardy jıi kóterip keledi. Sarapshylar mundaı eskirgen ınfraqurylymmen alǵa qaraı damý múmkin emes aıtýda.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev gaz salasynyń mamandary kópten beri kóterip kelgen negizgi problemalarǵa keńinen toqtaldy. Tıisti memlekettik organdarǵa qadaý-qadaý tapsyrmalar da júktedi.
Óıtkeni gaz salasynyń elimiz úshin de, álemdik energetıka júıesi úshin de mańyzdy ekenin jeter jerine deıin jetkizip aıtty. Halyq gazdy jyldan jylǵa kóp tutynýda. Biraq kógildir otyndy óndirý qarqyny oǵan sáıkes kelmeýde. Ónerkásipter óndiriske gazdy qoldansa, sol sıaqty baspanasyn gazben jyltqysy keletin halyqtyń da sany artyp barady.
– Táýelsizdik jyldary kómirsýtegi shıkizatynyń negizgi kózderi munaı ken oryndaryna tıesili boldy. Gaz ken oryndaryn barlap, ıgerýde, sonyń ishinde, Kaspıı aktıvteri boıynsha is júzinde alǵa jyljý joq. Sondyqtan gazdyń resýrstyq bazasyn geologıalyq barlaý jumystary arqyly keńeıtý Úkimet pen «Samuryq-Qazyna» qory úshin salany damytýdyń negizgi basymdyqtarynyń biri bolýǵa tıis. İshki gaz naryǵyndaǵy baǵa belgileý isin jetildirý negizgi másele. Óńirlerdi jappaı gazben qamtamasyz etý gazdy tutyný kóleminiń artýyna ákep soǵady. Sońǵy bes jylda ishki naryqtaǵy gaz 40 paıyzǵa, ıaǵnı 12 den 17 mıllıard tekshe metrge deıin artty. Osy rette Qazaqstandaǵy gazdyń baǵasy TMD elderiniń ishinde eń tómengi deńgeıde qalyp otyr, – dedi Memleket basshysy.
Gaz salasyn damytýdyń eń utymdy quraly – ınvestısıa tartý. Ol úshin qarjy tartýǵa degen qulshynys pen ınvestısıalyq tartymdylyq jetispeı otyr. Prezıdenttiń aıtýynsha, paıdaly qazbalardy ıgerýshiler gaz óndirisi men gaz óńdeý qýatyn arttyrýǵa asa múddeli emes. Toqaev «nege» degen suraqty tótesinen qoıdy. Úkimet múshelerine gaz óndirisine syrttan qarjy tartýdy tapsyrdy.
«Samuryq-Qazyna» qorynyń basshysy geologıalyq barlaýdan bastap daıyn ónim shyǵarýǵa deıingi búkil jumystardy negizgi operator «QazTransGaz» kompanıasy tolyqtaı atqaryp otyrǵanyn baıandady. «Endeshe jańa ken oryndarynda paıdaly qazbalardy ıgerýde basymdyq atalǵan kompanıaǵa berilsin» dedi Prezıdent.
– Úkimet «QTG» ulttyq operatoryna mundaı quqyq berý úshin tıisti sharttardy muqıat zerdeleýi qajet. Gaz ken oryndaryna qol jetimdilikti monopolıaǵa aınaldyrmaý asa mańyzdy. Úkimet táýelsiz ınvestorlardyń derbes barlaý júrgizýine jáne gaz ken oryndaryna qatysty ázirlemeler daıyndaýyna jaǵdaı jasaýǵa tıis.
Gaz kompanıalarynyń vertıkaldi úılesim boıynsha jumys isteý tujyrymdamasy sátti júzege asyrylǵan jaǵdaıda Úkimet «Samuryq-Qazyna» qorymen birlesip, 2022 jyly «QazTransGaz» kompanıasyn IPO-ǵa, sonyń ishinde, halyqtyq IPO arqyly shyǵarý múmkindigin zertteýi qajet. Bul qarjy naryǵyn aıtarlyqtaı jandandyrady jáne azamattardyń elimizdegi gaz baılyǵynyń bir bóligin ıelenýine septigin tıgizedi, – dedi Prezıdent.
Gaz qory kór Reseıde kógildir otynnyń quny bizden 48 paıyzǵa qymbat
Qazaqstan gazǵa eń arzan baǵa belgilep otyrǵan eldiń biri. Sondyqtan kógildir otyn quny tómen bolǵan saıyn, ysyrapshyldyq ta toqtamaýda. Elde 2010 jyldan beri ishki naryqtaǵy tabıǵı gazdy paıdadaný kólemi óse túsken.
Gaz kásiporynnyń mamandary kógildir otyndy tutyný 91%-ǵa jetkenin aıtady. Tıisinshe elde únemshildik mádenıeti men gazǵa degen janashyrlyq taptyrmaıtyn qasıetke aınalyp barady. Memleket pen gaz salasynyń negizgi operatory aýyldar men qalalar, soltústik oblystar jáne jańa óndiristerge gaz jetkizý kerek degendi urandata júrip, tabıǵı gazben qamtamasyz etý deńgeıin birshama kótere aldy.
Mańǵystaý oblysynda 1 myń tekshe metr gazdyń quny 9 961 teńge, jer úıi bar abonent bir jylda 6 myń tekshe metr gaz jaǵady. Aımaqta jyl on eki aı aýa raıy jyly bolatynyn eskersek, bul óte kóp. Al alty aı qys, shyńyltyr aıazy bar Qostanaı oblysynda gazdyń baǵasy 135%-ǵa qymbat. Munda1 myń tekshe metr gaz 23 405 teńge, ıaǵnı 2,5 esege qymbat degen sóz. Soǵan qaramaı, mundaǵy turǵyn ortasha alǵanda bir jylda 3,2 myń tekshe metr ǵana gaz tutynady eken. Eki ortada, gazdyń arzandyǵynan ysyrap kóbeıip, álemdegi eń qundy otyndy aýaǵa jaǵyp jiberý beleń aldy, deıdi mamandar.
Salystyrmaly túrde aıtatyn bolsaq, Qazaqstanda 1 myń tekshe metr gaz úshin baǵa $50, al álemde gazdy eksporttaý jóninen birinshi oryn alatyn Reseı Federasıasynda kógildir otynnyń 1 myń t.m. $74.
Aıta ketsek, Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy gaz salasyna qatysty baılanystardyń laıyqty damýyna «QazRosGaz» mekemesi óz úlesin qosyp otyr.
Gazdyń qory boıynsha kóshbasynda turǵan Reseıde gaz baǵasy bizge qaraǵanda 48 paıyzǵa qymbat. Al osy otynnyń túri boıynsha qory kóp Ózbekstanda da baǵa joǵary, deıdi mamandar. Bul elde qarapaıym tutynýshy úshin gaz arzan bolǵanymen zańdy tulǵalarǵa 1 myń tekshe metrin $94 satady, bizdiń eldegi óndiris oshaqtaryna beretin baǵadan 57 %-ǵa joǵary bolyp otyr.
Tutynýshylyq deńgeıi óte joǵary Qytaıda da gaz arzan emes. Bizden segiz esege qymbat. Qytaı kompanıalary 1 myń t.m. gazdy $ 400 satady. Bul derekterdi tómendegi kesteden kórýge bolady.
Buǵan deıin óńirler boıynsha gaz tarıfyn retteý jáne halyqty qol jetimdi gazben qamtamasyz etý jóninde tapsyrma berdim. Osy baǵyttaǵy jumystardy jandandyrý kerek. Bir sózben aıtqanda, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy tómen toptaryn, sondaı-aq, jumysy gaz baǵasyna tikeleı baılanysty ekonomıka salalaryn júıeli túrde qorǵaý maqsatymen baǵa belgileýdiń túsinikti ári jańa ashyq modeli qajet. Úkimetke 1 qyrkúıekke deıin atalǵan máseleniń ádis-tásilderin ázirleýdi tapsyramyn, dedi Qasym-Jomart Toqaev.
