Kazakh Invest ۇلتتىق كومپانياسى ۇنسىزدىكتى بۇزىپ، وسىعان دەيىن دابىل قاعىلا ايتىلىپ كەلگەن قازاقستان ەكونوميكاسىنا تارتىلعان جالپى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار (تشي) كولەمىنىڭ قاتتى قۇلدىراپ، انتيرەكورد تىركەۋىنە قاتىستى العاش رەت تۇسىنىكتەمە بەردى، دەپ جازادى Dalanews.kz.
ءيا، ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 2024 جىلدىڭ العاشقى 9 ايىندا ەكونوميكاعا تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيانىڭ تازا كولەمى 72،8 ملن دوللاردى قۇراپ، بىلتىر انتيرەكوردتى كورسەتتى. ال 2023 جىلى وسىعان ۇقساس كەزەڭدە بۇل كورسەتكىش 3،4 ملرد دوللاردى قۇراعان، جالپى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيا كولەمى بولسا، 2023 جىلى 12،7 ملرد دوللار بولدى.
"كوردىڭىزدەر مە، 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا تازا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستسيا كولەمى بىزدە 98%-عا (!) ءبىر-اق قۇلاعان. بۇل قازاقستان تاريحىنداعى رەسمي ەڭ تومەن كورسەتكىش (2005 جىلدان باستاپ) بولىپ تابىلادى"، - دەپ جازعان ەدى جىل باسىندا Tengenomika Telegram ارناسىنىڭ اۆتورى عالىمجان ايتقازين.
ءوز جازباسىندا ايتقازين كەيبىرەۋلەر، سونىڭ ىشىندە ۇكىمەتتەگى ادامدار اراسىندا "قازاقستانعا شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ قاجەتى جوق" دەپ سانايتىندار بارىن دا ايتادى. ولار: "بىزگە ءوز قورلارىمىز (ۇلتتىق قور، بجزق)، مەملەكەتتىك حولدينگتەر مەن ۇلتتىق كومپانيالارىمىز جەتكىلىكتى" دەيتىن كورىنەدى.
"اينالايىن، قازاقستان ەكونوميكاسى تەك ىشكى ينۆەستيسيالار ەسەبىنەن ۇزاققا بارمايدى، ويتكەنى مۇنداي كوزدەردىڭ جىلدام تۇگەسىلۋ ءقاۋپى بار. كەرىسىنشە، سىرتقى ينۆەستيسيالارمەن اقشا عانا ەمەس، جاڭا تەحنولوگيا مەن قۇزىرەتتىلىك، سونداي-اق تۇراقتى جۇمىس ورىندارى دا كەلەدى. سونىمەن قاتار، شەتەلدىك ينۆەستورلار باردا ەلىمىزگە بۇكىل الەمدەگى ينۆەستيسيالىق قورلار مەن جەكە ينۆەستورلاردى تارتۋ وڭايىراق بولادى"، - دەيدى مامان.
سونىمەن بۇل رەتتە Kazakh Invest ءبۇي دەيدى:
"جالپى، 2024 جىلى تىركەلگەن تازا تشي اعىنىنىڭ تومەندەۋى – ۋاقىتشا قۇبىلىس، ول وبەكتيۆتى ەكونوميكالىق جانە سيكلدىك فاكتورلارعا بايلانىستى ورىن الدى. قازاقستان شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدى باعىت رەتىندە قالىپ وتىر. بۇعان ەلدىڭ جاڭا ينۆەستيسيالىق جوبالاردى تارتۋ بويىنشا سولتۇستىك جانە ورتالىق ازيادا كوشباسشى بولۋى دالەل. وسىنداي ءىرى جوبالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە بكج-نىڭ اياقتالۋى، ەل ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بولاشاقتا جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكا، اگروونەركاسىپتىك كەشەن، كولىك-لوگيستيكا جانە سيفرلاندىرۋ سالالارى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى ءوسۋ درايۆەرلەرىنە اينالۋى مۇمكىن. قازاقستان ينۆەستيسيالىق كليماتتى جاقسارتۋ جانە جاڭا ەكونوميكالىق باستامالاردى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇل شارالار تشي كورسەتكىشتەرىنىڭ ۋاقىتشا تومەندەۋىنىڭ اسەرىن ازايتىپ قانا قويماي، قازاقستاننىڭ جاھاندىق ينۆەستيسيالىق نارىقتاعى پوزيسياسىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى".
سونداي-اق انتيرەكورد سانىنا قاتىستى مىنانداي ەگجەي-تەگجەي تۇسىنىكتەمە بەرىلگەن:
"2024 جىلدىڭ قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىندا قازاقستانعا تازا تشي اعىنىنىڭ 98،4%-عا تومەندەۋى قايتا ينۆەستيسيالانعان تابىستىڭ 93،4%-عا (6،4 ملرد اقش دوللارىنا) قىسقارۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، شەتەلدىك قاتىسى بار كاسىپورىنداردىڭ تازا پايداسىنىڭ ازايۋىن نەمەسە شەتەلدىك اكسيونەرلەرگە ديۆيدەند تولەمدەرىنىڭ ارتۋىن كورسەتەدى. ناقتى سەبەپتەردى انىقتاۋ ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قارجىلىق ەسەپتىلىگىنىڭ باستاپقى دەرەكتەرىن اشۋ قاجەت، الايدا، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق مىندەتتەمەلەرىنە (حۆق الدىنداعى)، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كاسىپكەرلىك كودەكسىنىڭ 29-بابىنا جانە "مەملەكەتتىك ستاتيستيكا تۋرالى" زاڭنىڭ 8-بابىنا سايكەس، قۇب بۇل اقپاراتتى جاريالامايدى". ايتا كەتۋ كەرەك، قايتا ينۆەستيسيالانعان تابىس كولەمى شەتەلدىك اكسيونەرلەردىڭ پايدا ءبولۋ تۋرالى شەشىمدەرىنە جانە الەمدىك شيكىزات نارىقتارىنىڭ باعامىنا بايلانىستى قالىپتاسادى. قازاقستانداعى تشي قۇرىلىمىندا تاۋ-كەن ءوندىرۋ سەكتورىنىڭ ۇلەسى ءالى دە جوعارى بولعاندىقتان، بۇل فاكتورلار ەلدىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىنان گورى جاھاندىق ەكونوميكالىق ۇردىستەردىڭ اسەرىن كورسەتەدى. وسىعان بايلانىستى، مەملەكەتتىك ورگاندار بۇل ۇدەرىستەردى تىكەلەي رەتتەي المايدى. دەمەك، تازا تشي اعىنىنىڭ تومەندەۋى قازاقستاننىڭ ينۆەستيسيالىق ساياساتىنىڭ السىزدىگىمەن ەمەس، شيكىزات نارىعىنداعى جاھاندىق قۇبىلمالىلىقپەن جانە ينۆەستورلاردىڭ ديۆيدەندتەردى تولەۋ تۋرالى شەشىمدەرىمەن بايلانىستى. باق-تىڭ كەيبىر جاريالانىمدارىندا كورسەتىلگەن ينۆەستيسيالىق ساياساتتى تۇبەگەيلى قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى تۇجىرىمدار وسى ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرمەيدى.
سونىمەن قاتار ەسەپ-قيساپ مىنانداي فاكتىلەرمەن تاعى دا ايقىندالا تۇسەدى:
"2024 جىلدىڭ ءۇش توقسانىندا قازاقستان ەكونوميكاسىنا 12،7 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە جالپى تشي تارتىلدى. بۇل كورسەتكىش ءبىرقاتار تەلەگرام-ارنالاردا ايتىلعان ينۆەستيسيالار تولىعىمەن توقتادى دەگەن پىكىردى جوققا شىعارادى. دەگەنمەن، بۇل كولەم 2023 جىلمەن نەمەسە رەكوردتىق 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي تومەن. جالپى تشي اعىنىنىڭ ازايۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – اتىراۋ وبلىسىنداعى تەڭىز مۇناي-گاز كەن ورنىندا جالپى قۇنى 46 ملرد اقش دوللارىنان اساتىن كەەلەشەك كەڭەيۋ جوباسىنىڭ (ككج) اياقتالۋى. 2025 جىلدىڭ قاڭتارىندا "تەڭىزشيەۆرويل" ج ش س (تشو) ءۇشىنشى بۋىن زاۋىتىندا مۇناي ءوندىرۋدى ءساتتى باستادى، بۇل ككج-نىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جوبانىڭ تولىق ىسكە قوسىلۋىنان كەيىن تەڭىزدەگى جالپى مۇناي ءوندىرۋ كولەمى جىلىنا 12 ملن تونناعا ارتىپ، جىلدىق كورسەتكىش 40 ملن تونناعا جۋىقتايدى. وسىلايشا، ككج نەگىزگى كەزەڭدەرى اياقتالىپ، جوبا سوڭعى ىسكە قوسۋ ساتىسىنا كوشتى. بۇعان دەيىن تشي ستاتيستيكاسىندا قۇرىلىسقا سالىنعان ينۆەستيسيالار كورسەتىلىپ كەلسە، ەندى مەملەكەت وسى جوبا ارقىلى سالىق تۇسىمدەرى تۇرىندە تىكەلەي تابىس الاتىن بولادى".
تشي كورسەتكىشتەرىنىڭ ازايۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن جاڭا ينۆەستورلاردى تارتۋ جانە جاڭا جوبالاردى ىسكە قوسۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىستاردى اتقارۋ جوسپارلانىپ وتىرعانى دا ايتىلادى.
"بۇل باعىتتاعى جۇمىستار بەلسەندى جۇرگىزىلۋدە. بۇۇ-نىڭ ەسكاتو ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، قازاقستان سولتۇستىك جانە ورتالىق ازيا وڭىرىندە جاڭا جوبالارعا ينۆەستيسيا تارتۋ بويىنشا كوشباسشى مارتەبەسىن ساقتاپ وتىر. 2024 جىلى ەلىمىزگە جاڭا جوبالارعا 15،7 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە ينۆەستيسيا تارتىلىپ، بۇل كورسەتكىش ايماقتىڭ جالپى ينۆەستيسيالارىنىڭ 63%-ىن قۇرادى. سونىمەن قاتار، 2024 جىلى جاڭا ينۆەستيسيالىق جوبالار سانى 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 88%-عا ارتتى. بۇل جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلىپ، تولىق قۋاتىندا جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن بىرنەشە جىل قاجەت بولعانىمەن، ولار مۇناي-گاز سەكتورىنداعى ءىرى جوبالاردىڭ اياقتالۋىنان تۋىنداعان تشي كورسەتكىشتەرىنىڭ ۋاقىتشا تومەندەۋىن وتەۋگە جانە قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋىنا نەگىز قالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى".
ايتا كەتسەك، رەسەي وتكەن جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ەكونوميكامىزعا 9 931،9 ملن دوللار تارتىپ، قازاقستانداعى تشي بويىنشا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. الايدا، بۇل كورسەتكىش 2023 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 21،4%-عا تومەن ەكەنىن ەسكەرتە كەتەلىك. ودان بولەك ءۇزدىك بەس ينۆەستور قاتارىنا سينگاپۋر، ليۋكسەمبۋرگ، شۆەيساريا جانە كيپر جاتادى، ولاردىڭ ينۆەستيسيالارى ساۋدا، قارجى سەكتورى جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىنە باعىتتالعان.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا: "مامان انتيرەكوردتى تىركەگەن تشي-عا قاتىستى ۇكىمەتتە ەش ساسپايتىندار بارىن ايتتى" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن.
