كەڭەس كەزىندە قازاقستان تۋبەركۋلەز اۋرۋلارى جونىنەن باسقا وداقتاس مەملەكەتتەرگە قاراعاندا كورسەتكىش جاعىنان جوعارى بولدى. ودان كەيىنگى ەكونوميكالىق توقىراۋ جىلدارىندا اتالمىش ىندەت ەلىمىزدە كۇرت وسكەنى جاسىرىن ەمەس. ونىڭ ىشىندە العاشقى ناۋقاستانۋ دا، تۋبەركۋلەز اۋرۋىنان قازا بولاتىندار سانى دا ارتتى. مۇنداي كۇردەلى جاعداي 1998-2002 جىلدارعا دەيىن ساقتالدى. وسىنى ەسكەرىپ، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 1998 جىلى «دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارالار تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. وسىدان باستاپ ەلىمىزدە تۋبەركۋلەزگە قارسى كۇرەس باعدارلاماسى بەكىتىلىپ، ناتيجەلى جۇمىستار باستالىپ كەتكەن ەدى.

 ناقاستار سانى قىسقاردى

[caption id="attachment_10454" align="alignleft" width="394"] بەكزات توقسانبايەۆا، ۇلتتىق رەفەرەنس باكتەريولوگيالىق لابوراتوريانىڭ جەتەكشىسى[/caption]

باعدارلاما اياسىندا قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى ناقتى قولعا الىندى. مەملەكەتتىك قامقورلىقتىڭ ارقاسىندا اۋرۋحانالاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى نىعايىپ، دارى-دارمەكپەن، تاماقپەن قامتاماسىز ەتۋ، ناۋقاستارعا ءجىتى كوڭىل بولۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. بۇرىن تولىققاندى ەم الا الماي جۇرگەن ناۋقاستار بۇدان كەيىن بارىنشا ەمدەلۋگە مۇمكىندىك الىپ، ناتيجەسىندە ەپيدەميولوگيالىق احۋال وڭ باعىتتا وزگەرە باستادى.

ۇكىمەتتىك قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىنىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنىڭ ارقاسىندا مەديسينالىق-دياگنوستيكالىق قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ جاقسارىپ، ناۋقاستارعا ناقتى ءارى تەز ارادا دياگنوز قويۋ مۇمكىندىكتەرى جوعارىلادى. وسىلايشا ءبىز حالىقتىڭ قۇرت اۋرۋىمەن ناۋقاستانۋ دەڭگەيىن قىسقا مەرزىم ىشىندە تومەندەۋگە قول جەتكىزگەنىمىزدى ماقتانىشپەن ايتا الامىز. وسىلايشا 1998 جىلدان 2014 جىلدار ارالىعىندا ءولىم كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋى ءاربىر 100 مىڭ ادامعا شاققاندا 38،4-دەن 4،7-گە كەمىگەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل 87،8 پايىزدى قۇرايدى. سول سياقتى ناۋقاستانۋ كورسەتكىشى 165،3-دەن 66،4-كە كەمىگەنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك. دەمەك، بۇل باعىتتاعى كورسەتكىشىمىز 59،8 پايىزعا تومەندەگەن. بۇل – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن قولعا الىنعان باعدارلامالاردىڭ ناتيجەلى جۇرگىزىلگەنىنىڭ ايقىن دالەلى بولىپ تابىلادى. بۇگىندە بىزدەر العاشقى ناۋقاستانۋ مەن ءولىم كورسەتكىشتەرىن بۇدان دا تومەندەتۋگە كۇش سالىپ، جۇمىس ىستەپ كەلەمىز.  بۇعان مەملەكەتتىك قولداۋ مەن كۇش-قۋاتىمىز تولىقتاي جەتەدى. بۇگىندە بىزدەر تۋبەركۋلەز ماسەلەسىمەن اينالىساتىن قوعامدىق ۇيىمدارمەن دە تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەۋدەمىز. ولار قۇرت اۋرۋىن انىقتايتىن زاماناۋي زەرتحانالىق قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلكەن كومەك كورسەتتى.

بۇدان باسقا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تۋبەركۋلەز اۋرۋىن انىقتاۋ جانە ەمدەۋگە بايلانىستى ۇسىنىستارىن بىزدەر رەسۋبليكامىزدا دەر كەزىندە ەندىرىپ، زامان تالابىنا ساي جۇمىس ىستەپ جاتقان جايىمىز بار. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا دياگنوستيكالىق-ەمدەۋ ادىستەرى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستەندىرىلگەن. ماسەلەن، تۋبەركۋلەزگە دياگنوز قويۋدىڭ ناقتى جانە دالەلدى جولى – باكتەريولوگيالىق-زەرتحانالىق ءادىس. ال فليۋرو جانە رەنتگەن ارقىلى تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا كۇدىكتى ادامداردى انىقتاۋعا بولادى. ولار بۇدان كەيىن باكتەريولوگيالىق-زەرتحانالىق جانە باسقا دا تەكسەرۋلەردەن ءوتۋى ءتيىس. مىنە، قۇرت اۋرۋىن ەمدەيتىن ەلىمىزدەگى اۋرۋحانالار وسىنداي زاماناۋي قوندىرعىلارمەن جابدىقتالدى. وسىنىڭ ارقاسىندا تۋبەركۋلەزدىڭ ەپيدەميولوگيالىق نەگىزگى كورسەتكىشتەرىن جالپى قوعامعا ءقاۋىپسىز دەڭگەيگە ءتۇسىرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. سونداي-اق، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تالاپتارىنا ساي، دارىگەرلەردى جوعارى دارەجەدە قورعايتىن مۇرىندىقتارمەن (ماسكالارمەن) قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. بۇل – جەكە باستى قورعاۋدىڭ تاسىلدەرى. اۋرۋحانا ىشىلىك اۋانى الماستىرۋ جۇيەسى ينفەكسيالىق باقىلاۋ تالاپتارىنا ساي رەتكە كەلتىرىلگەن.

قازىرگى تاڭدا تۋبەركۋلەزدىڭ دارىگە ءتوزىمدى تۇرلەرى پايدا بولا باستادى. بۇل ءۇردىس الەمدە ورىن الىپ وتىرعانىن ەسكەرتە كەتكەنىمىز ءجون. سونىمەن قاتار تۋبەركۋلەز تاياقشالارىنىڭ دارىگە توزىمدىلىگىن ەسكەرىپ، اۋرۋلاردى ءتيىستى بولىمشەلەردە جانە اۋرۋحانالاردا وقشاۋلاپ ەمدەۋدى جولعا قويدىق. ماسەلەن، ءبىرىنشى قاتارداعى دارىلەر مەن ناۋقاستاردى 6-8 اي ەمدەسەك،  ەكىنشى، ءۇشىنشى قاتارداعى دارىلەر مەن ناۋقاستاردى، ياعني دارىگە بەيىمدەلىپ كەتكەن تۇرلەرىن ۇزاق 24-36 ايعا دەيىن ەمدەۋگە تۋرا كەلەدى.

1998 جىلدان 2014 جىلدار ارالىعىندا ءولىم كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋى ءاربىر 100 مىڭ ادامعا شاققاندا 38،4-دەن 4،7-گە كەمىگەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل 87،8 پايىزدى قۇرايدى. سول سياقتى ناۋقاستانۋ كورسەتكىشى 165،3-دەن 66،4-كە كەمىگەنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك. دەمەك، بۇل باعىتتاعى كورسەتكىشىمىز 59،8 پايىزعا تومەندەگەن. بۇل – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن قولعا الىنعان باعدارلامالاردىڭ ناتيجەلى جۇرگىزىلگەنىنىڭ ايقىن دالەلى بولىپ تابىلادى.

بۇگىندە ناۋقاستارعا قاجەتتى دارى-دارمەك جەتكىلىكتى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت قاجەتتى دارىلەرمەن تولىق قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ەلىمىزدە وندىرىلەتىن دارىلەردىڭ ساپاسى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس. بۇل جاعىنان بىزدە ماسەلە جوق.

وسى رەتتە مىنا ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتۋىمىز كەرەك. كەڭەس زامانىندا ەلىمىزدە قۇرت اۋرۋى كوپ بەلەڭ العانىن اڭگىمە باسىندا ايتتىق. ءتىپتى، تۋبەركۋلەزدى ەمدەمەك تۇگىلى، ناقتى دياگنوز قويۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى. سەبەبى، زاماناۋي قۇرال-جابدىقتار بولعان جوق. ودان كەيىن ەكونوميكالىق توقىراۋ جىلدارى باستالدى. وسى كەزدە ءبىز ناۋقاستاردى تۋبەركۋلەزدىڭ دارىسىمەن تۇراقتى قامتاماسىز ەتە المادىق. وسىلايشا ەلىمىزدە تۇبەركۋلەزدىڭ كۇردەلى تۇرلەرى پايدا بولا باستادى. ءقازىردىڭ وزىندە ءبىز تۋبەركۋلەزدىڭ جالپى دەڭگەيىن ازايتقانىمىزبەن، ونىڭ دارىگە ءتوزىمدى تۇرلەرى ءبىرشاما ارتتى. سوندىقتان دا اۋرۋحانا ىشىندەگى اۋا الماستىرعىشتاردى زاماناۋي قوندىرعىلارمەن قامتاماسىز ەتىپ، جەكە باستى قورعايتىن ماسكالاردى پايدالانۋعا دەگەن تالاپتى كۇشەيتىپ كەلەمىز. نەگىزىنەن، بۇل ءار ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ تازالىعى مەن ۇقىپتىلىعىنا دا بايلانىستى. سونىمەن قاتار ءبىز اۋرۋحاناعا كەلگەن ناۋقاستاردىڭ تۋىستارىنا دا ماسكا كيۋىن تالاپ ەتەمىز. اۋرۋ دا، وعان كەلۋشى ادام دا مىندەتتى تۇردە ماسكادا بولۋى شارت. اۋرۋدىڭ ينفەكسيالىق جۇعۋ ءقاۋىپى كەزەڭدە اۋرۋلار وزىنە كەلگەن ادامدارمەن ماسكا كيىپ، تىلدەسەدى.

تۋبەركۋلەزگە توسقاۋىل قويعان زامانۋي جابدىقتار

[caption id="attachment_10455" align="alignright" width="386"] Bactec-Mgit-960 اپپاراتىمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسى[/caption]

تۋبەركۋلەز ماسەلەلەرى ۇلتتىق ورتالىعىندا رەنتگەن اپپاراتتارىنىڭ ەڭ جو- عارعى ءتۇرى – كومپيۋتەرلىك توموگراف جۇمىس جاسايدى. مۇنىڭ تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋدا پايداسى مول. ماسەلەن، وكپە اۋرۋلارىنىڭ ىشىندە وكپەنىڭ تەسىلگەن تۇرلەرى وتە كوپ كەزدەسەدى. مىنە، سول تەسىكتىڭ ناقتى قاي دەڭگەيدە تۇرعانىن، ول ەمدەلگەننەن كەيىن قانشالىقتى جابىلىپ كەلە جاتقاندىعىن انىقتاۋدا تاپتىرمايتىن قۇرال. سونداي-اق، سۇيەك، بۋىن تۋبەركۋلەزىن تەكسەرۋگەدە وتە قولايلى. ەكىنشىدەن، بىزدە ۇلتتىق رەفەرەنس باكتەريولوگيالىق لابوراتوريا جۇمىس جاسايدى. وسى ارقىلى ءبىز اۋرۋحانادا جاتقان ناۋقاستاردىڭ اۋرۋىن باكتەريولوگيالىق جولمەن انىقتاۋعا جانە وبلىستاعى باكتەريولوگيالىق لابوراتوريالاردىڭ ساپاسىن تەكسەرۋگە مۇمكىندىك الدىق. قازىرگى تاڭدا ەۋروپادان اكەلىنگەن سوڭعى ۇلگىدەگى قۇرال-جابدىقتاردىڭ بارلىعىن سوندا ورنالاسقان. سونىمەن قاتار، بىزدە Bactec-Mgit-960 اپپاراتى بار. بۇرىنعى قوندىرعىلار بويىنشا، قاقىرىقتى «ءوسىمتال ورتاعا» ەككەن كەزدە تۋبەركۋلەز تاياقشالارى ءۇش ايدان كەيىن ءوسىپ شىعاتىن. وسىعان بايلانىستى تۋبەركۋلەز تاياقشالارىنىڭ دارىگە توزىمدىلىگىن انىقتاۋ ءۇشىن 2-3 اي ۋاقىت جوعالتاتىنبىز. وسىدان كەيىن ناۋقاستاردى ەمدەۋ تاسىلىنە وزگەرىس ەنگىزۋگە تۋرا كەلەتىن. ال Bactec-Mgit-960 قۇرال-جابدىعى 2010 جىلدان باستاپ بارلىق وبلىس ورتالىقتاردى جۇمىس ىستەۋدە. سونىڭ ارقاسىندا 7-28 كۇننىڭ اراسىندا اۋرۋدىڭ دارىگە ءتوزىمدى تۇرلەرىن تولىق انىقتاۋعا قول جەتكىزدىك. دەمەك، بۇرىنعى باكتەريولوگيالىق زەرتتەۋ ۋاقىتىن ءبىز ءقازىر ءۇش ەسەگە قىسقارتتىق. سول سياقتى G-Xpert، Hain-test سىندى جابدىقتار دا ءدال دياگنوز قويۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋدا. ايتالىق، G-Xpert اپپارتىبىرنەشە ساعاتتا ناۋقاسقا ءدال دياگنوز قويىپ، ونى دەر كەزىندە ەم قابىلداپ، اۋرۋدان ايىعىپ كەتۋىنە سەپتەسىپ كەلەدى. بۇل قۇرال-جابدىقتار ءقازىر ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا بار. وسىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە ەلىمىزدەگى ەپيدەميولوگيالىق احۋالدى تولىقتاي باقىلاپ وتىرعان جايىمىز بار.

Bactec-Mgit-960 قۇرال-جابدىعى 2010 جىلدان باستاپ بارلىق وبلىس ورتالىقتاردى جۇمىس ىستەۋدە. سونىڭ ارقاسىندا 7-28 كۇننىڭ اراسىندا اۋرۋدىڭ دارىگە ءتوزىمدى تۇرلەرىن تولىق انىقتاۋعا قول جەتكىزدىك. دەمەك، بۇرىنعى باكتەريولوگيالىق زەرتتەۋ ۋاقىتىن ءبىز ءقازىر ءۇش ەسەگە قىسقارتتىق. سول سياقتى G-Xpert، Hain-test سىندى جابدىقتار دا ءدال دياگنوز قويۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋدا. ايتالىق، G-Xpert اپپارتىبىرنەشە ساعاتتا ناۋقاسقا ءدال دياگنوز قويىپ، ونى دەر كەزىندە ەم قابىلداپ، اۋرۋدان ايىعىپ كەتۋىنە سەپتەسىپ كەلەدى. بۇل قۇرال-جابدىقتار ءقازىر ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا بار. وسىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە ەلىمىزدەگى ەپيدەميولوگيالىق احۋالدى تولىقتاي باقىلاپ وتىرعان جايىمىز بار.

بىلىكتى مامان ىنتالاندىرۋ جالعاسۋدا

بىزدەر قۇرت اۋرۋمەن كۇرەسەتىن مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقۋ ورتالىعىن اشىپ، دارىگەرلەردىڭ جاڭا قوندىرعىلارمەن جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. ويتكەنى، جاڭا قوندىرعىلاردى پايدالانۋدى وبلىستاعى دارىگەرلەرىمىز، باكتەريولوگتارىمىز بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. سوندىقتان ولاردىڭ ىس-تاجىريبەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن، وسىنداعى وقۋ-ادىستەمەلىك بازاسىنا شاقىرىپ، تەوريالىق جانە پراكتيكالىق جاعىنان ۇيرەتىپ تۇرامىز.

شىنى كەرەك، قۇرت اۋرۋىمەن كۇرەس سالاسىندا اۋىلدىق جەر تۇرماق، وبلىس ورتالىقتارىنىڭ وزىندە ماماندار جەتىسپەيدى. اۋرۋحانالارداعى مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردى قاجەتتى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن زەينەت جاسىنداعى دارىگەرلەردىڭ جۇمىسىن پايدالانۋعا ءماجبۇرمىز. دەگەنمەن بۇل باعىتتا دا جۇمىستار جاسالىنۋدا. ءقازىر تۋبەركۋلەز سالاسىندا جۇمىس جاسايتىن مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە ينفەكسيالىق قاۋىپتىلىگى جوعارى ورىندا جۇمىس ىستەگەنى ءۇشىن ايلىقتان بولەك 33 624-38 933 تەڭگە ارالىعىندا  قوسىمشا اقى تولەنەدى. دارىگەرلەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەمدەۋ ناتيجەسىنە قاراي ديففەرەنسالدى اقى تولەۋ الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە. بۇل باعىتتا ارنايى دايىندىق جۇمىستارى قولعا الىنىپ، ءجۇرىپ جاتىر.

الداعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ورتالىق تۋبەركۋلەزگە قارسى جاڭا دارىلەردى ەمدەۋ ىسىنە ەنگىزۋىگە باسا ءمان بەرىپ وتىر. ءبىرىنشى كەزەكتە ءبىزدىڭ ماماندار دارىلەگە مۇقيات تەكسەرۋ جۇمىستارىن ءجۇرزىپ، ونى ناۋقاس قابىلداعاننان كەيىن، باقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ءدارى جاقسى ناتيجە كورسەتكەننەن كەيىن ونى ەمدەۋ ىسىنە قولدانۋعا ەنگىزەمىز. وسىلايشا قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان ادامداردى قىسقا مەرزىم ىشىندە ەمدەپ، اۋىر دەرتتەن قۇلان-تازا ايىقتىرۋ ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتتارىمىزدىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى.

[caption id="attachment_10459" align="aligncenter" width="900"] ۇلتتىق رەفەرەنس باكتەريولوگيالىق لابوراتورياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى[/caption]

اۋىلداعى احۋال تولىق باقىلاۋدا

قازىرگى تاڭدا وبلىس، اۋدان تۇرعىندارىنىڭ اراسىنداعى تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋ ماسەلەسى العاشقى مەديسينالىق كومەكتىڭ جۇمىسى بولىپ تابىلادى. دەمەك، ءاربىر وبلىس، اۋدان-اۋىلدارداعى ەمحانا-امبۋلاتوريالار تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋمەن اينالىسادى. وسى رەتتە ولار جىل سايىن تۋبەركۋلەزگە قارسى تەكسەرۋلەر ۇيىمداستىرادى. جىلجىمالى فليۋرومەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن انىقتايدى. ونىڭ ىشىندە دارىگەرلەر، مۇعالىمدەر سىندى بيۋدجەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بارلىعى تۇراقتى تۇردە تەكسەرىلىپ تۇرادى. بۇدان بولەك تۋبەركۋلەزبەن اۋىرىپ قالۋ ءقاۋپى جوعارى توپتار دا ۇنەمى وبلىستىق-اۋداندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ نازارىندا. ءقازىر ءبىز اۋرۋدى ەكى جولمەن انىقتايمىز. ءبىرى – جىلجىمالى فليۋرو بولسا، ەكىنشىسى قاقىرىقتى ميكروسكوپپەن تەكسەرۋ جولى. مىسالى، جىلجىمالى فليۋرو جىلىنا ءبىر-اق رەت كەلەدى. فليۋرووگرافيالىق تەكسەرۋدەن تىس ۋاقىتتا ادامداردىڭ شاعىمىنا قاراي، جوتەلىپ جۇرگەن ادامداردىڭ قاقىرىقتارى ميكروسكوپيالىق تەكسەرۋدەن وتەدى. وسىلايشا بىزدەر اۋرۋدىڭ جۇقپالى تۇرلەرىن دەر كەزىندە انىقتاي الامىز. انىقتالعان اۋرۋلار اۋرۋحاناعا جاتقىزىپ، ەم-دومىن قابىلدايدى.

ءوز كەزەگىندە كوشى-قون ماسەلەسى تۋبەركۋلەز اۋرۋىنىڭ تارالۋىنا ءبىرشاما ىقپال ەتىپ وتىرعانى بەلگىلى. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا زاڭسىز ەڭبەك ميگرانتتارى اراسىندا تۋبەركۋلەزدى انىقتاۋ ءىسى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. ولاردىڭ اراسىندا اۋىرۋدىڭ جۇقپالى ءتۇرى انىقتالسا، ەلىمىزدەگى نورموتيۆتىك قۇجاتتار ولاردى اۋرۋدىڭ جۇقپايتىن ءقاۋىپسىز تۇرىنە جەتكىزگەنگە دەيىن ەمدەيمىز. ارى قاراي ولار ەمىن جالعاستىرۋ ءۇشىن ءوز ەلىنە قايتارۋعا تۋرا كەلەدى.

جاڭا ناۋقاستانعان ادامدار دا، بۇرىننان ەمدەلىپ كەلە جاتقاندار دا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكالىق بازامىزدا تىركەۋدە تۇرادى. سونىمەن قاتار، بۇرىن بىزدە باتىس قازاقستان، اتىراۋ، قىزىلوردا، قاراعاندى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا تۋبەركۋلەزگە شالدىققاندار كورسەتكىشى باسىم بولاتىن. ءقازىر ولاردىڭ بارلىعى ورتا دەڭگەيگە ءتۇستى.

قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى وڭدى وزگەرىستەر

ءقازىر قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى تۋبەركۋلەزدىڭ ەپيدەميولوگيالىق جاعدايى كۇردەلى. وندا تۋبەركۋلەزگە شالدىعۋ مەن ودان بولاتىن ءولىم-جىتىم كورسەتكىشتەرى ازاماتتىق قوعامعا قاراعاندا ءبىرشاما جوعارى. مۇنىڭ ءوزى قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى تۋبەركۋلەزبەن كۇرەستە ءالى دە شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەلەردىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. جالپى، تۇرمەدەگى تۋبەركۋلەزدىڭ ازاماتتىق قوعاممەن سالىستىرعاندا جاعدايى كۇردەلى بولعانىمەن، وندا دا احۋالدىڭ جىلدان-جىلعا جاقسارىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز.

2013 جىلى 100 مىڭ ادامعا شاققاندا 965،8 ادام بولسا، 2014 جىلى بۇل كورسەتكىش 799 ادامعا (17،3 پايىز) تومەندەدى. بۇل قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندە دە احۋالدىڭ جىلدان-جىلعا جاقسارىپ كەلە جاتقانىن ايعاقتايدى. ارينە، ول جاقتاعى احۋالدى ازاماتتىق قوعاممەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. سوندىقتان قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىنىڭ باسشىلارى ءبىز تالاپ ەتىپ وتىرعان ماسەلەلەردى بىرتىندەپ ورىنداپ كەلەدى. ءقازىر كولونيالاردىڭ باكتەريولوگيالىق-دياگنوستيكالىق مۇمكىندىكتەرى جوعارىلاۋدا. قاراعاندىداعى تۋبەركۋلەزدى ەمدەيتىن ەكى كولونيانىڭ ءبىر جەرگە شوعىرلانعانىن ەسكەرىپ، ولارعا تۋبەركۋلەزدىڭ كوپتەگەن دارىگە ءتوزىمدى تۇرلەرىن تەز انىقتايتىن Bactec-Mgit-960 جانە G-Xpert  اپپاراتىن الىپ بەردىك. ال باسقا وبلىستىڭ قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەلەرى سوتتالعاندار اراسىندا تۋبەركۋلەزدىڭ بار-جوقتىعىن جىلدام انىقتاۋ ءۇشىن وبلىستىق تۋبديسپانسەرلەردىڭ لابوراتوريالارىن پايدالانۋدا. دەمەك، قاجەت بولعان جاعدايدا ەشقانداي اۋرۋ تەكسەرۋسىز قالمايدى. ولار دا جاڭا زاماناۋي لابوراتوريالىق قوندىرعىلارمەن تەكسەرىلىپ، قورىتىندىسى دەر كەزىندە شىعارىلىپ، ءتيىمدى، ناتيجەلى ەمدەۋ ادىستەرىن قولدانۋدا. سونىمەن قاتار بۇرىندارى قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەلەرىندە تۋبەركۋلەزدىڭ كوپتەگەن دارىگە ءتوزىمدى تۇرىمەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ 40 پايىزدىڭ دەڭگەيىندە عانا بولسا، بۇگىندە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مۇنى 85 پايىزعا كوتەرۋدى ۇسىندى. وسى ماسەلە ءقازىر ءوز شەشىمىن تاپتى. سوندىقتان قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى وسىنداي ماقساتتى جۇمىستار ونداعى ءولىم كورسەتكىشتەرىن، تۋبەركۋلەزگە شالدىعۋدى بىرتىندەپ تومەندەتىپ، حال-احۋالدى جىل وتكەن سايىن جاقسارتا تۇسۋگە ءوزىنىڭ كومەگىن تيگىزۋدە.

قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەلەرىندە فتيزياتر ماماندار جەتىسپەيدى. سوندىقتان فتيزياتر مامانداردىڭ ازدىعىنا بايلانىستى ولار قوسىمشا ىستەۋشى، ياعني ءبىزدىڭ ازاماتتىق سالاداعى دارىگەرلەرگە وزدەرىندە قوسىمشا اقى بەرىپ، ءوز جۇمىستارىن تولىققاندى اتقارۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر. جالپى، قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى فتيزياتر مامانداردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋىمىز كەرەك. جالپى العاندا قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىنەن بوساپ شىعىپ، ازاماتتىق ورتاعا قادام باسقان ناۋقاستاردىڭ تۇرعىلىقتى جەرىنە بارىپ، تىركەلىپ، ەم قابىلداۋ دەڭگەيىن 100 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋ ءبىزدىڭ باستى جۇمىستارىمىزدىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا تۇرمەدەگى ناۋقاستاردىڭ اراسىندا ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى ۇدايى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ءوز ناتيجەلەرىن بەرۋدە.

بۇرىندارى قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەلەرىندە تۋبەركۋلەزدىڭ كوپتەگەن دارىگە ءتوزىمدى تۇرىمەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ 40 پايىزدىڭ دەڭگەيىندە عانا بولسا، بۇگىندە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مۇنى 85 پايىزعا كوتەرۋدى ۇسىندى. وسى ماسەلە ءقازىر ءوز شەشىمىن تاپتى. سوندىقتان قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندەگى وسىنداي ماقساتتى جۇمىستار ونداعى ءولىم كورسەتكىشتەرىن، تۋبەركۋلەزگە شالدىعۋدى بىرتىندەپ تومەندەتىپ، حال-احۋالدى جىل وتكەن سايىن جاقسارتا تۇسۋگە ءوزىنىڭ كومەگىن تيگىزۋدە.  

مەملەكەت قامقورلىعى

تۋبەركۋلەزدى الەۋمەتتىك قولداۋ كەيبىر اۋدانداردا ءتاۋىر جۇزەگە اسىپ كەلەدى. جەرگىلىكتى اكىمدەر تۋبديسپانسەرلەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازالارىن دسۇ تالاپتارىنا ساي جابدىقتاۋ، جوندەۋ جۇمىستارىن باستى باقىلاۋدا ۇستاسا دەگەن تىلەگىم بار. نەگىزى، ءبىز ادىستەمەلىك اقىل-كەڭەس بەرەتىن ورتالىقپىز. ال ودان ناتيجەلى قورىتىندى شىعارۋ جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى. ەگەر ءبىز كوتەرىلگەن ماسەلەگە دۇرىس كوزقاراس تانىتىپ، ونى بولدىرماۋدىڭ جولدارىنا بارىنشا كوڭىل اۋدارساق، وندا الداعى ۋاقىتتا دۇرىس جولعا قويىلىپ كەلە جاتقان جۇمىس ودان ءارى جاقسارا تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن.

[caption id="attachment_10460" align="alignright" width="436"] تۋبەركۋلەز پروبلەمالارى ۇلتتىق ورتالىعى[/caption]

ۇكىمەت قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان ازاماتتارعا ايرىقشا قامقورلىق كورسەتىپ كەلەدى. ايتالىق، تۋبەركۋلەزگە شالدىققان ادامداردى الەۋمەتتىك قولداۋ ماقساتىندا 2013 جىلى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋعا 403 ملن. تەڭگە بولىنگەن بولاتىن. ال 2014 جىلى قولداۋ قارجى 553 ملن. تەڭگەگە ارتىپ، الەۋمەتتىك قولداۋ 150 ملن.تەڭگەگە ۇلعايعانىن بايقايمىز. وسىلايشا جىل وتكەن سايىن تۋبەركۋلەزگە شالدىققان اۋىرۋلاردىڭ قۇلان-تازا ايىعىپ كەتۋى ءۇشىن بولىنگەن قارجىسى ارتىپ كەلەدى. وسى ءبىر قاراپايىم جايتتان-اق مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الەۋمەتتىك سالانى قولداۋعا قانشالىقتى كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن بايقايمىز. ادەتتە قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان ادامدار ءبىراز كۇيزەلىسكە ۇشىراپ، ومىرگە قۇلشىنىسىن جوعالتىپ الاتىنى بەلگەلى. مەملەكەتتىڭ قولداۋى وسىنداي اۋىر كەزەڭدە ەل ازاماتتارىنىڭ تاعدىرىنا بەي-جاي قارامايتىنىن اڭعارتسا كەرەك. وسى الەۋمەتتىك كومەككە قول جەتكىزگەن ناۋقاستاردىڭ ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى ويانىپ، ۇزبەي ەم قابىلداپ، دەنى-ساۋ ادامداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ جاتقانىن كورىپ، كوڭىلىمىزگە قۋانىش ۇيالايدى. مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى ناۋقاستار تولىقتاي تەگىن دارىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. بۇگىندە ەلىمىزدە قۇرت اۋرۋىنا شالدىققا ادامدارعا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن بولەك، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر دە قولداۋ كورسەتىپ تۇراتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. اكىمدىكتەر مۇمكىندىكتەرىنە ساي ناۋقاستاردىڭ تاماعىنا، جولاقىسى ءۇشىن قارجى ءبولىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان وسىنداي قامقورلىققا يە بولعان ناۋقاستاردىڭ ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتىر دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» جولداۋى شەڭبەرىندە ق ر ۇكىمەتى بەكىتكەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2014-2020 جىلدارعا ارنالعان تۋبەركۋلەزگە قارسى كەشەندى ءىس-شارالار جوسپارى» باستى شام-شىراعىمىزعا اينالىپ وتىر. وسى قۇجاتتى باسشىلىققا الىپ، ەلىمىزدەگى تۋبەركۋلەزدىڭ تارالۋىن دامىعان ەۋروپا ەلدەرىندەگىدەي تومەنگى دەڭگەيگە تۇسىرۋگە كۇش سالامىز. بۇل جۇمىستاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ىسكە اساتىنى ءسوزسىز.

تىلەۋحان ابىلدايەۆ،

تۋبەركۋلەز پروبلەمالارى ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، مەديسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.