Arman Isabekov[/caption]
Bizdiń suhbatymyzdyń keıipkeri – Arman Isabekov. Ýkraınada turady. Qaraǵandynyń jigiti. Ulty qazaq. Bala kezinde áke-sheshesi jumys babymen atalǵan eldiń Dnepropetrovsk qalasyna kóship baryp sol jerde túpkilikti turaqtap qalypty. Armannyń ózi «Qazaqstanǵa qaıtqym joq, qazir ýkraınalyq qazaq bolyp kettim» deıdi. Ol endi óz erki. Áńgimemiz bul jaıynda órbigen joq. Búgingi ýkraın daǵdarysyna sol ottyń ortasynda otyrǵan qazaq balasy qandaı baǵa beredi? Bizdi qyzyqtyrǵany osy edi.
– Arman qalyń qalaı?
– Shyǵysynda soǵys júrip jatqan el úshin jaman emes. Sońǵy úsh jylda maqsatty túrdegi tonaý men búlinýden kóz ashpadyq. Reformalar qabyldanyp jatyr. Biraq olardyń oryndalýy qıyndaý bolyp tur. Muny túsinemiz. Qazirgi jaǵdaıda olardy júzege asyrý óte aýyr.
– Jalpy qazirgi Reseıdi ýkraındyqtar qalaı qabyldaıdy ózi?
– Birjaqty ustanym joq árıne. Biraq «bul soǵysqa búkil reseılik qoǵam jaýapty» (buǵan men de qosylamyn) deıtinderdiń sany basym. Pýtındik júıe qulaǵannan keıin Reseımen aradaǵy baılanys qalypqa keledi dep oılaıtyndar bar. Óz basym reseılik-ýkraınalyq áriptestik bolashaqta Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıingi Germanıa men Polshanyń qarym-qatynasyna uqsas bolady dep topshylaımyn. Biraq, bul úshin Reseı óz kinásin moıyndaýy kerek.
Al bizdiń qoǵamnyń sizderden ereksheligi (sizder Eýrazıalyq odaqqa biriktińizder ǵoı, sondyqtan qatar qarastyryp aıtaıyn) ýkraındyqtar reseılik-pýtındik júıeniń qanshalyqty qaýipti ekenin anyq túsindi, uǵyndy. Bul óz kezeginde keıbir tarıhı jaǵdaılarǵa jańa kózqaraspen qaraýǵa alyp keldi.
– Ýkraın qoǵamynyń bizdiń qoǵamnan qandaı da bir aıyrmashylyǵy bar ma?
– Bizdiń qoǵamǵa, halyqqa Maıdan jáne odan keıingi Reseımen soǵys óte qatty áser etti. Maıdannyń tusynda eriktiler qozǵalysy tez ujymdasýdyń qandaı bolatynyn kórsetip berdi. Jurt bir judyryqqa jumyldy. Alǵashqy jarty jylda áskerdi dál osy eriktilerdiń kómegimen jasaqtady. Qorǵanys mınıstrligindegi kóptegen ózgeristerge de osy – eriktiler sebepshi boldy. Qazir bir erikti – prezıdent Poroshenkonyń keńesshisi, al endi biri – Qorǵanys mınıstriniń orynbasary. Alaıda bul áli de bolsa buqaralyq saıası sana jáne jaýapkershilik retinde qalyptasyp úlgergen joq.
Al bizdiń qoǵamnyń sizderden ereksheligi (sizder Eýrazıalyq odaqqa biriktińizder ǵoı, sondyqtan qatar qarastyryp aıtaıyn) ýkraındyqtar reseılik-pýtındik júıeniń qanshalyqty qaýipti ekenin anyq túsindi, uǵyndy. Bul óz kezeginde keıbir tarıhı jaǵdaılarǵa jańa kózqaraspen qaraýǵa alyp keldi. Aıtalyq, Ýkraına halyq respýblıkasyn joıý (1918 jyly Keńes odaǵynan bólek qabyrǵan kótergen ) jáne Sheshenstandaǵy soǵys. Saıyp kelgende, qazirgi Reseı bıliginiń bir kezgi «CHK», «NKVD», «KGB-dan» esh aıyrmashylyǵy joq.
– Ýkraına Eýroodaqqa kirýge nege sonsha umtylyp otyr?
– Onyń bir sebebin joǵaryda aıtyp kettim. Eýropaǵa umtylyp otyrǵanymyzdyń eń basty sebebi, biz Batysqa umtylýdan basqa jol joqtyǵyn, tipti ondaı jol bolǵannyń ózinde, onyń birden-bir balamasy – Reseıge jutylý ekendigin jaqsy túsinemiz. Iá, el arasynda eýropalyq saıası elıtanyń bizge qatysty keıbir áreketin unatpaıtyndar bar. Eýroodaqtan búgingiden de belsendi áreketti kútetinder, ıaǵnı, onyń Reseıge qatysty «jumsaq» pozısıasyna kóńili tolmaıtyndar da jetip artylady. Alaıda bul qoǵam ishinde reseıshil kóńil-kúı qalyptasyp keledi degen sóz emes.
– Reseılik aqparat quraldary «ýkraın qoǵamy qaq jarylyp jatyr» dep habarlap jatyr ǵoı...
– Senbeńiz. Iá, Maıdan eldegi turaqtylyqty shaıqaltyp, soǵystyń tutanýyna alyp keldi deıtinder joq emes. Qoǵam bolǵasyn túrli pikir bolady. Alaıda mundaılar eldegi saıası ómirge áser ete alatyn kúsh-qýatqa ıe dep aıta almaımyn. Biraq...memleketke degen keńestik kózqaras áli de ózgermegen. Saıyp kelgende, ekonomıkalyq reformalardyń júzege asýyna soǵys emes, dál osy halyqtyq sana kedergi keltirip otyr.
– Ol nendeı, qandaı sebep?
– Memleketke degen keńestik kózqaras – bul tipti soǵys júrip jatsa da Úkimet óz qolymen turaqtylyqty saqtap, turmystyq jaǵdaıdy jaqsartýy kerek degen senim. Onyń qalaı júzege asaryna halyq bas qatyra bermeıdi. «Úkimet asyraıdy». Ýkraındyqtardyń kóp bóligi áli de bolsa osylaı oılaıdy.
Sizder orys pen ýkraın baýyrlas elder dep oılaısyzdar ma? Baýyrlas elder joq jáne bolmaǵanda. Munyń sebebin bilgińiz kelse 1932-33 jyldardyń aralyǵyndaǵy Ýkraındaǵy jappaı ashtyqtyń tarıhyn oqyp shyǵýdy usynamyn. Genosıdtiń kesirinen 4,6 mln. ýkraın qaza tapty. Al mundaı jaǵdaıda eki eldi baýyrlas ulttar dep aıtý qısynsyz.
– Ýkraına úshin Eýropa degenimiz ne?
– Demokratıa. Al Reseıde demokratıanyń otyn áldeqashan óshirgen. Bul tarapta biz postkeńestik elderdiń bárin basyp ozdyq. Halyq memlekettiń saıası ómirine shyndap atsalysa bastady. Árıne, áli de úırenerimiz kóp. Mysalǵa, bolashaqta óz ıdeologıasy bar naqty partıalar qurý qajet. Aıtpaqshy, siz Nazarbaev «normand tórttigin» nelikten Astanaǵa shaqyrǵanyn bilesiz be?
...
– Ol Pýtınge Qyrymnyń azdyq eterin túsindi. Al alǵashqyda Qyrymdy qol astyna qaratqan soń sabasyna keledi dep oılady. Sol sebepti túbekti Reseıdiń bir bólshegi retinde moıyndady.Biraq, odan keıingi jaǵdaı belgili ǵoı. Nazarbaev Reseıdiń ne jáne Pýtınniń kim ekenin endi-endi túsinip keledi. Dál qazir sizder (Qazaqstan) tyǵyryqta tursyzdar. Sizderdi pýtındik memlekettiń qıraýy ǵana qutqara alady. Iá, ol (Nazarbaev.avtor) Lýkashenkoǵa qaraǵanda áldeqaıda abyroıly, áldeqaıda yqpaldy. Eýropa, AQSH-pen baılanysy jaqsy. Al Lýkashenko Mınsk kelissózderin ótkizý arqyly óziniń bir kezderi shelektep tógilgen abyroıyn, qasyqtap qaıta jınap jatyr. Belarýs prezıdenti Nazarbaevty bir tusta utyp ketti. Ol Pýtın Qyrymmen toqtamasyn tez túsindi.
– Baýyrlas elderdiń arasyndaǵy arazdyq kimge tıimdi?
– Sizder orys pen ýkraın baýyrlas elder dep oılaısyzdar ma? Baýyrlas elder joq jáne bolmaǵanda. Munyń sebebin bilgińiz kelse 1932-33 jyldardyń aralyǵyndaǵy Ýkraındaǵy jappaı ashtyqtyń tarıhyn oqyp shyǵýdy usynamyn. Genosıdtiń kesirinen 4,6 mln. ýkraın qaza tapty. Al mundaı jaǵdaıda eki eldi baýyrlas ulttar dep aıtý qısynsyz.
– Áńgimeńizge, rahmet!
Suhbattasqan, Dýman BYQAI
