«Almaty» telearnasy búkil elimiz úshin aýyr synaq bolǵan úlken qasiret týraly jýrnalısik zertteý janryndaǵy 5 bólimdi derekti fılmniń besinshi bólimin usynǵanyn habarlaıdy Almaty.tv tilshisi. Fılmde eksklúzıvti suhbat pen buǵan deıin beımálim faktiler usynyldy. Sonymen qatar, avtorlar qandy búlik pen sumdyq alapatqa aınalǵan narazylyqtyń tolyq hronologıasyn qalpyna keltirýge tyrysqan.
Fılmniń avtorlarynyń aıtýynsha, qaıǵyly qańtar búkil Qazaqstan halqy úshin úlken qater, aýyr synaq boldy. Ne jaǵdaı, nege olaı boldy degen suraqtarǵa árkim ózinshe jaýap izdep, túrli dálel keltiredi. Alaıda anyǵy ol – beıbit sherýge shyqqandardy ózge bir kúshter paıdalanyp, aram pıǵylyn júzege asyrǵysy keldi. Muny sol oqıǵanyń qaınaǵan ortasynda bolǵandar da rastaıdy.
«Bireýdiń artynan erip, qyrǵyn tóbeles shyǵarý qajet emes. Sondyqtan máseleniń bárin sabyrmen sheshý kerek. İstegen isime qatty ókinemin. Qazaqstandaı úlken elimiz bar, qanshama baýyrlarymyz bar, sol kisilerge aıtarym, osyndaı arańdatýshylyqtarǵa men sıaqty erip ketpese eken», - deıdi kúdikti.
Uıymdastyrýshylar men úılestirýshilerdiń bılikti kúshpen basyp alýǵa talpynǵanyn, olardyń josparly túrde iske asqan qımyly dáleldep otyr. Jappaı tártipsizdiktiń alǵashqy kúnderi men ári qaraı jalǵasqan búlik kezinde qarýly toptar elimizdiń alty aımaǵynda ári, respýblıkalyq mańyzy bar Almaty men Shymkent qalalarynda 1,5 myńnan asa nysandy qıratyp, órtedi. Eń aldymen olar onnan asa memlekettik mekemelerdi, ákimshilik, orta jáne shaǵyn bıznes nysandaryn tonap, polısıa ǵımarattary men birneshe júzden asatyn kólikti órtep jibergen. Keıinnen Almaty ákimdigi men Rezıdensıaǵa shabýyl jasap, basyp almaq boldy. Sonymen qatar, quqyq qorǵaý organdarynyń barlyq deregi, ıaǵnı, qylmystyq jazbalar, muraǵattyq qylmystyq ister men izdeýde júrgen adamdar týraly derekter saqtalynǵan Quqyqtyq statısıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıtet ǵımaratyna basyp kirýge árekettengen. Odan keıin, naǵyz qarý-jaraq qoımasy bar polısıa departamenti men bólimshelerge shabýyldy uıymdastyrdy.
Odan keıin olar ishki jáne syrtqy qatynaýǵa bóget jasaý maqsatynda halyqaralyq áýejaıdy basyp aldy. Dál sol kezde ózge top BAQ ǵımarattarynyń keńseleriniń astań-kesteńin shyǵaryp, Kóktebe telemunarasyn qolǵa túsirgisi keldi. Eger olardyń oıy iske asqan jaǵdaıda, bul úlken aqparattyq kollapsqa alyp keler edi. Eń soraqysy qarýlanyp alǵan búlikshiler kúshtik qurylym ókilderi men beıbit turǵyndarǵa oq atty.
Izraıldik saıası strateg Devıd Eıdelmannyń aıtýynsha, jaǵdaıdy, jasandy túrde beıbereket jasap, bárin óz ýysynda ustaǵysy kelgender paıdalanýǵa tyrysqan.
«Olardyń oıy iske aspady. Bul Qazaqstan bıliginiń, ásirese, Prezıdenttiń, sonymen qatar, qazaq halqynyń jaǵdaıdy turaqsyzdandyrǵysy kelgenderge ermeı, sabyrlyq tanytýynyń arqasy», – dedi tanymal saıasattanýshy.
Qańtar oqıǵasy kezinde myńdaǵan adam zardap shekti. Onyń ishinde beıbit turǵyndarda bar. Onyń biri – almatylyq Baqyt İstebaev sol kúni soqqy astynda qalǵan áskerı jaýyngerdi qorǵamaq bolypty. Ári, jaralanǵan jigitke kómek kórsetý barysynda onyń ózine oq tıip, esinen tanyp qalady. Sol kúni aýrýhanaǵa túsip, aıaǵyna ota jasalǵan. Onyń oıynsha, qańtardaǵy sumdyqty umytý múmkin emes jáne beıbit ómirge jeter eshteńe joq.
«Mundaı jaǵdaı elimizde qaıta bolmasyn, tynyshtyq bolsyn. Ár nárseden adam sabaq alady ǵoı, bul – bizdiń elge, halyqqa, úlken sabaq boldy», – dedi Baqyt İstebaev.
Qarýly toptar eppen jáne aıqyn jospar boıynsha áreket etkeni anyq. Olar, birinshiden, áleýmettik narazylyq arqyly jaǵdaıdy shıelenistirip, beıbit sherýge shyqqandardy kúshtik qurylymdardy taıaq astyna alyp, urlyq-qarlyq jasaýǵa, janǵysh zattardy daıyndaýǵa májbúr etti. Arandatýshylarǵa, qyzyl kúrte kıgen úılestirýshilerge, sondaı-aq, tamaq jetkizetin kompanıalardyń kýreriniń kıimimen júrgen «baılanysshylar» kómek kórsetken. Onyń bári beınekórinisterden baıqalady. Ekinshiden, strategıalyq nysandardy basyp alyp, joıyp jiberý maqsatynda shabýyl jasaldy. Úshinshiden, qalalardy baqylaýyna alǵannan keıin, telearnalar arqyly el basshylyǵyna málimdeme jasap, bılikti berýin talap etý boldy.Biraq, olardyń oıy iske asqan joq.
«Bul arada árıne, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń batyldyǵyn moıyndaý kerek. Bıliktiń qulamaıtyny týraly málimdeme jasaýy túbegeıli máni bar, betburysty sát boldy», - deıdi saıasattanýshy Talǵat Qalıev
Sarapshylardyń aıtýynsha, qastandyq jasaýshylar men radıkaldar memleketke qol suǵýǵa umtylyp, beıbit sherýdi eldegi turaqtylyqty buzý maqsatynda paıdalandy. Tóngen qaterge qaramastan, Qazaqstan el birliginiń arqasynda memlekettigi men táýelsizdigin saqtap qaldy.
Fılm avtorlarynyń aıtýynsha, Qasym-Jomart Toqaev Prezıdent bolyp saılanǵan alǵashqy kúnnen bastap demokratıalyq reforma jolyn ustandy. Memleket basshysy birqatar mańyzdy zańǵa ózgerister engizgen birneshe reforma usyndy. Eldiń saıası jáne ekonomıkalyq ómirindegi ózgerister 1 jylda iske aspaıtyny anyq. Biraq sol kezde Prezıdent bul máseleni keıinge shegerýge bolmaıdy degen edi. Memleket basshysy birqatar bastamany usyndy. Ol - bılik pen qoǵam arasyndaǵy turaqty dıalogqa baǵyttalǵan «ártúrli pikir – birtutas ult» formýlasy men «estıtin memleket» tujyrymdamasy edi. «Qańtar oqıǵasyn» qoǵamdyq-saıası qurylymdy qaıta qalpyna keltirý kezeńiniń jańa bastamasyndaı desek artyq aıtqandyq bolmas. Ári ol Prezıdent jarıalaǵan jańa reformalardyń júzege asýyn jedeldetýge arnalǵan qozǵaltqysh kúsh ispetti boldy.
Belgıalyq sarapshy Alberto Túrkstranyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy saıası júıe reforma jasaýdy qajet etti, al bılik ony júzege asyrdy.
«Konstıtýsıalyq referendým, alda ótetin saılaý – bári jańa reformalardyń nátıjesi. Men senimmen qaraımyn, óıtkeni qańtar oqıǵasy durys sheshildi. Turaqtylyq ta demokratıa sıaqty mańyzdy nárse. Turaqtylyq – geosaıası jaǵynan turaqsyz ǵasyrda kópvektorly el retindegi ustanymdaryńyzdy saqtaý úshin qajet. Osy jaǵynan sizder 30 jylda tabysqa jettińizder , bul órkendeýge jol ashady. Eger turaqtylyq bolmasa, shet eldik ınvestısıada kirmeıdi», dedi ol.
Tanymal aqyn Aqberen Elgezektiń oıynsha, bizdiń ómirimizdi ekige qaq bólgen qaıǵyly qańtar, bolǵan jaǵdaıdy qaıtadan oı eleginen ótkizý qajet ekenin kórsetti.
«Beıbit ómirdiń jeńisi kóp bolady, turaqty ómirdiń jemisi kóp bolady». Qańtardan keıin bárimizdiń, jalpy qoǵamnyń sanasy múldem basqa, bizdiń kózqarasymyz ózgerdi, dúnıesenýimiz ózgerdi, kóp nárselerge basqasha qaraıtyn boldyq. Sondyqtan endi memleket óziniń zańdy ınstıtýsıonaldyq qyzmetin atqarýy kerek. Ádiletti zańdy qabyldaý jáne ony ádiletti túrde qadaǵalaý», dedi Aqbergen Elgezek
Búginde Prezıdent ózine berilgen ókilettik pen artyqshylyqtardan bas tartyp, búkil el tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan demokratıalyq reformalardy iske asyrýda. Memleket basshysy budan bylaı eldi endi, halyqpen 7 jylǵa kelisim-shartqa otyratyn, jaldamaly menejer basqaratyn bolady dedi.
Fılm avtorlarynyń aıtýynsha, qańtar oqıǵasy kezinde beıbit sherýdi búlikke, urlyq-qarlyq pen qylmysqa ulastyryp, bılikti basyp alýǵa árekettengenderdiń jospary iske aspady. Bul kezekten tys ótken saılaýda Memleket basshysynyń tóńiregine uıysqan ultymyzdyń danalyǵy men patrıottyq seziminiń arqasy. 20 qarashada saılaýshylar tizimine engen qazaqstandyqtardyń 80 paıyzdan astamy «Ádiletti Qazaqstan» jáne memleket basshysy aıtqan reformalar úshin daýys berip, Qasym-Jomart Toqaevtyń kandıdatýrasyn qoldady.
«Qaıǵyly qańtar» kezinde Prezıdent – memleketti qorǵap, tártipti qalypqa keltirý úshin bar kúshin saldy. Memlettigimizdi saqtap qaldy. Demek, tatýlyq, turaqtylyq pen birtutastyq – qoǵamnyń, jalpy memlekettiń damýynyń kepili. Sondyqtan qańtar oqıǵasynyń qaıtalanýyna jol bermeý – barsha qazaqstandyqtardyń basty mindeti.
«Almaty» telearnasynyń resmı YouTube arnasynan «Qaıǵyly qańtar» jýrnalısik zertteý janryndaǵy avtorlyq fılmniń barlyq bólimin kórińiz.
