****
شامامەن 20 جىلعا جۋىق ءوزىم تۇرىپ جاتقان اقش-تىڭ باسشىسى مەن مەملەكەتىم تۇركيانىڭ پرەزيدەنتى بۇگىن اق ۇيدە كورىسپەك. اقش پەن تۇركيانىڭ دايش-پەن كۇرەس، سيريانىڭ بولاشاعى، بوسقىندار داعدارىسىن دا قوسار بولساق، كوپتەگەن ورتاق ماسەلەلەرى بار.
قايتەيىك، كەزىندە دەموكراتيانى جەتىلدىرۋ، قالىپتى زايىرلىلىق تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ جولىندا ءۇمىت سىيلاعان تۇركيا بار كۇشتى ۋىسىندا ۇستاۋ ءارى قارسىلاستاردى تۇقىرتۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەننەن ايانبايتىن پرەزيدەنتتىڭ باسقارۋىندا ادام تانىماcتاي كۇيگە ءتۇستى.
باتىس تۇركيانىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا قايتا ورالۋىنا كومەك بەرۋى ءتيىس. بۇگىنگى جۇزدەسۋ مەن الداعى اپتادا بولاتىن ناتو ءسامميتىن وسى ماقساتتا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋ كەرەك. ەردوعان وتكەن جىلى 15-شىلدەدەگى توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتىنىڭ ءىزىن الا جازىقسىز جاندارعا جۇيەلى وزبىرلىق ناۋقانىن باستادى. كۇردتەر، الاۋيلەر، زايىرلىلار، سولشىلدار، جۋرناليستەر، عالىمدار نەمەسە وزىمە دە قاتىسى بار، بەيبىت جاندار قوزعالىسى بولىپ تابىلاتىن «قىزمەت» قوعامى مۇشەلەرىن دە قوسقاندا 300 مىڭنان اسا تۇركيا ازاماتىنىڭ ءومىرى باقىلاۋدا ۇستاۋ، تۇتقىنداۋ، جۇمىستان قۋۋ جانە باسقا دا جولدارمەن قۇرىدى.
توڭكەرىس ارەكەتى ورىن العاندا ونى اۋىر ايىپتادىم، مەنى سوعان قاتىستى دەپ تاققان ايىپتارىن جوققا شىعاردىم. بۇدان بولەك، توڭكەرىسكە قاتىسقانداردىڭ يدەالدارىما قيانات جاساعاندارىن ايتتىم. ەشبىر دالەل بولماسا دا، ەردوعان 5 مىڭ شاقىرىم الىستا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەنى توڭكەرىستى جوسپارلاعان دەپ كىنالادى.
ەرتەسى كۇنى ۇكىمەت ءبىر بانكتە ەسەپ اشقانى، ءبىر مەكتەپتە مۇعالىمدىك اتقارعانى نەمەسە ءبىر گازەتكە جاڭالىق جاريالاعانى سەكىلدى سەبەپتەرمەن «قىزمەتپەن» قاتىستى مىڭداعان ادامنىڭ ءتىزىمىن جاسادى. بۇنداي بايلانىستى قىلمىس سەكىلدى قاراستىرىپ، ءاربىرىنىڭ تاعدىرىن تالقانداي باستادى. تىزىمدە بىرنەشە اي بۇرىن قايتىس بولعاندار مەن سول كەزدە ناتو-نىڭ ەۋروپاداعى شتابىندا قىزمەت اتقارىپ جاتقان ادامدار بولدى. حالىقارالىق باقىلاۋشىلار كوپتەگەن الىپ قاشۋ، باقىلاۋدا ۇستاپ، قورلىق كورسەتۋ جانە ازاماتتاردىڭ اجال قۇشۋ جاعدايلارى كەزدەسكەنىن باياندايدى. ەردوعان ۇكىمەتى باسقا ەلدەردە دە جازىقسىز ادامداردى باقىلاۋعا الدى. ماسەلەن، مالايزيادا «قىزمەتكە» وڭ كوزقاراستاعى 3 ادامدى دەپورتاسيالاۋ ءۇشىن قىسىم جاسادى. ارالارىندا 15 جىلدان بەرى سول جەردە قىزمەت اتقارعان ءبىر مەكتەپ ديرەكتورى دا بار. شىنتۋايتىندا، ول كىسىلەر تۇركياعا قايتارىلسا، ونى تۇرمەگە قاماپ نەمەسە زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراتاتىنىن ايتۋ ءۇشىن ەشقانداي كورىپكەلدىك قاجەت ەمەس.
ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنت «بارماق باستى، كوز قىستى» ارەكەتتەردىڭ ورىن العانى قوعامدا اشىق ءسوز بولعان رەفەرەندۋمدا از عانا ايىرماشىلىقپەن باسىم ءتۇسىپ، بيلىكتىڭ ءۇش تارماعىن دا ءوزى باقىلايتىن باسقارۋ جۇيەسىن قۇردى. نەگىزى، قىزمەتىنەن كەتىرۋ ءارى جەمقورلىق ارەكەتىمەن بۇل كۇشتەرگە ونسىز دا يە ەدى. اۆتوريتارلى بيلىكتىڭ وسى ءبىر جاڭا ساتىسىندا تۇرىك حالقىنىڭ بولاشاعىنا ايتارلىقتاي الاڭداۋلىمىن.
و باستا بۇلاي باستاماعان بولاتىن. ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى 2002 جىلى ەۋروپالىق وداققا مۇشەلىكتى ماقسات ەتكەن دەموكراتيالىق رەفورمالاردى جۇرگىزۋگە ۋادە بەرە وتىرىپ بيلىككە كەلدى. ءبىراق ۋاقىت وتكەن سايىن ەردوعان وزىنە قارسى پىكىرلەرگە توزىمسىزدىك تانىتا باستادى. كوپتەگەن ب ا ق ۇيىمدارىن مەملەكەتتىڭ باقىلاۋشى ورگاندارى ارقىلى ءوزىن جاقتاۋشىلار قاتارىنا شىعاردى. 2013 جىلدىڭ جازىندا گەزي پاركى وپەراسيالارىن كۇشپەن باستى. مينيسترلەردىڭ ەسىمدەرى جەلتوقسان ايىندا ءىرى كولەمدەگى پاراقورلىققا قاتىستى اتالعاندا، سوت جۇيەسى مەن باق-تى تۇقىرتا وتىرىپ جاۋاپ قاتتى. وتكەن جىلى 15 شىلدەدەن كەيىن جاريالانعان «وتكىنشى» توتەنشە جاعداي ەلدە ءالى دە جالعاسۋدا. حالىقارالىق امنيستيالىق ۇيىم الەمدە تۇرمەگە تۇسكەن بارلىق جۋرناليستەردىڭ ۇشتەن ءبىرىنىڭ تۇركيا تۇرمەلەرىندە ەكەنىن باياندادى.
ەردوعاننىڭ ءوز حالقىنا تىزە باتىرۋى تەك مەملەكەتتىڭ ىشكى ماسەلەسىنىڭ اۋقىمىنان شىعىپ كەتتى. ازاماتتىق قوعام، جۋرناليست، عالىمدار مەن كۇرد ازاماتتارىنا باعىتتالعان وزبىرلىق ەلىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىعىنا قاتەر توندىرەتىن جاعدايعا جەتتى. قوعامدا قازىرگى ۋاقىتتا ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى رەجيمى توڭىرەگىندە تەرەڭ پولياريزاسيا ورىن الۋدا. تۇركيانىڭ زورلىقشىل راديكالدارعا قۇشاق جايىپ، ال كۇرد ازاماتتارىن ۇمىتسىزدىككە يتەرمەلەيتىن ديكتاتورلىق رەجيمگە كەلۋى ورتا شىعىس قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ەلەسكە اينالماق.
تۇركيا حالقىنىڭ دەموكراتياسىن اياققا تۇرعىزۋ ءۇشىن ەۋروپا وداعى مەن اقش-تىڭ كومەگىنە ءزارۋ. تۇركيا 1950 جىلى ناتو-عا كىرۋ ءۇشىن شىن مانىندە كوپ پارتيالى سايلاۋدى باستادى. ناتو-عا مۇشەلىكتىڭ تالابى رەتىندە تۇركيادان وداقتاس دەموكراتيالىق نورمالارعا ادال بولۋىن تالاپ ەتۋگە بولادى ءارى ەتۋ دە كەرەك.
بۇرىنعى پىكىرلەستەر ەردوعان مەن گۇلەنتۇركيانىڭ دەموكراتيا جولىندا كەرى كەتىپ بارا جاتقانىن توقتاتۋ ءۇشىن ەكى ماڭىزدى باستامانى جۇرگىزۋى كەرەك. ءبىرىنشىسى، قوعامداعى بارشا ازاماتتاردى قاتىستىرا وتىرىپ، حالىقارالىق زاڭدىق ءارى ادامي نورمالاردى باقىلايتىنداي، باتىستىڭ تابىستى، ۇزاق مەرزىمدى دەموكراتياسىنان ساباق الۋ، دەموكراتيالىق ۇردىستە جاڭا ءبىر ازاماتتىق كونستيتۋسيانى جەتىلدىرۋ.
ەكىنشىسى، دەموكراتيالىق ءارى پليۋراليستىك قۇندىلىقتاردى تالقىعا سالاتىن، سىني ويلاۋدى قولدايتىن وقۋ باعدارلاماسىن جەتىلدىرۋ. ءار وقۋشى مەملەكەت كۇشىنىڭ جەكە ادام قۇقىقتارمەن تەپە-تەڭدىك ساقتايتىنىن، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدىق كۇشتەردىڭ تاۋەلسىز بولاتىندىعىن، ەشكىمگە باعىنبايتىن تاۋەلسىز سوت، تاۋەلسىز باق-تىڭ ماڭىزدىلىعىن، سونىمەن قاتار اسىرە ۇلتشىلدىق پەن ءدىندى ساياسيلاندىرۋدىڭ مەملەكەتكە ءقاۋىپ توندىرەتىنىن ءبىلۋى ءتيىس. ءبىراق بۇدان بۇرىن تۇرىك ۇكىمەتى ءوز حالقىنا تىزە باتىرىپ، قۇقىن اياققا تاپتاۋدى دوعارۋى ءارى قۇقىعى اياققا تاپتالعان ادامداردىڭ ءومىرىن قايتا رەتتەۋى كەرەك.
ءسىرا، تۇركيانىڭ الەم جۇرتشىلىعى تامسانا قارايتىن وزىق دەموكراتياعا قول جەتكىزگەنىن كورۋگە ءومىرىم جەتە قويماس، دەگەنمەن تىلەگىم: تۇركيا قازىرگى اۆتوريتارلىق جۇيەنى كوكسەگەن جاعدايدان تىم كەش بولماي تۇرىپ ارىلسا ەكەن.
ءتارجىمالاعان ماقسات بەكتاي
