25 ақпанда Ресейде доллардың биржадан тыс бағамы 85 рубльден де төмендеді. Ал Қазақстандағы америкалық валютаның ресми бағамы сол күні 502,8 теңге болды. Рубль/теңге кросс-бағамы (Ұлттық Банк белгілеген), яғни 1 рубльдің құны 5,7 теңгеден сәл асты, бұдан ұлттық валютамыздың ресейлік "әріптесі"сияқты тез нығайып жатпағанын, одан қалып қойғанын көруге болады. Мысалы, салыстырмалы түрде қарастырсақ, 2024 жылғы 29 желтоқсанда Ресейде 1 доллар 115 рубльден сатылып жатқанда Қазақстанда да теңге әлсіреп, бір доллар шамамен 522 теңге болады, ал кросс-бағам — 5,05 теңге. 2024 жылдың тамыз айының басында бір доллар 83,5 рубльге дейін нығайды, сол күні, 4 тамызда теңге де күш жинап, 1 доллар 467,5 теңге болды. Демек, рубль қалай құбылса, соның ізімен теңге бағамында да өзгерістер болып отыратын. Алайда бұл жолы осы құбылыс қайталанбады. Неге? Бұл сауалдарға Forbes.kz-ға берген сарапшылар қауымының жауабы ерекше болып шықты, деп жазады Dalanews.kz.
"Менің ойымша, бұл арадағы басты себеп — Каспий құбыр консорциумына (КҚК) жасалған шабуыл", - дейді экономист, "Ұлағат Консалтинг Групп" директоры Марат Қайырленов.
- Осы жағдайдан кейін біздің мұнайдың Ресей арқылы қауіпсіз транзиті үшін Ресей Федерациясымен ғана емес, Украинамен де келісу керек екені аян болды. Әзірге, тәуекелдердің ауқымы белгісіз, бірақ егер КҚК жұмыс істемей, "тұрып қалса", онда туындаған проблемалардың деңгейі өте жоғары болатыны түсінікті. Украина қажет болған жағдайда КҚК-ны бұғаттай алатыны анық, өйткені Қара теңізде Украина Қарулы Күштері өте белсенді әрекет етеді. Бұл әлі іске асырылмаған, бірақ өте нақты айқындалып отырған қауіп-қатер. Міне, осы үлкен қауіп-қатер теңгенің динамикасын анықтай алып отыр.
Қайырленовтың пікірінше, рубль "Ресей Федерациясының жағдайында соғыстың жақын арада аяқталатыны, яғни санкциялардың алынатыны және репарация жасамайтындары сынды өздері үшін күтілетін жағымды жайттар аясында нығаюда. Бұл бастапқыда теңгенің нығаюына түрткі болған. Бірақ КҚК-ға жасалған шабуылдан кейін сарапшы: "Біз қауіпті жағдайға тап болдық және еліміз үшін валюта түріндегі табыстың негізгі көзінен айырылып та қалуымыз мүмкін", - дейді.
Экономист Алмас Чукин, әу бастан, теңге мен рубль бір-бірімен байланысты емес деп санайды.
"Бұл екі валютаның табиғаты ұқсас, сондықтан адамдар көбінесе теңге бағамын рубльге жасанды жолмен байланған деп ойлайды. Шындығында, бұл олай емес, бірақ оларды ұқсас ететін екі фактор бар. Біріншіден, Қазақстандікі Ресей экономикасының құрылымына ұқсас. Олардың негізгі экспорт көзі де мұнай, металдар, ауыл шаруашылығы дегендей. Бізде мұнай, металдар мен астық бар, сондықтан екі валютаның стратегиялық мінез-құлқы шамамен бірдей", - дейді ол.
Сарапшының пікірінше, екінші ұқсастық - ҚР мен Ресей Федерациясының өзара сауда-саттығының өте үлкен көлемі және рубльдің кез-келген ауытқуы бірден теңгеге реакция тудырады.
"Мысалы, рубль төмендеді делік, айталық, 4,50 теңге болды, тиісінше, валюта бағамындағы айырмашылықты пайдалана отырып, Ресейде бірдеңе сатып алу және Қазақстанда сату тиімдірек болады. Бірақ қалай Ресей валютасын сатып ала бастайды, солай рубль бағамы жоғарылайды, өйткені оған үлкен сұраныс бар және арақатынас осылай теңестіріледі: рубль қайтадан тағы бес теңге маңына барып алады. Қазір бір рубльдің бағамы - 5,7 теңге, оған сұраныс жоқ, көп ұзамай бәрі өзінің қалыпты деңгейіне оралады", - деп түсіндіреді Алмас Чукин.
Оның айтуынша, қазіргі нарықтық жағдай "Ресейдегі алып оптимизммен" байланысты.
"Ондағы нарықта шарықтаулар болып жатыр, барлығы жаппай акция сатып алуға көшкен, өйткені компаниялар санкция құрсауынан босап, өз позицияларын күрт жақсартады деген үміт, болжам бар", - деген Чукин мынандай қорытынды жасайды:
"Осылайша,қазір ақша бағамына саяси, конъюнктуралық факторлар көбірек әсер етіп жатыр. Бірақ бұл уақытша құбылыс, экономикада әрқашан негізгі факторлар үнемі жоғары шығады. Соғыс ол — соғыс, ал экономика бөлек, ол - экономика".
Ресейдегі сыртқы экономикалық жағдай Қазақстанға қарағанда объективті түрде жақсы, сондықтан теңге рубль сияқты тез нығайып жатқан жоқ.
Макроэкономист Тоқтасын Бақберген осы тезисті негіздеу үшін Ұлттық Банктің, Ресей Федерациясының Орталық Банкінің және Мосбиржаның деректерін алға тартады.
Кез-келген елдің ұлттық валютасының төлем қабілеттілігінің динамикасы іргелі және нақты факторлармен анықталады, деп мәлімдейді Бақберген. Ал іргелі және спецификалық факторлар арасындағы айырмашылық, көбінесе олардың әсер ету мерзіміне қатысты болады, сондықтан спецификалық факторлар әсері тек қысқамерзімді болып келеді.
Кез-келген елдің негізгі іргелі факторы төлем балансы бола алады, атап айтқанда ағымдағы шот көрсеткішінің сальдосы, - дейді сарапшы. Сарапшы сауда балансының оң сальдосына қарамастан, Қазақстандағы ағымдағы операциялар шотының қорытындысы тікелей инвестициялардан төленетін инвестициялық табыстың жоғары деңгейі есебінен теріске шығып отырғанын жеткізді. ҚР Ұлттық Банкінің 2024 жылғы алдын ала деректері бойынша ағымдағы операциялар шоты бойынша да теріс сальдо сақталып отыр, бұл теңгенің төлем қабілеттілігіне теріс әсер етеді.
"Осылайша, егер біз халықтың инфляциялық көңіл-күйін және басқа да алыпсатарлық факторларды елемей, аталған сұраққа жауап берсек, сауда серіктесіміз болып табылатын көрші елдегі іргелі сыртқы экономикалық жағдай біздікінен әлдеқайда жақсы", — дейді Бақберген.
"Тура осы себепті Ресей рублі АҚШ долларына шаққанда теңгеден гөрі сенімді түрде нығаюда".
"Таяу уақытта теңге рубльден кейін нығая түседі деп болжауға бола ма" деген сауалға Тоқтасын Бақберген былай жауап береді:
"2025 жылдың басынан бастап теңге бағамының және рубль бағамының АҚШ долларына қатысты динамикасы оң маңызды корреляциялық байланысты көрсетті. Сондықтан айнымалылар арасындағы корреляция коэффициенті 84,2% құрады. Жоғары корреляция жағдайында Ресей рублінен кейін ұлттық валюта қозғалысының қайталану ықтималдығы жоғары. Алайда, менің ойымша, 1 АҚШ доллары 500 теңгеден төмен деңгей нарық қатысушылары үшін шетел валютасын сатып алу үшін тартымды болып табылады". Болжам бойынша, 2025 жылғы ақпандағы орташа айлық айырбас бағамы оптимистік сценарийге жақынырақ дамиды және ағымдағы үрдістерді сақтай отырып, оптимистік сценарий ауқымында қалады, деп сөзін қорытындылайды Тоқтасын Бақберген.
Бұған дейін сайтымызда "Сарапшы 2025 жылдағы доллар бағамының ықтимал үш сценариін ұсынды" деген мақала жарияланған болатын. Оған сәйкес, сарапшы 2025 жылы базалық сценарий бойынша 1 АҚШ долларының бағамы 485-490 теңге, жыл соңында 520 теңге, ал оптимистік сценариде 465-470 теңге, жыл соңында 510-515 теңге, негативті сценарий бойынша 570 теңге болуы мүмкін екенін болжайды.
