قازىرگى زاماندا ءاربىر ەل ازاماتى ءوز ەلىمىزدە دەمالىپ، شەتەلدىكتەردى ەلىمىزگە تارتۋعا كۇش سالۋى كەرەك. ءبىر عانا الماتىنىڭ ماڭايىندا ءتۋريستى تىرپ ەتكىزبەي، وزىنە ماگنيتتەي تارتاتىن كەرەمەت جەرلەر بار. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى – تابيعاتى مەن تاريحي مۇرالارى استاسقان ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنداعى ەسىك قالاسى مەن تۇرگەن شاتقالى.

ديماش جارناماسى

بۇگىندە ەسىك قالاسى ايگىلى «التىن ادامىمەن» الەمنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. تاياۋدا اۋدان ەڭبەكشىقازاق اۋدانى اكىمدىگى قازاق جۋرناليستەرىنىڭ باسىن قوسىپ، تۋريستەردىڭ ءجيى باراتىن ورنىنا اينالعان تۇرگەن شاتقالىنا پرەسس-تۋر ۇيىمداستىردى.



ناسيحات شاراسى بارىسىندا اۋدان اكىمىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى دينارا تولەمىسوۆا تىلشىلەردى الدىمەن «التىن ادام» مۇراجايىنا اپاردى.

2010 جىلى قۇرىلعان «ەسىك» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق مۇراجايىنىڭ ىشىندە 700-دەن استام جادىگەر ساقتالعان ەكەن. مۇراجايدان «التىن ادامنىڭ» التىنمەن اپتالعان كيىمىنەن باستاپ، سول داۋىردەگى ادامداردىڭ تاماق ىشكەن ىدىس-اياعى مەن قولدانعان قارۋ-جاراعىن كورۋگە بولادى.

بىلتىر ءانشى ديماش قۇدايبەرگەننىڭ «التىن اداممەن» تۇسكەن سۋرەتىن الەۋمەتتىك جەلىدەن كورگەن دۇنيەجۇزىندەگى فاناتتارى وسى مۋزەيگە قاراي اعىلعانى ەسىمىزدە. سول كەزدە امەريكا، فرانسيا، يسپانيا، قىتايدان كەلگەن ساياحاتشىلارعا قازىلىپ جاتقان وبالاردى كورسەتۋ ءۇشىن مۋزەي قىزمەتكەرلەرى كۇنى-تۇنى جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولىپتى.

جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋدە مۋزەيدىڭ ديرەكتورى تاسقىن تويبايەۆ ەسىك قورعاندارىنان تابىلعان 80-نەن استام وبانىڭ ءبىرىن جۇڭگو تاسىلىمەن قازىپ جاتقانىن العا تارتتى. كەڭەس زامانىندا ارحەولوگتار وبانى قازىپ، ىشىندەگى قۇندى زاتتارىن الىپ، سودان كەيىن وبانى قايتا جابا سالىپ وتىرعان.

ال جۇڭگو تاريحشىلارى بولسا، كەز كەلگەن وبانى قازعان سوڭ، ىشىندەگى زاتتاردى سول ورنىنا قويىپ، جادىگەرلەردى تابيعاتتان قورعايتىن جۇيەلەردى جاساپ، اشىق اسپان استىنداعى مۇراجايعا اينالدىرىپتى.

«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان بۇل جوباعا بىزدىڭشە، ءالى دە بولسا تۋريستەردى تارتاتىن ءبىر دۇنيە جەتىسپەي تۇرعانداي كورىندى. ايتالىق، ساياحاتشىلارعا ارنالعان كيىز ءۇي بولسا، سونىڭ ىشىندە «التىن ادامعا» قاتىسى بار قىلىش، ەرتوقىم، نايزا، تورسىق سياقتى قازاقى بۇيىمدار ساۋدالانىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارى قىمىز، شۇباتتان، قۇرت، ىرىمشىكتەن ءدام تاتقىزسا قانداي كەرەمەت بولار ەدى.

 

ەسىك كولىنىڭ تۋريستىك الەۋەتىن قاشان پايدالانامىز؟

جۋرناليستەر قاۋىمى مۋزەيدى تاماشالاپ بولعاننان كەيىن ەسىك كولى مەن تۇرگەندەگى ايۋلى سارقىراماسىن بەتكە الدى. كەز كەلگەن ادام ەسىك كولىندە قايىقپەن سەرۋەندەپ، كوگىلدىر كولدەن ەسكەن سامالدى جۇتسا، كەرمەت كۇيگە بولەنەتىنى انىق.

قايىقتا وتىرىپ الىپ، تاۋ-تاستاعى اسەمدىكتى كورگەندە، جەرىمىزدى جاۋدان ساقتاپ قالعان اتا-بابامىزعا ىشتەي مىڭ سان رەت العىس ايتتىق.

– ىلە-الاتاۋ ساياباعىندا ورنالاسقان ەسىك كولىندە 1963 جىلى جويقىن سەل ءجۇرىپ، بوگەندەر بۇزىلىپ، 50-دەن استام ادام قۇربان بولعالى بەرى، بۇل جەردە ءتۋريزمدى دامىتۋ ءقاۋىپتى سانالۋدا. سەل جۇرمەي تۇرىپ، بۇل جەر ناعىز كۋرورتتى ايماق بولدى. ول كەزدە كول جاعاسىنا 100 ورىندىق ەكى قاباتتى ءقوناقۇي، مەيرامحانا، فوتوسالون، مونشا، شاشتاراز، بي الاڭدارى بولعان. كەلۋشىلەر كاتەرمەن، قايىقپەن ايدىن كول بەتىندە ارى-بەرى سەرۋەندەيتىن، – دەيدى جەرگىلىكتى جۋرناليست مۇرات ناقاتايەۆ.

90-جىلدارى بوگەتتەر قالىپقا كەلتىرىلگەنىمەن، سۋ قايتادان ارناسىنا تولماعان. بۇگىندە بۇل جەر سۋ تاسقىنىنان قورعالاتىن ايماق بولعاننان كەيىن، مۇندا تۋريستەرگە ارنالعان نىساندار از ەكەن.

توقسانىنشى جىلدارى قازاقستاننان گەرمانياعا كوشكەن نەمىستەر وسىندا جىل سايىن كەلىپ، دەمالىپ تۇرادى ەكەن. سونىڭ ءبىرى –  گاليا ەسىمدى ازاماتشا. جاسى 50ء-دى ەڭسەرىپ قالعان ايەل «گەرمانيادا دا ادەمى جەرلەر كوپ، الايدا باعاسى وتە قىمبات» دەيدى. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ەلدەگى ۇلتتىق پاركتەردەگى وسىنداي وزەن-كول مەن تاۋلاردا دەمالۋ ءۇشىن ءاربىر ادام نەبارى 400 تەڭگە تولەسە بولدى. ال شەتەلدە مۇنداي ايماقتى تاماشالاۋعا ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن بولسا كەرەك.



وتكەن جىلى انام ەكەۋمىز تايلاندتاعى كۆاي دەگەن ارالعا تۋر ساتىپ الدىق. ول جەردىڭ نۋ ورمانى، كول، تاۋى بار. كولدە قايىقپەن ارى-بەرى ءجۇزىپ، ەكزوتيكالىق تاعامداردان ءدام تاتىپ، الدەقاشان ءولىپ قالعان موناحتارىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن كورىپ شىعۋ ءۇشىن ءارقايسىمىز 38 000 تەڭگە تولەدىك. ياعني انام ەكەۋىمىز تۋريست رەتىندە جەتپىس مىڭ تەڭگەدەن ارتىق اقشاعا شىعىندالدىق.

جەرگىلىكتى تايلىقتار تۋريستەردى جىلدام فوتوعا ءتۇسىرىپ، بەس مىڭ تەڭگە كولەمدەگى اقشاڭدى قاعىپ الادى. كولدىڭ جاعاسىندا قاراپايىم حالىق كادەسىيلار مەن جىلاننىڭ ۋىنان جاسالعان دارى-دارمەكتەردى ساۋدالاپ، پايداعا كەنەلىپ وتىرعانىن بايقادىق. سول كەزدە وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن اكىمدىك، كاسىپكەر جانە جۋرناليست-پيارششيكتەر بولىپ تىزە قوسىپ جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك ەكەنىن تۇسىندىك.

 

تۇرگەننىڭ 7 سارقىراماسىن بىلەسىز بە؟

تۇرگەن شاتقالىنداعى ايۋلى سارقىراماسىنا اياق باسقانىمىزدا  جۋرناليستەردىڭ تابيعاتقا تامسانىپ، كوك بايراعىمىزدى قولعا الىپ، تاۋدىڭ ۇشار باسىنا ءبىر-اق شىعىپ، «Welcome to Turgen» دەپ ايعايعا باستى.



وسىلايشا، قازاق جۋرناليستەرى «بىزدە كەرەمەت جەرلەر بار، تۇرگەنگە كەلىڭدەر» دەپ ءبارىمىز الەۋمەتتىك جەلىدە ۇران تاستادىق.

قازاق جۋرناليستەرىنە عاجاپ تابيعاتتى كورسەتۋدە جول باستاعان ەڭبەكشىقازاق اۋدانى ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ باسشىسى مومىنجان يسلاموۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇرگەننىڭ وزىندە 7 سارقىراما بار ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى ايۋلى سارقىراماسى تۋريستەردىڭ تاۋعا كوتەرىلۋىنە جاقىن بولعاندىقتان، بارلىعى وسى جەردەن تاڭقۋراي، بۇلدىرگەن تەرىپ، سارقىراماعا قالاي جەتكەنىن بايقاماي قالادى ەكەن. «سارقىراماعا جەتكەن جولدا ءبىر قاسيەتتى تاس تا بار. تاستىڭ جانىندا  ارمانىڭدى ايتساڭ ورىندالادى»  دەدى اكىمدىك قىزمەتكەرى.

سارقىراپ اققان تاۋ سۋىنىڭ جانىنا كەلگەنىمىزدە «ەي قازاق، سەن تاۋى مەن سۋى استاسقان، جەرىنىڭ استى مەن ءۇستى قارا التىنعا تولى باي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرسىڭ. ەسىڭدى جي دا الەمگە وسىنى جاريا ەت!» دەپ «التىن ادامنىڭ» ءوزى ساعان مۇزداي سۋدى شاشىپ-شاشىپ جىبەرگەندەي كۇيگە بولەنەدى ەكەنسىڭ.

ەسىك كولىندە كاتەرمەن ءجۇزىپ، تۇرگەندەگى سارقىرامادان كەيىن، بويعا جيعان كۇشىڭدى ودان سايىن تولىقتىرا تۇسەتىن فورەل بالىق شارۋاشىلىعى دا وسى اۋماقتا ورنالاسقان. تابيعي ساياباقتىڭ ىشىندە ورنالاسقان بۇل شارۋاشىلىققا كەلسەڭىز 300 تەڭگەگە قارماقتى جالعا الاسىز دا توعانداعى بالىقتى اۋلاي بەرەسىز. بالىقتاردىڭ تۇرلەرى ەرتەگىدەگى «التىن بالىققا» ۇقسايدى.

بۇدان كەيىن ۇستاعان بالىعىڭنىڭ ءار كەلىسىن 1900 تەڭگەگە ساتىپ الاسىڭ، ونى سول جەردە قۋىرىپ بەرەدى. تاۋ اراسىندا ورنالاسقان شارۋاشىلىق بالىقتان باسقا تاۋ بوكتەرىنەن جيناعان شوپتەرمەن ءدامى ءتىل ۇيىرەر شاي دا دايىنداپ بەرەدى ەكەن.

تازا اۋادا جانعا داۋا بولار تابيعات اياسىنا وتاندىق تۋريستەر كوپتەپ بارسا، بۇل اۋداننىڭ ءتۋريزمى الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلەتىنى انىق.

 



بۇگىندە جاستار ساياساتىن باسقارىپ وتىرعان ايبەك ىلەبايەۆ پەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان دينارا كوكانوۆا، «ماڭگىلىك ەل تۇعىرى» قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى قاينار جۇماقوجا سياقتى اۋدانداعى جالىندى جاستار ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ الەمدىك باعىت-باعدارلارىن مەڭگەرىپ، وعان ەلدەگى بەلسەندى ادامداردى تارتىپ، الەمدىك بۇقارالىق قۇرالدارىمەن بايلانىسىپ، بىرنەشە تىلدە اقپارات تاراتسا جانە يۋتۋب كانالى ارقىلى دا ءتۇرلى فيلمدەر مەن روليكتەر ءتۇسىرىپ، ونى وتاندىق جۋرناليستەرمەن دە بولىسسە، اۋدانداعى ءتۋريزمنىڭ جارناماسى جۇرتشىلىققا جەتەر ەدى.

وسىلايشا، ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ اكىمى ىسقاق ءبينالى مىرزانىڭ باسشىلىعىمەن جۋرناليستەر ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان ساپارى ءساتتى ءوتتى.

گۇلۆيرا بيعالييەۆا،

جۋرناليست.