قازاق قوعامىندا «ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ كەرەك» دەگەن ۇران ءجيى ايتىلادى. پارلامەنت مىنبەرىنەن دە، ءتۇرلى جيىنداردا دا بۇل تىركەس سان مارتە كوتەرىلدى. جۋىردا سەناتور ساكەن ارۋبايەۆ ءتىپتى وسى سالادا ارنايى رەسپۋبليكالىق ورتالىق قۇرۋدى ۇسىندى. الايدا «ۇلتتىق قۇندىلىق» دەگەن ۇعىم ناقتى نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل – اشىق انىقتالماعان، ءبىراق بارشامىزدىڭ اۋزىمىزدان تۇسپەيتىن ۇعىم. قوعامعا، اسىرەسە جاستارعا باعىت-باعدار بولارلىق قۇندىلىقتار تىزبەسىن جۇيەلەپ بەرۋ قاجەت شىعار؟ وسى ساۋال توڭىرەگىندە ساراپشىلار نە دەيدى؟
ساياساتتانۋشى قاينار قاپانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قۇندىلىقتار – بۇل حالىقتىڭ رۋحاني دامۋىن ايقىندايتىن تاريحي، مادەني جانە ەتيكالىق مۇرالار.
– ۇلتتىق قۇندىلىقتار – حالىقتىڭ نەمەسە قوعامنىڭ ادامگەرشىلىك دامۋىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن رۋحاني جەتىستىكتەرى. ولار تاريح بويى ماتەريالدىق جانە رۋحاني مادەنيەتتىڭ ىقپالىمەن قالىپتاسادى، – دەدى ول. – مىسالى، انتيكالىق ءداۋىردىڭ ءۇش باستى قۇندىلىعى – شىندىق، ىزگىلىك جانە سۇلۋلىق.
قاپانوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، قۇندىلىقتار – ادامنىڭ، قوعامنىڭ جانە مەملەكەتتىڭ دامۋىنا باعىت بەرەتىن باستى باعدار. ولار ءومىر ساپاسىن انىقتايدى، جەكە ادامنان باستاپ تۇتاس ۇلتتىڭ بولمىسىن بەينەلەيدى.
– قۇندىلىقتار – ەڭ باستى نارسە. ولاردان كەيىن عانا ماقساتتار پايدا بولادى، – دەيدى ول.
ساراپشى سوڭعى ونجىلدىقتاردا قوعام ساناسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر جۇرگەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، ادامداردىڭ كوبى ماتەريالدىق يگىلىككە – ءساندى كيىمگە، قىمبات كولىك پەن ۇيگە ۇمتىلسا دا، مۇنىڭ ءبارى ىشكى بوس كەڭىستىكتى تولتىرا المايدى.
– تۇتىنۋشىلىق يدەولوگياسى ادام بولمىسىن بۇرمالاپ جىبەردى. قوعامدا رۋحاني ەمەس، پايداكۇنەمدىك باسىم. ەليتا مەن حالىق اراسىنداعى قۇندىلىق الشاقتىعى تەرەڭدەدى. حالىق كوبىنە وتباسى، تۋىس، قاۋىمداستىق سەكىلدى «كۇلگىن قۇندىلىقتارعا» سۇيەنەدى، – دەيدى قاپانوۆ.
ونىڭ پىكىرىنشە، قازىرگى تاڭدا ەڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك قۇندىلىق – جاۋاپكەرشىلىك.
– اۆراام لينكولن ايتقانداي، «ەڭ باستى قۇندىلىق – ەڭبەك». ەڭبەكقورلىقتى كەڭ ناسيحاتتاۋ قاجەت. ۇلتتىڭ قولى كۇندە كۇرەك ىزدەۋى كەرەك. ادام بولىپ تۋۋ – ءبىر باقىت، ءبىراق ادام بولىپ قالۋ – ەڭبەك، – دەپ تۇيىندەدى ساياساتتانۋشى.
ال الەۋمەتتانۋشى، سوسيوانتروپولوگ ەفرات يمامبەك ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ تەك ءداستۇرلى مادەنيەت ارقىلى عانا مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى.
– دەپۋتاتتار «مادەني قۇندىلىقتار» مەن «مادەني مۇرانى» شاتاستىرىپ وتىر. «مادەني قۇندىلىقتار» دەگەندە ماتەريالدىق جانە رۋحاني دۇنيەلەر قاتار ايتىلادى. ءبىراق قوعامدا بۇل ۇعىم كوبىنە «رۋحاني قۇندىلىقتار» ماعىناسىندا قولدانىلادى، – دەدى ول.
يمامبەكتىڭ ايتۋىنشا، قوناقجايلىق، ۇلكەنگە قۇرمەت، اتا-انانى قادىرلەۋ، ادىلەتتىلىك، ادالدىق سياقتى نورمالار – قازاق بولمىسىنىڭ وزەگى. ءبىراق بۇل قۇندىلىقتاردى زاڭمەن بەكىتىپ، شەنەۋنىكتىك تۇردە تاراتۋدىڭ قاجەتى جوق.
– رەسميلىك مۇنداي دۇنيەلەرگە جاراسپايدى. حالىق شىنايىلىقتى قالايدى، – دەدى ساراپشى.
دەگەنمەن، ول دەپۋتاتتاردىڭ شىن مانىندە مادەني مۇرا – اسىرەسە رۋحاني مۇرا تۋرالى ايتقىسى كەلگەنىنە ءۇمىت بىلدىرەدى.
– بۇل – اتا-بابادان قالعان، ۇرپاققا امانات ەتىپ جەتكىزۋىمىز ءتيىس اسىل مۇرا. ارنايى ورتالىق قۇرۋ باستاماسىن وسى تۇرعىدان قۇپتايمىن. بۇل ءتىپتى كەش باستاما دەۋگە دە بولادى، – دەدى يمامبەك.
ول ۇلتتىق قۇندىلىقتار كوزى اۋىلدا ەكەنىن ايتادى.
– اۋىلدا ءالى كۇنگە دەيىن قازاقى بولمىستى ساقتاپ وتىرعان ادامدار بار. ءبىزدىڭ مىندەت – سول قاۋىمداستىقتاردى انىقتاپ، بارىنشا قولداۋ. ۇلتتىق سانا مەن رۋحاني تۇتاستىق سولاردىڭ جۇرەگىندە، – دەدى ول.
يمامبەكتىڭ پىكىرىنشە، ۇلتتىق قۇندىلىقتى ساحنادان كورسەتۋ جەتكىلىكسىز. تەرەڭ مازمۇن، ونەر مەن ءسوزدىڭ سالماعى بولۋى شارت.
– «ويان، قازاق!»، «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» سياقتى فيلمدەر قوعامعا اسەر ەتتى. ءبىراق بۇلار وقشاۋ قۇبىلىستار عانا. مۇنداي دەڭگەيدەگى درامالىق نە وپەرالىق تۋىندىلار سيرەپ بارادى. ال تەاتر – ويلى ۇلتتى تاربيەلەيتىن رۋحاني ورتالىق. مىقتى سپەكتاكلدەر ۇلتتىڭ ءوزىن تانۋىنا ىقپال ەتەدى، – دەيدى ساراپشى.
ول ساحا تەاترىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى اندرەي بوريسوۆتىڭ ءسوزىن ەسكە سالدى: «سپەكتاكلدى ساحا حالقى تەاترعا توپ بولىپ كىرىپ، ۇلت بولىپ شىقسىن دەگەندەي قويۋ كەرەك».
يمامبەك تە وسى ويدى قولدايدى: ەگەر مەملەكەت تەك «حالىق» دەپ اتالاتىن ماسسانى ەمەس، شىن مانىندە قوعامدى قالىپتاستىرعىسى كەلسە – رۋحاني جۇمىستى ماڭىزدى ورىنعا قويۋى كەرەك.
