Búginde elimizde aty ańyzǵa aınalǵan ánshi Roza Baǵlanovanyń 100 jyldyq mereıtoıy jer-jerde joǵary deńgeıde atalyp ótýde. Qazaqtyń mańdaıyna bitken aıaýly ánshisi Keńes zamanynda da, odan keıingi Táýelsizdik jyldary da qazaq ánin shalqytyp, ulttyq ónerdiń órisin keńeıtýge bar kúshin jumsady. Roza Tájibaıqyzy óziniń 89 jylǵa sozylǵan sanaly ǵumyrynyń 70 jylyn sahna tórinde ótkizdi. Osylaısha, qazaqtyń bulbul ánshisi ómiriniń sońyna deıin ónerden qol úzbedi desek bolady.
Roza Tájibaıqyzynyń talanty elimizdi bylaı qoıyp, búkil álemdi bas ıdirgeni anyq. Onyń talanty qaı zamanda bolsa da baǵalanyp, halyqtyń yqylasyna bólenýmen boldy. Aıaýly ánshimiz Uly Otan soǵysy jyldarynda maıdan dalasynda án salyp, soǵystan qajyǵan myńdaǵan sarbazdy jigerlendirip, fashıserge qarsy turýǵa yqpal etti. Osylaısha, Roza Tájibaıqyzy ónerge sińirgen eńbeginiń arqasynda joǵary memlekettik nagradalardyń bárine ıe bolyp, qazaq ónerin álemge tanytýmen boldy.
Qazirgi jas býyn qoǵamdyq formasıanyń eki kezeńinde ómir súrgen Roza Tájibaeva jaıynda óte tereń bilmeýi múmkin. Eger de kimde-kim jeztańdaı ánshiniń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıynda tereńirek bilgisi kelse, 2007 jyly «Atamura» baspasynan jaryq kórgen ádebıetshi Urqıa Imanbaı jazǵan «Aınalaıyn halqymnan erkeletken!» dep atalatyn ǵumyrnamalyq-hamsasyna paraqtap shyǵýǵa keńes beremiz.
Atalmysh kitapty paraqtaǵanda Roza Tájibaıqyzynyń ánshi bolyp qalyptasýyna qatysty kóptegen qyzyqty jaıttarǵa qanyǵýǵa bolady. Onyń óner álemine eń alǵash qalaı aıaq basýy, soǵys jyldaryndaǵy óner adamdarynyń bastan keshken qıyndyqtary, sodan keıin elimiz Táýelsizdikke ıe bolyp, halqynyń ystyq yqylasyna bólengen umytylmas sátterinen jan-jaqty tápsirlengen.
Roza Tájibaıqyzy 1922 jyly baqýatty qazaq otbasynda dúnıege kelgen. Alaıda sol kezdegi saıası dúrbeleń kezinde baı da, kedeı de birdeı bolǵany belgili. Tutas Qazaqstandy qamtyǵan asharshylyq ta Roza Tájibaıqyzynyń otbasyn aınalyp ótken joq. Talantty ánshiniń balalyq shaǵy ashtyq jyldaryna sáıkes kelgendikten ol erte eseıdi. 1933 jyly otbasynyń asyraýshysy ákesi qaıtys bolǵannan keıin qarshadaı qyz kúndelikti tirshilikke erte aralasyp, eresektermen birdeı eńbek etýine týra keledi.
– Men Qyzylorda oblysy Qazaly qalasynda dúnıege keldim. Ákemniń eki áıeli bar bolatyn. Biri ulty tatar Marıam apam bolsa, ekinshisi meni ómirge ákelgen Aqkúrish anam. Bizder qandaı qıyndyq bolsa da tatý turdyq. Meniń anam baıan tartyp, án salǵandy jany qalaıtyn... Meniń ájem baıdyń qyzy bolatyn. Sol ájemniń sońynan kelgen jasaýdyń arqasynda bizder ashtyqtan aman óttik. Ájemniń jasaýymen kelgen kúmis ydystardy nanǵa aıyrbastap, jan saqtaǵanymyz esimde. Sol bir qıyn kezeńde ájem túnimen syrmaq tigip, arasynda áýeletip án salyp otyratyny esimde, – dep jeztańdaı ánshi balalyq shaǵyndaǵy qıyn kezeńdi eske alǵan bolatyn.
Stalındik júıeniń qoldan uıymdastyrǵan ashtyǵy júzdegen myń qazaq otbasynyń shańyraǵyn ortasyna túsirip, ómirin jalmaǵanyn tarıhtan bilemiz. Osy qıyndyqty Roza Tájibaıqyzy jastaıynan kórip ósti.
Ol kezde balalardyń hat tanyp, bilim alýy da qıyn sharýa edi. Qazirgideı ár aýylda mektep joq. Balalar birneshe shaqyrym jerdegi mektepterge qatynap oqýyna týra keldi.
– Bizdiń mektebimiz bizden 4-5 shaqyrym jerde ornalasqan kórshi aýylda bolatyn. Soǵan jaıaý-jalpylap baryp oqydyq. Sabaqqa qatynaý qysta qıyn bolatyn. Óńmenińnen ótetin úskirik aıazben arpalysyp, qalyń qardy ombylap mektepke áreń jetýshi edik. Sol kezde ústimizde jyly kıimde joq. Úıde qalyń kıim bolmaǵandyqtan, anam meni odeıalǵa orap, belimdi jippen býyp, basyma óziniń túbit shálisin salyp berýshi edi. Osylaısha, barymyzdy kıip júrip, oqýdan qalmadyq, – degen edi bir esteliginde ánshi.
Roza Tájibaıqyzy mektepti oıdaǵydaı bitirgennen keıin Qyzylordadaǵy pedınstıtýtqa oqýǵa túsedi. Dál osy kezeńde Roza Tájibaıqyzynyń otbasy qaıtys bolǵannan keıin alyp kelgen járdemaqysy toqtatylady. Budan keıin bolashaq ánshi Tashkenttegi toqyma ınstıtýtyna aýysyp, syrttaı oqýǵa májbúr bolǵan eken. Munda jas stýdent qyzdy oqý orny tegin jataqhana men tamaqpen qamtyǵan.
Birde jas qyz bar daýsymen qazaqtyń halyq ánin oryndap otyrǵanda kóshede ketip bara jatqan bir mashına kilt toqtap, kóliktiń ishinen túsken kisi jas qyzdyń ánin únsiz tyńdaıdy. Bul kisi Ózbekstannyń respýblıkalyq fılarmonıasynyń dırektory Kary Iakýbov edi. Ol ándi aıaǵyna deıin tyńdap bolǵannan keıin fılarmonıada án salyp, jumys isteýge shaqyrady. Osylaısha, oılamaǵan jerden Roza Tájibaıqynyń ónerdegi úlken joly bastalyp ketedi.
Arada biraz ýaqyt ótkennen keıin fılarmonıada áýeletip án salǵan jas qyzdyń talantyna tánti bolǵan sol kezdegi Ózbekstan Ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy Osman Iýsýpov qazaqtyń qarshadaı qyzynyń talantyna tánti bolady. Ol Roza Tájibaıqyzymen jaqyn jaqsy qarym-qatynasta bolyp barynsha qoldaý kórsetti. Iýsýpov jas ánshiniń bıik belesterdi baǵyndyrýy kerek ekenin túsinip, qolyna qarjy berip, Máskeý konservatorıasyna bilimin shyńdaýǵa joldama beredi. Sol bir kezeń jaıynda Roza Tájibaıqyzy óziniń esteliginde: «Osman Iýsýpov meniń talantymdy baǵalap, barlyq jaǵdaıymdy jasady. Tashkenttiń ortasynan bes bólmeli baspana berip, ishin jıhazǵa toltyryp berdi. Kúısandyq pen konsertke kıip shyǵatyn kóılekterimdi de alyp bergen edi» dep eske alady.
Osylaısha, týma talant Keńester Odaǵyna ózin dáleldep, qazaq óneriniń órisin keńeıtti. Roza Tájibaıqyzy 1986 jyly oryn alǵan Jeltoqsan oqıǵasy kezinde de jastardy qoldap, azamattyq pozısıasyn ashyq aıtqan sanaýly óner ıeleriniń biri.
Órimdeı jas qyzdardy ásker men quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderi shashtan súırep, aıaqpen teýip jatqanda olarǵa ara túsip, sol kezdegi shendilerge kózqarasyn ashyq aıtty. Búkil odaq tanıtyn ánshige Kolbınniń jandaıshaptarynyń qylar amaldary bolmaǵan soń, ishterinen tynýǵa májbúr boldy.
Roza Baǵlanova apamyz qansha bıikke kóterilse de halyqtan irgesin ajyratpaǵanymen erekshelendi. Sol kezdegi óner ıeleri sıaqty Máskeýge kóshken joq. Eldiń ishinde boldy. Jeztańdaı ánshiniń oryndaýyndaǵy ánder qazaq jerin áli talaı ǵasyr áldılep, kúsh-qýat syılaıtyny anyq.
Bıyl Roza Tájibaıqyzynyń 100 jyldyq mereıtoıy aıasynda kóptegen is-sharalar uıymdastyrylyp, ózi uzaq jyl qyzmet etken Almaty qalasyndaǵy Jambyl Jabaev atyndaǵy fılarmonıanyń aldynda eskertkishi ornatylýda. Talantty ánshiniń áni men atyn jas urpaqqa tanytý úshin aldaǵy ýaqytta kóptegen jumystar atqarylatyny anyq.
Nurlan BÚRKİTBAIULY
