– قارلىعاش، «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا تاعىلىمدامادان ءوتىپ كەلگەن 500 عالىمنىڭ ىشىندە ءوزىڭىز دە بار ەكەنسىز. لينگۆيستيكا سالاسى بويىنشا گەرمانيادان جيعان تاجىريبە، ءبىلىمىڭىزدى ەلگە قالاي ءسىڭىرىپ جاتىرسىز؟ تۇرىك ءتىلىنىڭ مامانى رەتىندە نە بەرە الاسىز؟
– ءيا، مەن تۇرىك ءتىلىنىڭ مامانىمىن. PhD دارەجەسىن تۇركيادا الدىم. ءقازىر «جاس عالىم: پوستدوكتورانتۋرا» جوباسىنداعى كەڭەسشىم تۇركيانىڭ حاجەتتەپە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.
«500 عالىم» جوباسى اياسىندا گەرمانيانىڭ ماينز يوحاننەس گۋتەنبەرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇركولوگيا ينستيتۋتىندا تاعىلىمدامادان ءوتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم. تاعىلىمداما اياسىندا ەۋروپالىق عالىمداردىڭ عىلىمي سەمينارلارىنا قاتىستىم. عىلىمي جەتەكشىم پروفەسسور يۋليان رەنتش مىرزانىڭ باعىت-باعدار بەرۋىمەن جانە سۇحباتتاسۋ نەگىزىندە «گەرمانيا تۇركولوگيا مەكتەپتەرى، ورتالىقتارى مەن جوو-نىڭ عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنىڭ كەيبىر اسپەكتىلەرى» دەگەن تاقىرىپتا شولۋ ماقالاسىن دايىندادىم. ول ماقالا بولاشاقتا ەۋروپادا ءبىلىم العىسى كەلەتىن، تاعىلىمدامادان وتەتىن جاس ماماندارعا باعىت-باعدار بەرەدى دەگەن ماقساتپەن جازىلدى.
تۇرىك ءتىلىنىڭ مامانى رەتىندە بولاشاقتا اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە «تۇركولوگيا» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ اشىلۋىنا كومەكتەسكىم كەلەدى.
اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتى ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرى اسسوسياسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ش. راشيدوۆ اتىنداعى سامارقان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ۇيىمداستىرىلعان «وزبەكستان-ازيا 2023» VI ستۋدەنتتەر فورۋمىنا قاتىستى. فورۋم جۇمىسى سامارقان قالاسىندا 5-8 قىركۇيەك اراسىندا عىلىمي جوبا، سپورتتىق ويىندار، مادەني باعدارلامالار باعىتى بويىنشا سەكسيالىق جۇمىستار اياسىندا ءوتتى. اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اتىنان «ەكولوگيا» باعىتى بويىنشا عىلىمي جەتەكشى انار تىلەپبەرگەنوۆا جانە «ماركەتينگ» باعىتى بويىنشا عىلىمي جەتەكشى مەيرامكۇل دينگازييەۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن جوبالار قورعالدى.
فورۋم اياسىندا حالىقارالىق بايلانىستاردى ارتتىرۋ ماقساتىندا حورەزم مامۋن ۋنيۆەرسيتەتىمەن ەكى جاقتى كەلىسىمشارتقا قول قويىلدى. بولاشاقتا ستۋدەنتتەر مەن عالىمدار اكادەميالىق ۇتقىرلىق پەن بىرلەسكەن ورتاق جوبالار جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بولادى.
– جالپى، «بولاشاق» اياسىندا ءبىلىم العان نەمەسە تاجىريبە جيناقتاپ كەلگەن ماماندار ءىرى قالالاردا عانا جۇمىس ىستەيدى دەگەن پىكىرگە كوزقاراسىڭىز قالاي؟ وڭىردە ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مامان رەتىندە حالىقارالىق بايلانىس بويىنشا قانداي ىلىكىمدى جوبالار ىسكە استى؟
– ءقازىر ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇمىسىمدى جالعاستىرىپ جاتىرمىن. جالپى، وڭىردە مامان جەتىسپەۋشىلىگى بار ەكەنى بەلگىلى. مىسالى، مەنىڭ ماماندىعىم بويىنشا ايتاتىن بولسام، ستۋدەنتتەر تۇرىك ءتىلىن كوپ تاڭدايدى. ءبىراق وعان ءمۇعالىم جوق. ءوزىم ءۇشىن وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بەرگەن مۇمكىنشىلىگى كوپ. بۇل جاس عالىم جوباسىن ۇتۋىما، شەتەلدىك تاعىلىمدامادان وتۋىمە جول اشتى. سەبەبى، باسەكەلەستىك از دەپ ويلايمىن.
ال، «بولاشاقتىڭ» تۇلەگى رەتىندە ومىردەگى ۋنيۆەرسيتتىڭ حالىقارالىق بايلانىسىن نىعايتۋعا اتسالىسىپ كەلەمىز. ماسەلەن، بيىل اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە مينسترلىكتىڭ قارجىلاندىرۋى بويىنشا 3 شەتەلدىك عالىم كەلىپ، ءدارىس وقيدى. بۇدان بولەك، «ورحۋن» اكادەميالىق ۇتقىرلىق باعدارلاماسىمەن 10 شەتەلدىك عالىم ءوز تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ، اتىراۋلىق ءبىلىم الۋشىلارمەن بىرەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرادى دەپ جوسپارلانعان. بۇگىندە ولاردىڭ بىرنەشەۋى ح.دوسمۇحامەدوۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقۋ جىلىنىڭ باسىنان باستاپ ءدارىس بەرىپ كەلە جاتىر.
بۇدان بولەك، ۋنيۆەرسيتەتتە قوس ديپلوم جوباسىن دا ىسكە قوستى. بۇل ماقساتتا ح.دوسمۇحامەدوۆ ۋنيۆەرسيتەتى تۇركيانىڭ نييدە ومەر حاليسدەمير ۋنيۆەرسيتەتى مەن رەسەيدىڭ استراحان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى اراسىندا كەلىسىم بار. وندا تۇركى تىلدەرى كافەدراسىندا قازاق ءتىلى ءپانى وقىتىلادى. سوعان سايكەس، قازاق ءتىلى ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرا دەڭگەيىندە قوس ديپلوم باعدارلاماسىن بەكىتىلگەن. سونىمەن قاتار، كارابيۋك ۋنيۆەرسيتەتىمەن فيزيكا، ماتەماتيكا جانە IT باعدارلاماسى بويىنشا قوس ديپلوم بەرۋ باعدارلاماسى ازىرلەدى.
بيىل اتىراۋلىق 3 عالىم پولشا، تۇركيا ەلدىرىنەن ءىلىم الۋعا بارادى. بۇدان بولەك، تۇركى كەڭەسىنىڭ «ورحۋن» باعدارلاماسى بويىنشا 15 وقىتۋشى شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە بارىپ تاجىريبە الماسادى دەپ جوسپارلاپ وتىر. سونداي-اق، اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە كەلگەن شەتەلدىك عالىمدار ءدارىس قانا بەرىپ قويماي، وقىتۋشى-پروفەسسورلارمەن بىرلكەن جوبالار جاساپ، حالىقارادىق عىلىمي جۋرنالدارعا ماقالا شىعارۋعا دا اتسالىسادى.
– ەلىمىزدە «بولاشاق» تۇلەكتەرى قالاي باعالانادى؟ «كەيدە وسى باعدارلامانىڭ شاپاعاتىن كورگەندەر وزدەرىن باسقالاردان جوعارى سانايدى» دەگەن پىكىرگە نە دەيسىز؟
– بولاشاق – ول برەند. باعدارلاما تۇلەكتەرىنە ەرەكشە ىقىلاس بار ەكەنى سەزىلەدى. مەنىڭ ويىمشا، تۇلەكتەردىڭ العان ءبىلىم مەن تاجىريبەسىن پايدالانۋ كەرەك. شەتەلدىك تاجىريبەنى كورگەن ادام ەرىكسىز سول جاقتا كورگەن يگى دۇنيەلەرمەن ەلىمىزدەگى جۇيەنى سالىستىرادى. ءوزىن وسى ورتاعا لايىق ەمەسپىز دەپ ويلايتىندار دا بار بولار. العان بىلىمدەرىنە ساي وزىنە سەنىمدىلىك ارتاتىنى بەلگىلى. الايدا، بارلىعىمىز قاراپايىم وتباسىنان شىققانبىز. شەتەلدە وقىپ كەلگەندىكتەن ءوزىمىزدى باسقالاردان جوعارى ساناۋ دەگەن تۇسىنىك جوق. ول قاتە.
– قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل. ءتىل مامانى رەتىندە جاستاردىڭ انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتى قانداي؟ قازاق ءتىلى مەن تۇرىك ءتىلىنىڭ ءوزارا تىلدىك ەرەكشەلىگى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز.
– ءتىل ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپپاي كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن. قازىرگى جاستار جانە ورتا بۋىن وكىلدەرى قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋدە ىنتالى. وسى ۋاقىتقا دەيىن بارلىعى ورىس تىلىندە عانا سويلەپ، ويلارىن ورىس تىلىندە جەتكىزۋگە بەيىم بولدى. ەۆروپادا وقىپ جۇرگەن قازاق جاستارىنىڭ ۆاتساپ چاتتارىندا بارىنە دەرلىك ورتاق ءتىل ورىس ءتىلى ەكەنى قىنجىلتتى. الايدا، بۇل ماسەلە جىلدان جىلعا ءوز شەشىمىن تاباتىنىنا سەنىمىم مول. قازاق پەن تۇرىك – ءتۇبىرى ءبىر تىلدەر ەكەنى ءمالىم. قازاق ءتىلى – قىپشاق توبى، تۇرىك ءتىلى – وعىز توبىنا جاتادى. تۇركى تەكتەس تۋىس تىلدەر بولعان سوڭ ورتاق تۇستارىمىز جەتەرلىك. ۇقساستىق بەلگىلەر تەك تىلىندە ەمەس، مادەنيەتىندە، دىنىندە، سالت-داستۇرىندە، دۇنيەتانىمىندا دا كورىنىس تابادى. تىلدىك ەرەكشەلىكتەردىڭ بولۋى دا تاريحي كەزەڭدەردەگى ءارتۇرلى ساباقتاستىققا بايلانىستى بولعان.
– اتىراۋدا تۇرىك ءتىلىن ۇيرەتەتىن «تومەر» ورتالىعى اشىلعان ەكەن. سول جونىندە كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز...
– اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنان تۇركيانىڭ ەرجيەس ۋنيۆەرستيتەتىنىڭ قولداۋىمەن تومەر ورتالىعى اشىلدى. بۇل ورتالىقتا ءبىلىم الىپ، سەرتيفيكات العان ستۋدەنتتەرىمىز بەن پروفەسسور-وقىتۋشىلاردىڭ «ورحۋن» اكادەميالىق ۇتقىرلىق باعدارلاماسىنا قاتىسۋىنا، ەكى جاقتى كەلىسىمشارت نەگىزىندە تۇركيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الىپ، تاجىريبە الماسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. 500 عالىم باعدارلاماسى بويىنشا تاعىلىمدامادان وتەتىن ۇمىتكەرلەردىڭ تۇرىك ءتىلىن ۇيرەنىپ، تىلدىك سەرتيفيكات الۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
الايدا، بۇعان دەيىن قازاقستاندا تۇرىك ءتىلىن ۇيرەتەتىن ءتىل كۋرستارى كوپ بولعانىمەن، اكادەميالىق نەگىزىندە ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيتىن انىقتاپ، سەرتيفيكات بەرەتىن ورتالىق بولعان جوق. سوندىقتان دا، وتانداستارىمىز تىلىدىك تەستىلەۋدى تۇركياعا بارىپ تاپسىراتىن ەدى. ەندى اتىراۋدان اشىلىعان «تومەر» ورتالىعى تۇرىك ءتىلىن وقىتىپ قانا قويماي، حالىقارالىق ءبىلىم باعدارالامالارىنا قاتىسۋعا جارامدى سەرتيفتيكات بەرەتىن تۇڭعىش ورتالىق رەتىندە جاساقتالدى.
تۇرىك ءتىلىن وقىتۋ ورتالىعى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ تۇركيادا ءبىلىم الىپ، وقىتۋشى-پروفەسسورلاردىڭ عىلىمي تاعىلىمدامادان وتۋىنە التىن ارقاۋ بولعان «بولاشاق» باعدارلاماسى مەن «500 عالىم» جوباسىنا، «ورحۋن» اكادەميالىق ۇتقرىلىق باعدارلامالارىنا قاتىسۋعا زور مۇمكىندىك تۋدىراتىنى انىق.
بۇل تۇرىك ءتىلىن وقىتىپ، ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن راستايتىن سەرتيفيكاتى حالىقارالىق دارەجەدە جارامدى - قازاقستانداعى تۇڭعىش ورتالىق. الداعى ۋاقىتتا، اتىراۋ ءوڭىرى تۇرعىندارىنا وففلاين، قازاقستاننىڭ باسقا وڭىرىنە ونلاين تۇرىك ءتىلىن وقىتىپ، تومەر سەرتيفيكاتىن بەرەتىن بولادى.
– ءقازىر قانداي جوبالاردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرسىز؟
– بۇگىندە «شيەۆرون» كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن اتىراۋ ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىپ جاتقان جوبا مەنەدجەرى كۋرسىندا يدەيانى جوباعا دەيىن جەتكىزۋ كۋرسىنان ءوتىپ، عىلىمي جانە الەۋمەتتىك جوبالاردى باسقارۋ جولدارىن ۇيرەتەتىن ترەنەر بولۋعا اۆتورلىق ترەنينگىمدى ۇسىندىم. سونداي-اق، اكادەميا عىلىمي-وندىرىستىك بىرلەستىگىنىڭ ويلاۋ ديزاينى اۆتورلىق ترەنينگىن جۇرگىزۋ ءۇشىن ارنايى كونكۋرستان ءوتتىم. مۇنىمەن قوسا مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ اتىراۋ فيليالىندا مەملەكەتتىك تىلدە ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ تاقىرىبى بويىنشا دارىسكەرمىن.
ءبىز ستۋدەنتتەرگە جان-جاقتى باعدارلامالار ۇسىنۋدى توقتاتقان جوقپىز. ستراتەگيامىزدىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ينتەرناسيوناليزاسيا بويىنشا تۇركيانىڭ ءبىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن كەلىسىمشارت جاسالدى. 18 ستۋدەنت پەن 1 وقىتۋشى 14 كۇندىك كايسەري ەرجيەس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «جازعى مەكتەپ» باعدارلاماسىنا قاتىستى. ودان بولەك نييدە ومەر حاليسدەمير ۋنيۆەرسيتەتىمەن «شەتەل ءتىلى» ماماندىعى بويىنشا ورتاق ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنا قول قويىلدى. سونىمەن قاتار چاناككالە 18 مارت ۋنيۆەرسيتەتىمەن قوسديپلوم باعدارلاماسىن جاساۋ تۋرالى كەلىسىمشارتقا قول قويىلىپ، الداعى ۋاقىتتا ستۋدەنتتەرىمىزگە پايدالى باعدارلامالار جۇزەگە اسادى دەگەن جوسپارىمىز بار.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
