الداعى ۋاقىتتا ەل ازاماتتارى اەس سالۋعا قاتىستى رەفرەندۋمعا قاتىسىپ، ءوزىنىڭ تاڭداۋىن جاسايتىن بولادى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت قازاقستان حالقىنا ارناعا جولداۋىندا 6 قازان كۇنى اەس سالۋعا قاتىستى رەفرەندۋمنىڭ وتەتىنىن حابارلادى. ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. جالپى، قازاقستان اەس سالۋ ماسەلەسى سوڭعى 2-3 جىلدىڭ بەدەرىندە بەلسەندى تالقىلاپ كەلەدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە كوپتەگەن تالقىلاۋلار ءوتتى. قوعامدىق ءمانى زور وسى ىسكە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بەلسەنە قاتىسقانىن بىلەمىز. وسى رەتتە ەلىمىز بويىنشا مىڭداعان ۇيىمنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى ۇيىمىنىڭ پرەزيدەنتى بانۋ نۇرعازييەۆا اەس سالۋ بويىنشا ويىن ورتاعا سالدى. ويتكەنى اتالمىش ۇيىم جەر-جەردە وتكەن اەس سالاۋعا قاتىستى قوعامدىق تىڭداۋلاردى ۇيىمداستىرۋىشالردىڭ ءبىرى بولدى.  

– بانۋ حانىم، سىزدەر ەل ىشىندە وتكەن قوعامدىق تالقىلاۋلاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇردىڭىزدەر. جالپى، قوعامدىق تالقىلاۋلار قالاي ءوتتى؟

– قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى ۇيىمى ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان ۇلكەن اليانس. سوندىقتان بىزدەر ەلىمىزدە اەس سالۋعا قاتىستى قوعامدىق تىڭداۋلاردى ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە قاتىستىق. بۇل باعىتتاعى جۇمىستارمەن ارالاسىپ كەلە جاتقانىمىزعا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى.

ءبىزدىڭ اليانسقا قوعامدىق ومىرىمىزدە ءتۇرلى سالالاردىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ۇيىمدار كىرەدى.. ايتالىق، ەلىمىزدە اەس سالۋ ماسەلەسىندە ەكولوگيالىق ۇيىمدار كوپتەگەن كومەگىن تيگىزدى دەپ ايتا الامىن. وسى رەتتە بىزدەر ەكولوگيا، ەنەرگەتيكا سالاسى ماماندارىنىڭ باسىن قوسىپ، كوپتەگەن جەرلەردە قوعامدىق تالقىلاۋلار وتكىزدىك.

سول كەزدە كوپشىلىك اەس-كە قاتىستى كوڭىلىن كۇپتى قىلعان ساۋالدارىن ماماندارعا تىكەلەي قويىپ، تۇششىمدى جاۋاپ الدى. وسىنداي بىلىكتى ماماندار قاتىسقان تالقىلاۋلاردا حالىق ولاردىڭ پىكىرىن كوڭىل قويىپ تىڭداعانىنا كۋا بولدىم.

– قوعامدىق تالقىلاۋلاردا حالىق اەس سالۋعا قاتىستى قانداي سۇراقتاردى كوبىرەك قويدى؟ جۇرتتى قانداي ماسەلەلەر تولعاندىرادى، سونى ايتىڭىزشى؟

– بىردەن ايتۋىمىز كەرەك. وسىنداي تالىقلاۋلاردان كەيىن حالىق اتوم ەنەرگەتيكاسىنا قاتىستى فوبياسىن جەڭىپ، اەس سالۋ ماسەلەسىن دۇرىس قابىلداي باستادى. بۇل قۋانارلىق جاعداي. بۇل رەتتە كوپشىلىك ماماندارعا وزدەرىن مازالاعان سۇراقتارىن قويىپ جاۋاپ الۋى جۇرتتىڭ اەس-كە قاتىستى وي-پىكىرىن كوپ وزگەرتتى دەسەم بولادى.

ءقازىر حالىق اەس سالۋدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ وتىر. ءبىراق كوپشىلىك اەس-تىڭ ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنە الاڭدايتىنىن بايقادىم.

قوعامدىق تالقىلاۋلاردا ەكولوگيا ماسەلەسى بويىنشا كوپتەگەن سۇراقتار قويىلدى. ايتالىق، قوعامدىق تالقىلاۋلاردا اەس-كە پايدالانىلاتىن وتىننىڭ قالدىقتاردىڭ قالاي ساقتالاتىنىن بىلگىسى كەلەتىندەرىن ايشىپ ايتتى. ءوز كەزەگىندە ەكولوگ، ەنەرگەتيك ماماندار يادرولىق قالدىقتاردىڭ ءقاۋىپسىز ساقتاۋدىڭ ءتارتىبىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.

سونىمەن قاتار بولاشاقتا يادرولىق قالدىقتاردىڭ ءوزىن ەكى-ۇش قايتارا پايدالانۋدىڭ تەحنولوگياسى پايدا بولىپ جاتقانىن ايتىپ، قالدىقتىڭ ءوزى ستراتەگيالىق وتىن ەكەنىن ايتقاندا، كوپشىلىك اەس-تىڭ الدەكىمدەر ايتقانداي قورقىنىشتى دۇنيە ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىردى. جالپى، حالىق اراسىندا اەس سالۋعا قاتىستى كونسەنسۋس پايدا بولدى دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن.

– قوعامدىق تالقىلاۋلاردا اەس سالۋعا قارسىلىق تانىتقاندار دا بولعان شىعار؟

– ارينە، ونداي ادامدار دا بولدى.

– سوندا ولار قانداي ءۋاج ايتادى؟

– ولار اتوم ەنەرگەتيكاسى قورشاعان ورتاعا كەرى اسەر ەتەتىنىن العا تارتىپ، ءوز ويلارىن ايتۋعاتىرىستى. ءوز سوزدەرىندە چەرنوبىل مەن فۋكيسيما اەس-ىندەگى ورىن العان اپاتتاردى ايتقان بولدى. ءبىراق ماماندار ولارعا قازىرگى رەاكتورلار مەن سول كەزدەگى رەكاتورلاردىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي ەكەنىن ايتىپ ءتۇسىندىردى.

ءبىراق ءوزىن كورسەتىپ قالعىسى كەلەتىن ءبىراز اادامدار مامانداردىڭ ءۋاجىن تىڭداعىسى كەلەمەگەن سىڭاي تانىتتى. قاراپايىم حالىق ولاردىڭ وي-پىكىرىن قولدامادى.

– ءسىزدىڭ اڭگىمە اۋانىڭىزدان قوعامدىق تالقىلاۋلار دا حالىق ەلىمىزدە اەس سالۋدى قولداپ وتىرعانىن بايقادىق.

– ءيا، جۇرتتىڭ كوپشىلىگى اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدى قولداۋدا. بۇگىندە ەل ەكونوميكاسى دامىپ، قۋات كوزىنە دەگەن مۇقتاجدىق ارتىپ كەلەدى. ال مۇنى اەس سالىپ الدىن الماساق، باسقا امال جوق.

ادەتتە قازاقتىڭ كەڭ جەرىندە بىرنەشە فرانسيا سىيىپ كەتەدى دەپ كوكىرەگىمىزدى ماقتانىش سەزىمى كەرەنيدى عوي. بۇگىن بىزدەر مىسالعا كەلتىرەتىن فرانسيادا 56 رەاكتور جۇمىس ىستەپ تۇر. فرانسۋزدار وزدەرىنە قاجەتتى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ 71%-ىن وسى اتوم ەنەرگەتيكاسىنان الىپ وتىر.

ىرگەمىزدەگى جۇڭگو دا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرۋدە. جاقىن بولاشاقتا قىتايلار 150 اەس سالىپ، ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن ءبىرجولاتا شەشۋدى كوزدەۋدە.

سوڭعى ۋاقىتتارى اتوم ەنەرگەتيكاسى جاسىل ەنەرگەتيكانىڭ باستى كوزىنە اينالىپ وتىر. كومىر جاعىپ، اۋاعا ۋلى زاتتاردى تاراتقانشا تازا اتوم ەنەرگەتيكاسىن وركەندەتۋىمىز كەرەك. مۇنى حالىق تا ءتۇسىنىپ وتىر. الداعى رەفرەندۋم كەزىندە حالىق دۇرىس تاڭداۋ جاسايتىنا سەنىمدىمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!