– ازامات امال ۇلى، «وڭىرلەردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماسىنىڭ ەڭ ءتيىمدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» جەلىسى ارقىلى جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىن دامىتۋ ەكەنىن بىلەمىز. بۇل باعىت بويىنشا الداعى ۋاقىتتا قانشا ءۇي سالىنادى؟ جالپى، كومپانيا وسى اتالمىش باعدارلامانى قالاي جۇزەگە اسىرماق؟ وسى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز.
– «وڭىرلەردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ كومپانيا جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر بولگەن جەر تەلىمدەرىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزىپ جاتىر. سونداي-اق، ءبىرقاتار قۇرىلىس مەكەمەلەرىنەن دايىن تۇرعىن ۇيلەردى ساتىپ الۋدا. وسىلايشا اعىمداعى كەزەڭدە 1830 پاتەردى تاپسىرۋ جونىندە شارتقا وتىرىپ، ەلىمىزدىڭ ءتورت ايماعىندا 1686 پاتەردىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزۋدەمىز. تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالعاننان كەيىن حالىقتى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى تۋرالى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا حابارلايمىز. ولار ءوز كەزەگىندە «وڭىرلەردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماعا قاتىسۋ ءۇشىن كەزەكتە تۇرعانداردىڭ ءتىزىمىن قالىپتاستىرادى. كومپانيا اتالعان ءتىزىم بويىنشا ولاردىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە باعا انىقتاپ، جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى بەكىتكەن ءتىزىم نەگىزىندە تۇرعىندارمەن جالعا الۋ شارتىنا وتىرادى.
– كوپتەگەن ادامدار الدىندا نە كۇتىپ تۇرعانىن بىلمەيدى. كەيبىرەۋلەر جۇمىسىنان شىعىپ قالىپ، جالعا العان پاتەرلەرىنىڭ اي سايىنعى تولەماقىسىن تولەي الماي قالۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا كەيىن ءۇيدى جەكەمەنشىككە الۋعا كەدەرگىسىن كەلتىرمەي مە؟
– ارينە، ءارتۇرلى جاعدايلار بولۋى مۇمكىن، ءبىز ونى تۇسىنەمىز جانە كومپانيا جالداۋ تولەمدەرى بويىنشا ءوزارا ءتيىمدى جاعدايلار ارقىلى بەرەشەكتى وتەۋ جولدارىن قاراستىرادى. ايتالىق، قارجىلىق قيىندىقتار تۋىنداعان جاعدايدا كومپانيامەن جالعا الۋشىلار اراسىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلەدى. جالعا الۋشىلاردىڭ قالاۋى بويىنشا مەرزىمى وتكەن جالداۋ تولەمدەرىن قايتا قۇرىلىمداۋعا بولادى. قانداي جاعداي بولسادا بىزدەر كليەنتتەرگە قول ۇشىن سوزىپ، ولاردىڭ ىستەرىن جەكە قاراستىرىپ، وڭتايلى جولدى تابۋعا كۇش سالامىز.
– ءقازىر بانكتەردەن نەسيە الىپ، ونى تولەي الماي جۇرگەندەر كوپ. وسى رەتتە باسقا بانكتەگى نەسيەلەرىن جاپپاي-اق، سىزدەردەن جالعا ءۇي الۋىنا بولا ما، الدە باسقا بانكتەگى نەسيەلەرىن مىندەتتى تۇردە جابۋى ءتيىس پە؟
– بارلىق ماسەلە جالعا الۋشىلاردىڭ كىرىسىنە بايلانىستى. باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار كومپانيانىڭ ىشكى قۇجاتتارىمەن بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەس تولەم قابىلەتتىلىگىن راستاۋى ءتيىس. ازاماتتاردىڭ باسقا بانكتە نەسيەسى بولعان جاعدايدا، ونىڭ كىرىسى نەسيە تولەۋگە جانە جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدىڭ اقىسىن تولەۋگە جەتۋى ءتيىس. سوندا عانا ولار جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدى الا الادى. سونداي-اق، جالعا الۋشىنىڭ نەسيە تاريحى دۇرىس بولۋى ءتيىس.
– جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي نارىعىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ءۇشىن تاعى نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل باعىتتا قانداي ۇسىنىستار ايتار ەدىڭىز؟
– قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەتپەن وسى باعىتتا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى جانە بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە جالعاسىن تابۋدا. «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اتىنان جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيگە سالىناتىن سالىقتى تومەندەتۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاساۋدامىز. بۇل جالداۋ تولەمدەرىنىڭ قۇنىنا ايتارلىقتاي اسەرىن ەتىپ، حالىقتىڭ تۇرعىن ۇيگە دەگەن قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرار تۇسەتىن انىق.
– سىزدەردىڭ ۇسىنعان «تۇرعىن ءۇيدى ساتىپ الۋ قۇقىعى مەن جالعا بەرۋ» باعىتتارىڭىز شەتەلدىك ۇلگى ەكەندىگى بەلگىلى. سوندا بۇل قاي ەلدىڭ تاجىريبەسى جانە ول جاقتا بۇل باعىت ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتە الدى ما؟
– بۇگىندە ەۋروپا جانە اقش ەلدەرىندە تۇرعىن ءۇيدى جالعا بەرۋ تەتىگى ابدەن قالىپتاسقان، ونىڭ ىشىندە مەملەكەت، مۋنيسيپاليتەتتەر نەمەسە جۇمىس بەرۋشىلەر قارجى بولەدى. شۆەساريادا سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇيدىڭ شامامەن 37%، ۇلىبريتانيادا – 56%، اقش – 25% جالعا بەرىلەدى. ۇلكەن قالالاردا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ ۇلەسى ادەتتە، ودان دا جوعارى بولادى. مىسالى، نيۋ-يوركتە تۇرعىندارىنىڭ 33%-عا تاقاۋى ءوز ۇيلەرىندە تۇرادى.
وسى تەتىكتەر قالىپتى يپوتەكانىڭ قولجەتىمسىز جاعدايلارىندا (پايىزدىق مولشەرلەمەنىڭ جوعارى جانە باستاپقى جارنانىڭ بولۋى)، قارجى جاعىنان قولجەتىمدى بولۋىمەن قاتار، حالىقتىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنىن اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك تۋدىرادى. مىسالى، ەۋروپادا جۇمىس بەرۋشىمەن قارجىلاندىرىلاتىن جالعا الۋ كەزىندە ۇيىمنىڭ قىزمەتكەرى كومپانيا قاجەتتىلىگىنە قاراي ءوزىنىڭ تۇراتىن ورنىن وڭاي اۋىستىرا الادى. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەننەن كەيىن تاڭداعان پاتەرىن ساتىپ الا الادى (بۇل كەزدە بۇرىنعى جالعا الۋ تولەمدەرى دە ەسەپتەلىنەدى).
ەۋروپا جانە اقش ەلدەرىندە تۇرعىن ءۇيدى جالعا بەرۋ تەتىگى ابدەن قالىپتاسقان، ونىڭ ىشىندە مەملەكەت، مۋنيسيپاليتەتتەر نەمەسە جۇمىس بەرۋشىلەر قارجى بولەدى. شۆەساريادا سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇيدىڭ شامامەن 37%، ۇلىبريتانيادا – 56%، اقش – 25% جالعا بەرىلەدى. ۇلكەن قالالاردا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ ۇلەسى ادەتتە، ودان دا جوعارى بولادى. مىسالى، نيۋ-يوركتە تۇرعىندارىنىڭ 33%-عا تاقاۋى ءوز ۇيلەرىندە تۇرادى.
– قازىرگى تاڭدا سىزدەرگە قانشا ادام ۇيگە مۇقتاج رەتىندە كەزەككە تۇردى؟ ەندى ۇيگە كەزەككە تۇرۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى جەرگىلىكتى اكىمدىك جۇزەگە اسىرعانىمەن، ولاردىڭ تولەم قابىلەتىن سىزدەردىڭ كومپانيالارىڭىز انىقتايدى عوي. وسى تۇستا نەشە ادامنىڭ تولەم قابىلەتىن راستادىڭىزدار؟
– وسى رەتتە كەزەكتى قالىپتاستىرۋ ءىسى جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىمەن بىرلەسىپ ىسكە اسىراتىنىمىزدى اتاپ وتكەن ءجون. بىزدەر جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى ۇسىنعان «وڭىرلەردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماسىنا قاتىساتىن ۇمىتكەرلەردىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن تەكسەرەمىز. قازىرگى ۋاقىتتا التى قالادا 2437 پاتەر بويىنشا ءبولۋ راسىمدەرى ءجۇرىپ جاتىر.
– ال باعدارلاما بويىنشا سالىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ ساپاسى تۋرالى نە ايتاسىز؟
– «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» باعدارلاما اياسىندا تۇرعىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىنىڭ ساپاسىنا باقىلاۋدى ۇدايى جۇرگىزىپ وتىرادى. قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىنىڭ ساپاسى تاۋەلسىز تەحنيكالىق قاداعالاۋ جانە ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسىپ باقىلايمىز.
– قازاقستاندا جالدامالى تۇرعىن ۇيگە قاتىستى زاڭ بار ما؟ جالگەرلىككە قاتىستى شارتتاردىڭ ءبارى ءادىل ءارى تۇسىنىكتى دەپ ايتا الاسىز با؟
– قازىرگى ۋاقىتتا ق ر «ازاماتتىق كودەكسىندە» اتالعان ماسەلەلەر بويىنشا جالداۋعا قاتىستى تولىق تۇسىنىك بەرىلگەن زاڭ باپتارى بار. بۇعان قوسا ق ر اك سايكەس مۇلىكتىك جالداۋ شارتىندا جالعا الىنعان مۇلىكتىڭ جالعا الۋشىنىڭ مەنشiگiنە كەيىننەن مەنشىك قۇقىعىنىڭ كوشۋi دە كوزدەلگەن. وعان قوسا ق ر «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس تۇرعىن ءۇي زاڭناماسى تۇرعىن ۇيلەرگە مەنشiك قۇقىعىنىڭ، سونىمەن قاتار تۇرعىن ۇيلەردi پايدالانۋ قۇقىعىنىڭ تۋىنداۋى مەن توقتاتىلۋىنا بايلانىستى، سونداي اق تۇرعىن ءۇي قورلارىن كۇتىپ-ۇستاۋ، ولارعا قىزمەت كورسەتۋ مەن جوندەۋ ماسەلەلەرى تۋرالى قارىم-قاتىناستاردى ازاماتتاردىڭ قاتىسۋىمەن رەتتەيدى. تۇرعىن ءۇيدى جالعا بەرۋ شارتتارىنىڭ نەگىزگى تالاپتارى باعدارلامادا كورسەتىلگەن.
– باعدارلاما بويىنشا سالىناتىن ۇيلەردى قولجەتىمدى ەتەمىز دەپ شارشى مەتردى قىسقارتۋ دۇرىس پا؟
– «وڭىرلەردى دامىتۋ – 2020» باعدارلاماسى تۇرعىنداردىڭ الەۋەتتى وسال توپتارىنا ارنالعان. باعدارلاما ەكونوم-كلاستى كىشى اۋقىمدى تۇرعىن ۇيلەردى جوبالاۋدى، سالۋدى جانە ساتۋدى ىنتالاندىرادى. باعدارلاما اياسىندا سالىنعان جىلجىمايتىن مۇلىكتەر قۇرىلىس نورمالارىنىڭ بارلىق تالاپتارىنا تولىعىمەن سايكەس كەلەتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. پاتەرلەر اۋدانى 80 شارشى/مەترگە دەيىنگى اۋماقتى قۇرايدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان سەرىك جۇمابايەۆ.
