قازاقستاننىڭ 2029 جىلعا دەيىنگى ۇلتتىق دامۋ جوسپارى جوباسى تاۋ-كەن مەتاللۋرگيالىق كومبيناتتىڭ دامۋ ستراتەگياسىنىڭ نەگىزى بولۋعا ءتيىس. بۇل تۋرالى باسقارما مۇشەسى، «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى گۇلنار بيجانوۆا «قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن سالاسىنىڭ ينتۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ» كونفەرەنسياسىندا مالىمدەدى.

ەلوردامىزدا «قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن پالاتاسىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن «قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن سالاسىنىڭ ينتۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ» كونفەرەنسياسىنا سالا كوشباسشىلارى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەردىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

كونفەرەنسيا جەر قويناۋى تۋرالى جاڭا كودەكسپەن جۇمىس ىستەۋدە نەگىزگى كەن ءوندىرۋ كومپانيالارىنىڭ تاجىريبە الماسۋىنا، سونداي-اق كودەكسكە جاقىندا ۇسىنىلعان وزگەرىستەردى تالقىلاۋعا ارنالدى. قاتىسۋشىلار زاڭنامانىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىن جانە پايدالى قازبالاردى بارلاۋ، ءوندىرۋ جانە وڭدەۋ تەحنولوگيالارىنا قاتىستى ۇسىنىلىپ وتىرعان كەلەشەك ساياساتتى تالقىلادى.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن ءوندىرىسىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتىپ كەلەدى. «قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن پالاتاسىنىڭ» كوپتەگەن مۇشە-كومپانيالارى 2018 جىلى «جەر قويناۋى جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كودەكسى قابىلدانۋىمەن قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن ءوندىرۋ سالاسىنا ينۆەستيسيا قۇيا باستادى. كودەكس تاۋ-كەن ءوندىرۋ جانە گەولوگيالىق بارلاۋ قىزمەتىن ليسەنزيالاۋ مەن رەتتەۋدە اشىقتىق پەن تيىمدىلىكتى الدەقايدا ارتتىرىپ وتىر جانە قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ سالاسىندا الەمدىك كوشباسشى بولۋ ستراتەگياسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بولىپ تابىلادى.

كونفەرەنسيا شەڭبەرىندە پلەنارلىق وتىرىس جانە ەكى پانەلدىك سەسسيا ءوتتى.

كونفەرەنسيانى اشقان ق ر ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپايەۆ سالانىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ودان ءارى ارتتىرۋ ءۇشىن زاڭناما مەن پروسەدۋرالاردى وڭايلاتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن بىرگە ول ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن كودەكسكە ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەر پاكەتى جايىندا اقپارات بەردى.  

«مۇددەلى تاراپتار مەن تاۋ-كەن ءوندىرۋ بيزنەسى وكىلدەرىنىڭ ۇسىنىستارىن ەسەپكە الا وتىرىپ جەر قويناۋى تۋرالى كودەكسكە ەنگىزىلگەلى جاتقان تۇزەتۋلەر پاكەتى ينۆەستورلار ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان 100-دەن استام وزگەرىستەن تۇرادى. ءبىز قازاقستاننىڭ ەكونومميكالىق دامۋىنىڭ ىرگەتاسى رەتىندە سانايتىن مينەرالدى-شيكىزات كەشەنىن ودان ءارى دامىتۋعا جانە نىعايتۋعا تالپىنامىز» دەدى ۆەدومستۆو باسشىسى.

پانەلدىك وتىرىستار قازاقستاننىڭ جەر قويناۋىنا ينۆەستيسيا سالۋعا اسەر ەتەتىن زاڭنامالىق بازاعا، سونداي-اق ينۆەستيسيالىق شەشىمدەرگە اسەر ەتەتىن گەولوگيالىق جانە ەكولوگيالىق اسپەكتىلەرگە ارنالدى.

باسقارما مۇشەسى، «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى گۇلنار بيجانوۆا ءوز كەزەگىندە «جەر قويناۋىن پايدالانۋ سەكىلدى كۇردەلى ءۇردىستى جان-جاقتى رەتتەيتىن زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋگە مەملەكەت تاراپىنان باستاماشىلىق جاسالعانىن» اتاپ ءوتتى.

«وزگەرىستەردىڭ ىرگەتاسى دەپ ەلدىڭ جەر قويناۋى مەن تابيعي رەسۋرستارىنىڭ مەنشىك قۇقىعى قازاقستان حالقىنا تيەسىلى ەكەنىن بەكىتىپ بەرگەن 2022 جىلعى كونستيتۋسيالىق رەفورمانى اتاي الامىز. بۇل قۇقىقتى حالىق اتىنان مەملەكەت ىسكە اسىرادى. سايكەسىنشە قۇقىقتىق ورتا وسى قاعيدا نەگىزىندە قالىپتاسادى» دەدى «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما مۇشەسى.

سونىمەن بىرگە ول تمك دامۋ سترەتاگياسىن دايىنداۋدىڭ قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتتى.

«بۇگىندە سالا ستراتەگياسىنىڭ جوقتىعى سالدارىنان زاڭناما ءجيى وزگەرەدى، جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ بيزنەس-ستراتەگياسىندا ەسەپكە الىنبايتىن جاڭا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر قابىلدانىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ 2029 جىلعا دەيىنگى ۇلتتىق دامۋ جوسپارى جوباسى ستراتەگيانىڭ نەگىزى بولۋعا ءتيىس. ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار اگەنتتىگى ونى تالقىلاۋعا ۇسىندى. «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسى ونى جەتىلدىرۋگە بەلسەندى قاتىسىپ كەلەدى» دەدى گۇلنار بيجانوۆا.

كونفەرەنسياعا اقش، ۇلىبريتانيا جانە كانادانىڭ ەلشىلەرى قاتىسىپ، جاڭا كودەكستى دايىنداۋ، زەرتتەۋ، ىنتىماقتاسۋ جانە رەفورمالاۋدى قولدادى. ولار قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيا تارتۋداعى الەۋەتىن بارىنشا ارتتىرۋ جونىندە پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن ايتىپ،  تۇراقتى جانە اشىق سوت پەن سالىق رەجيمى ەلگە كەلەتىن ينۆەستورلار مەن كومپانيالاردىڭ سەنىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن قاجەت ەكەنىن قۋاتتادى.

بۇدان بولەك، شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى سالىق بازاسىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىن ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قوزعالتقىشى رەتىندە قاراۋ كەرەكتىگى ايتىلدى.

«قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن پالاتاسى» باقىلاۋشى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى تيم بارري مىرزا الەمدەگى مىس قورلارىن بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە ولاردى ءوندىرۋشى كومپانيالار بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان پروبلەمالار تۋرالى ايتتى. ول جاڭا كەن ورىندارىن اشىپ قانا قويماي، مەملەكەتتىك قولداۋ مەن ساياسات ارقىلى قولايلى جاعداي جاساۋ ارقىلى دا قازاقستاننىڭ الەمدىك مىس نارىعىنداعى ماڭىزدى ويىنشى بولۋ الەۋەتى جوعارى ەكەنىن اتادى.  

«الەمدە 40 ءىرى، ءبىراق وڭدەلمەگەن كەن ورنى بار، ولاردىڭ جالپى قورى شامامەن 470 ملن توننا دەپ باعالانادى. ەگەر وڭدەۋمەن بايلانىستى پروبلەمالار بولماعاندا بۇل كەن ورىندارى الەمدىك سۇرانىستى قاناعاتتاندىرار ەدى. ءبىز مىس جەتكىزۋدى ارتتىرۋىمىز قاجەت جانە قازاقستان بۇل تۇرعىدا ماڭىزدى ويىنشى بولىپ وتىر. مىسالى، شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى اقتوعاي كەن ورنى جىلىنا 200 000 توننا مىس وندىرەدى. الايدا الداعى ونشاقتى جىلدا جانە ودان كەيىن دە الەمدىك سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن بىزدە جىل سايىن وڭدەلىپ وتىراتىن وسىنداي بىرنەشە ءىرى شاحتا بولۋى كەرەك» دەدى ول.

«قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن پالاتاسىنىڭ» پرەزيدەنتى رۋسلان بايميشيەۆ تە جاڭا عالامدىق ينۆەستورلار كەلگەنىن اتاپ ءوتتى.

«بۇگىندە نارىقتىق كاپيتالى ميللياردتاعان دوللاردى قۇرايتىن Rio Tinto، Fortescue، Teck جانە BHP سەكىلدى جەتەكشى الەمدىك تاۋ-كەن ءوندىرۋ كومپانيالارى قازاقستاننىڭ پايدالى قازبا بايلىقتارىن بارلاۋعا ينۆەستيسيا سالىپ جاتىر» دەدى رۋسلان بايميشيەۆ.

سونىمەن بىرگە ول اتاپ وتكەندەي، «پالاتانىڭ مۇشە-كومپانيالارى 25 مىڭ شارشى شاقىرىمنان استام اۋداندا گەولوگيالىق بارلاۋ جۇرگىزىپ جاتىر، ينۆەستيسيالاردىڭ كولەمى گيين جۇمسالاتىن جىل سايىنعى مەملەكەتتىك شىعىستاردان اسىپ ءتۇستى جانە بۇل سوما سالىقتىق جانە الەۋمەتتىك تولەمدەردى قوسا العاندا ءوسىپ جاتىر. بۇدان بولەك، 2 اۋكسيون ناتيجەسىندە جازىلعان بونۋستار 7،8 ملن اقش دوللارىنان استى. قازىرگى تاڭدا ءپروفيلدى مينيسترلىك ينۆەستورلاردىڭ بارلىق ماسەلەسىن «ءبىر تەرەزە» قاعيداسىمەن شەشۋگە قاۋقارلى، ويتكەنى ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىنە قاراستى سالالىق بولىمشەلەر، ت.ب. بايلانىستى ۇزاق ۇزىلىستەن كەيىن ول گەولوگتاردىڭ، جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ جانە ونەركاسىپتىڭ باسىن بىرىكتىردى. ياعني زاڭنامالىق دەڭگەيدە وڭدەۋشى ونەركاسىپتى قولداۋ جولىمەن گەولوگيالىق بارلاۋداعى ينۆەستيسيالىق كليماتتى بۇزۋ مۇمكىن ەمەس، 2029 جىلعا دەيىنگى ۇلتتىق دامۋ جوسپارى جوباسىندا كورسەتىلگەن جاعىمسىز سالدارلاردى تومەندەتۋ كەرەك».

ءىس-شارا سوڭىندا East Star Resources باس ديرەكتورى الەكس ۋولكەر مىرزا بارلىق قاتىسۋشىعا العىسىن ايتا كەلە، پرەزيدەنت پەن مينيسترلەردىڭ العا قويعان نيەتتەرى، سونداي-اق قۇقىقتىق بازاداعى وزگەرىستەر جوباسى اراسىندا ۇنەمى ەسەپكە الۋدى تالاپ ەتەتىن بۇرىنعىداي الشاقتىقتار بولعانىنا قاراماستان، قازاقستان زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ ءۇشىن كەرەمەت ورىن بولىپ تابىلاتىنىن جانە كومپانيالار دا، ۇكىمەت تە وزگەرىپ وتىرعان جۇيەلەر جاعدايىندا پراكتيكالىق شەشىمدەر تابۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىستى جالعاستىرا بەرۋى كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.

كونفەرەنسياعا 160-تان استام قاتىسۋشى جينالدى جانە تاۋ-كەن سالاسىن دامىتۋ ستراتەگياسىن تالقىلايتىن جانە تاجىريە الماساتىن الاڭ قالىپتاستىردى. كونفەرەنسيا قاتىسۋشىلارى حالىقارالىق ينۆەستورلاردىڭ قازاقستانعا قىزىعۋشىلىعىن قولدادى جانە تاۋ-كەن ءوندىرۋ سالاسىنا ينۆەستيسيا تارتۋ جانە ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن الەۋەتى زور ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى. «قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن پالاتاسى» وسى پروسەسستە بارلىق تاراپ ءۇشىن اقپارات پەن قولداۋ كوزى بولۋدى جوسپارلاپ وتىر.