قازاق ادەبيەتىنىڭ كەڭىستىگى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا ەركىن ويلارمەن تولىقتى. كەڭەس يمپەرياسىنىڭ كەرەگەسى ىدىراعان تۇستا ەڭ الدىمەن وي ەركىندىگى مەن ءسوز ەركىندىگى ءوز قولىمىزعا ءتيدى. ەندى نەنى جازامىن دەپ ەمەس، قالاي جازامىن دەپ تولعاتار سىن ساعات تۋدى. ءبىراق وسى كەزەڭ ادەبيەتىن سىناۋشىلار، بۇرىنعى كلاسسيكالىق ادەبيەتتى اڭساۋشىلار شوعىرى وتە مول. ونداي پىكىرتالاس ءالى دە تولاستاعان جوق.
1980 جىلداردىڭ بەل ورتاسىندا ادەبيەتكە كەلگەن ەسەنعالي راۋشانوۆ، تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ، گۇلنار سالىقباي، باۋىرجان ۇسەنوۆ سىندى اقىندار، اسقار التاي، جۇسىپبەك قورعاسبەك، تۇرسىنجان شاپاي، تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، ايگۇل كەمەلباي، جاڭابەك شاعاتاي باستاعان جازۋشىلار 1990 جىلداردىڭ «توقىراۋىنان» ءوتىپ، وزدەرىن دالەلدەگەندەر ساپىندا بولسا دا، ولار تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى جاستاردىڭ قاتارىندا اتالمايدى. ادەبيەتكە ءدال تاۋەلسىزدىك تۇسىندا كەلگەن مارالتاي رايىمبەك ۇلى، ءادىل بوتپانوۆ، جاراس سارسەك، ءامىرحان بالقىبەك، ديدار امانتاي، نۇرجان قۋانتاي ۇلى، داۋرەن قۋات، تالعات ەشەن ۇلى، باۋىرجان باباجان، تاناگوز تولقىن قىزى، راحات قوسبارماق سەكىلدى 30-دان استام جاس ءارتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، وزدەرىنىڭ شىعارماشىلىقتارىمەن ادەبي ورتانى مويىنداتقاندار سانالادى. بۇلاردىڭ ادەبيەتتەگى باستى ەرەكشەلىگى – ەركىندىك پەن بوستاندىقتى جىرلاي وتىرىپ، ۇلتتىق ادەبي سيمۆولداردى قايتا تىرىلتۋلەرى دەپ باعالايتىندار بار. ونىڭ ىشىندە، بۇرىن جىرلاۋ تۇگىل، ايتۋعا تىيىم سالىنعان تاريحي اقتاڭداقتاردى جىرعا قوسىپ، ولاردى قايتا جاڭعىرتۋى دا ءسوز بولادى.
[caption id="attachment_19174" align="alignright" width="186"]
شاحانوۆتىڭ جاس كەزى[/caption]
شاحانوۆ شىندىعى
تاۋەلسىزدىك تۇسىندا شاحانوۆشىلدىق ادەبي وقىرمانداردىڭ نەگىزگى ترەندى بولدىق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. شاحانوۆتى وقۋ، ونىمەن «اۋرۋ» ءالى دە بار. كەڭەس وداعى كەزىندە باستالعان ءۇردىس ءالى جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. بۇعان شاحانوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ونىڭ قوعام تۋرالى پىكىرلەرى دە ىقپال ەتكەنى شىندىق.
ول ۇنەمى «ءوز شىندىعىن جوعالتىپ العانداردان ءقاۋىپتى ەشكىم جوق» دەگەن تۇجىرىم جاساپ، كەرەك كەزىندە حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەمەي، «ۇستەلدىڭ استىنا جاسىرىنعانداردى» جانى سۇيمەيتىندىگىن ولەڭىمەن دە، سوزىمەن دە ەسكە سالىپ وتىرادى. بۇل ءسوز – ءبىر قاراعاندا جاتتاندى سياقتى، ءبىراق اقىننىڭ ويلاۋ جۇيەسىنە سالساڭىز، شىنايى پىكىر ەكەنىنە كوز جەتكىزەسىز.
ەگەر تاۋەلسىزدىكتەن بۇرىنعى 10 جىلدىققا نازار بولسەڭىز، مۇحتار شاحانوۆ ەلدىڭ ەڭ كۇردەلى ىستەرىنە ارالاسقان، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ اقيقاتىن الەمگە پاش ەتكەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن الۋىنا ايرىقشا ۇلەس قوسقان ازساندى، كەي ساتتەردە جالعىز كۇرەسكەن جانداردىڭ ءبىرى ەكەنىن بىلەسىز.
ەگەر شاحانوۆ بولماعاندا، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىندىعى كەشىرەك، كەڭەس وداعىنىڭ قابىرعاسى قاقىراعاندا بارىپ اشىلۋى دا مۇمكىن ەدى.
[caption id="attachment_19175" align="alignright" width="141"]
گ. بەلگەر[/caption]
شاحانوۆ – كۇردەلى الەم. ادۋىندى اقىن قايراتكەرلىككە جەتۋ جولىندا نەبىر باسپالداقتى باسىپ ءوتتى. ونىڭ اسپانداعان شاعى دا، داۋىرلەگەن تۇسى دا، بيلىككە جاقپاي، شەتقاقپاي كورگەن كەزى دە كوپ. ءبىراق، حالىق شاحانوۆتى ۇمىتقان جوق، ۇمىتپايدى دا.
قازاقتىڭ «سارى» شالى
قازاق ەلىن تۋعانىم دەپ ساناعان، قازاق ءتىلىن انا تىلىنەن ارتىق مەڭگەرگەن، قازاقتىڭ «سارى» شالى گەرولد بەلگەر بۇ دۇنيەمەن قوشتاسقاندا كوپتەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى «قازاقتىڭ رۋحى مەن دۇنيەتانىمىن تەرەڭ مەڭگەرگەن قازاق دۇنيەدەن ءوتتى» دەپ ايتقان ەدى.
ءوزىنىڭ 81 جىلدىق عۇمىرىندا 90-عا جۋىق كىتاپ جازعان، مىڭداعان ماقالانىڭ اۆتورى گەراعاڭ وتە ەڭبەكقور، وپىرىپ جۇمىس ىستەيتىن. ءوزىن قازاقتىڭ ءبىر بولشەگى ساناعانىمەن، ءبارىبىر مەنتاليتەتىندە نەمىس ۇلتىنا ءتان قاسيەتتەردىڭ باسىمدىققا يە ەكەندىگىن قايتالاۋدان جالىقپايتىن.
ءتىپتى «قازاقستاندىق ۇلت» تۋرالى يدەيا كوتەرىلگەندە دە وعان ىنتى-شىنتىمەن قارسى بولىپ، «مەن – نەمىس، سەن – قازاقسىڭ» دەپ شەگەلەگەن ەدى. ول ءۇش ءتىلدى ەركىن مەڭگەردى، ءۇش تىلدە جازدى، ءۇش ۇلتتىڭ وكىلى بولا ءبىلدى.
اباي مەن گەتەنى سالىستىرا وتىرىپ، ەكى ۇلت ويشىلىنىڭ ورتاق، قابىساتىن ساتتەرىن اسا ۇتىمدى جەتكىزە بىلگەن، قازاق ءتىلىنىڭ مايەگىن، مانەرىن بىلەتىن اسا ءبىر قۇرمەتتى اقساقالىمىز ەدى. وكىنىشتىسى سول، ۇلتتىڭ ۇلى «مەنىن» تۇسىنگەن، وعان ءبىر كىسىدەي جانى اشىعان گەراعاڭداي اقساقالدارىمىزدىڭ سيرەپ كەتكەنى.
تومەندە گەراعاڭنىڭ تاۋەلسىزدىك پەن اباي تۋرالى ايتقان ەكى پىكىرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇلار تاريحتا قالعان پىكىرلەر.
***
« تاۋەلسىزدىك يدەياسىن مەن قۋانا قۇپتايمىن، بۇل مەن ءۇشىن بوستاندىق! ءبىرىنشى كەزەكتە، رۋح ەركىندىگى، بيىك ادامگەرشىلىك ەركىندىگى. ءبىز بۇعان ءالى قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. بىزدە ءبىرىنشى كەزەككە جاننىڭ ەمەس، ءتاننىڭ قالاۋىن شىعاردىق. تىم ەسەپشىل بولىپ كەتتىك. بۇل – ءقاۋىپتى»
***
«قازاقستانىما مەن تەك جاقسىلىق تىلەيمىن. ءارى ابايدىڭ كوزقاراسىن باسشىلىققا الامىن. ابايدان ارتىق قازاقتى سىناعان ەشكىم جوق. ابايدان ارتىق اششى دا، وزەكجاردى پىكىردى ەشكىم ايتقان جوق. رەسەي تۋرالى اششى ءسوزدى دوستويەۆسكييدەن، لەرمونتوۆ پەن سالتىكوۆ-ششەدريننەن وزگە ەشكىم ايتقان جوق. ولار بۇنى وتانىنا دەگەن ۇلى ماحاببات جەتەگىندە جاساعان ەدى».
[caption id="attachment_19176" align="alignright" width="276"]
اۋەزحان قودار[/caption]
ابايدى تانىدىق پا؟
«شىنىندا، ءبىزدىڭ كەيبىر زيالىلارىمىز ابايدى بىلمەي تۇرىپ ماقتايدى، ابايدان ەسكەرتكىش، عيباداتحانا جاسايدى. راسىندا ماقسات – ابايدى قولپاشتاۋ ەمەس، مەڭگەرۋ، ونى ءتۇسىنۋ، ۇلى ويشىلدىڭ الەمىنە، دۇنيەتانىمىنا ەنۋ بولۋ كەرەك. ءارى اباي الەمىنە يدەولوگياسىز بارۋ قاجەت» دەگەن مارقۇم اۋەزحان قودار بولاتىن.
باعاسىن بىلدىك پە، جوق پا، ول دا سۇراق... قازاق ويىنىڭ ءبىر ۇلكەن اسقارى ەدى، جارىقتىق.
ەكى تىلدە بىردەي جازاتىن اۋەزحان قودار جازۋشىلىقتاعى جاڭا تولقىننىڭ وكىلى ەدى. جازۋشىنىڭ قالامىنان «تۋعان كۇن»، «اقەدىلدىڭ انتى» پەسالارى (1986)، «قاناتتى ورنەك» (1990)، «اباي (يبراھيم) قۇنانبايەۆ» جيناعى (1996)، «ەسكە الماۋ شەڭبەرى» (1998)، «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىنا شولۋ» (1999) كىتابى، «قاناعات قاعاناتى» جيناعى (1994) تۋدى.
ول قازاق تىلىنە ە.ءزامياتيننىڭ «اتتيلا» دراماسىن، م.حايدەتتەر، ح.گاسەتتىڭ فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەرىن، شۆيتتەرستىڭ ولەڭدەرىن، ال ورىس تىلىنە اباي، ماعجان، ج.جاقىپبايەۆ شىعارمالارىن اۋدارعان.
جازۋشى بالا جاسىنان مۇگەدەك بولدى. «مەن ءتورت جاسىمنان اۋىردىم، – دەپ جازدى ءوزى بۇل تۋرالى. – كەيىن مۇنىڭ پوليومەليت دەگەن ناۋقاس ەكەنى انىقتالدى».
مىنە، وسىنداي اۋىر تاعدىرلى تالانتتى قالامگەردىڭ ومىردەن وتكەنىنە تامىز ايىندا 1 اي تولدى. ول ءار كەزدە قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەڭبەك ەتتى جانە ونى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ماسەلەن، كوزى تىرىسىندە اۋەزحان قودار ءبىزدىڭ باسىلىمعا «ءۇش تۇعىرلى ءتىل يدەياسىنا» قاتىستى ءوز پىكىرىن بىلدىرگەندى.
«مەن بۇل يدەيانى قولدامايمىن. ويتكەنى ونى اسىعىس شەشىم دەپ سانايمىن. بۇعان قوسا ول ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە الدەقانداي دۇرمەك اكەلەتىن سياقتى. بۇل رەفورما ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا قايشى. قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرۋگە كەدەرگى بولادى»، – دەگەن ەدى جازۋشى.
سوڭعى سۇحباتىندا جازۋشى ءوزىن قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى قاتتى الاڭداتاتىنى ءارى كەمىندە ون جاسقا دەيىن بالا ءوز تىلىندە ءبىلىم الۋ قاجەتتىگىن جاقتايتىنىن جەتكىزگەن بولاتىن.
[caption id="attachment_19177" align="alignright" width="289"]
تالاسبەك اسەمقۇلوۆ[/caption]
تالاسبەك فەنومەنى
تاۋەلسىزدىك تۇسىندا، اسىرەسە ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى وندىرە جازعان قالامگەردىڭ ءبىرى - تالاسبەك اسەمقۇلوۆ. ونىڭ ويلارى مەن پىكىرلەرى، شىعارمالارى، ماقالالارى رەزونانس تۋدىردى. ول مادەنيەتتانۋشى، داۋلەسكەر كۇيشى، ادەبي زەرگەر، جازۋشى، كينودراماتۋرگ رەتىندە ءوزىن مويىنداتىپ قانا قويعان جوق، قوعامدىق ورتانىڭ كوزقاراسىن قاققا جارىپ، ۇنەمى ويلى پىكىرگە جۇگىندىردى. تالاسبەك فەنومەنى - ءبىرجاقتىلى ەمەس، كوپ قىرلى.
بۇگىندەرى ەكراندالىپ، ەلدىڭ سۇرانىسىنا يە بولعان "ءبىرجان سال"، "قۇنانباي" فيلمدەرىنەن بولەك، ونىڭ "تۇمار پاديشا"، "كوكبالاقتىڭ ءولىمى" سەكىلدى كينوسەنارييلەرى قالدى. بۇدان بولەك ۇشان-تەڭىز مۇراسى، زەرتتەۋگە دەن قويعان تاقىرىپتارى دا يگەرىلمەدى. ەگەر كوزى ءتىرى بولسا، ول بۇگىندەرى كەنەسارى حان، بوگەنباي باتىر جايىندا كينوسەناريي جازار ەدى، ودان بولەك تاريحي باستاۋلاردى دا تەرەڭىرەك سۇزگىدەن وتكىزۋگە تىرسار ەدى.
ونىڭ ەرەن بىلىمىنە، كەنەن ويىنا قاراماستان، ۇناتپايتىندار، جەك كورەتىندەر دە كوپ ەدى. ول ءوزى دە مويىنداي تۇرىپ مويىنداعىسى كەلمەيتىندەردى، وقي وتىرىم، "وقىعام جوق..." دەيتىندەردى "قازاق قوعامىنىڭ ءبىر اۋرۋى" دەپ باعالاعان بولاتىن.
شىنىمەن دە، ءقازىر تالاسبەك جوق، ونىڭ ورنىنا شىراقشى بولار رۋحاني كەمەلدىلىك ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىنا بۇيىرماسى بەلگىلى عوي...
[caption id="attachment_19178" align="alignright" width="150"]
مارالتاي[/caption]
«التىنكوپىرلىكتەر»
بەلگىلى اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى تەمىرحان مەدەتبەك وسى بۋىن وكىلدەرىنە ارنايى تولعامدى ماقالا ارناعان. ول وسى بۋىندى «التىنكوپىرلىكتەر» دەپ اتاعان بولاتىن. ياعني، كەشەگى ادەبيەتتىڭ 1960-1970 جىلدارداعى «التىن ءداۋىرىن» تاۋەلسىزدىك تۇسىندا جالعاستىرىپ، ادەبي كوشتى جاڭا عاسىرعا باستاعان توپتى اعالىق ىلتيپاتپەن القاعانى ەدى.
اقىن پوەزيادا جارقىراپ كورىنگەن جاستاردىڭ شىعارمالارىنا جەكە-جەكە توقتالىپ، ولارعا جوعارى باعا بەرەدى ءارى ولاردىڭ بويىنداعى ەركىندىك سۇيگىش قابىلەتتەرىن اشىپ كورسەتەدى.
[caption id="attachment_19179" align="alignleft" width="217"]
ءامىرحان بالقىبەك[/caption]
وسى توپتىڭ ىشىندە ەلدىڭ اۋزىنا الدىمەن ىلىگەتىن اقىننىڭ ءبىرى – مارالتاي رايىمبەك ۇلى. ونىڭ شىعارماشىلىعى بۇعان دەيىن تالاي تالقىلاۋعا سەپ بولدى. «پوەزياعا مارالتاي جاڭا لەپ اكەلدى ءارى ونىڭ ءار جىرىندا بۇرىنعى سارىن مەن بۇگىنگى جاڭاشىلدىق بىردەي قابىسقان» دەپ باعالاۋشىلار كوپ. بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى، ادەبيەتشى اۋەزحان قودار جۋىردا جازعان مارالتاي تۋرالى ماقالاسىندا بىلاي دەپ وي وربىتكەن.
«مارالتاي پوەزياسى – قازاق پوەزياسىنىڭ ابدەن كەمەلدەنگەنىنىڭ بەلگىسى. سەبەبى ونىڭ پوەزياسىندا رومانتيكا جوق، تەك قانا تراگەديا. ونىڭ پوەزياسىندا تولەگەننىڭ ەكپىنى بار دا، رومانتيكاسى جوق، جۇمەكەننىڭ ويشىلدىعى بار دا، ديداكتيكاسى جوق، مۇقاعاليدىڭ ليريكالىق نازىكتىگى بار دا، اڭعالدىعى جوق، وتەجاننىڭ قيتۇرقىلىعى بار دا، قىتىمىرلىعى، وزىمشىلدىگى جوق».
مارالتاي رايىمبەك ۇلى «اي-نۇر»، «اي»، «كەنتاۆر» سەكىلدى بىرنەشە جيناقتىڭ اۆتورى، مەملەكەتتىك «دارىن» سىيلىعىنىڭ، ودان وزگە دە كوپتەگەن ماراپاتتىڭ يەگەرى.
ونىڭ پوەزياسى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر، ارنايى ماقالالار ءجيى جارىق كورگەنىنە قاراماستان، سىنشىلاردىڭ كەيبىرى ءىرى ەپيكالىق تىنىسى كەڭ تۋىندى جاراتا الماعانىن جانە سوڭعى كەزدە پۋبليسيستيكالىق سارىنداعى ودا جىرلارعا اۋەس بولىپ جۇرگەنىن ايتىپ، سىناپ تا جاتادى.
[caption id="attachment_19180" align="alignright" width="232"]
جاراس سارسەك[/caption]
وسى بۋىندا ءجيى ءسوز بولاتىن، ادەبيەتسۇيەر قاۋىم مەن جاستار شوعىرى اۋزىنان تاستامايتىن ەسىمنىڭ ءبىرى – ومىردەن ەرتە وزعان اقىن ءامىرحان بالقىبەك. «سىنعان ساۋلەنىڭ شاعىلىسۋى»، «مەتامورفوزا»، «قاسقىر قۇداي بولعان كەز» سەكىلدى جىر جيناقتارى مەن تانىمدىق كىتاپتاردىڭ اۆتورى قوعامدىق ويدىڭ ورەسىن كوتەرۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان قازاق ادەبيەتىنىڭ ساناۋلى ەرۋديتتەرىنىڭ ءبىرى. ءامىرحان – پوەزياسى مەن تانىمى تەرەڭگە سۇڭگىگەن، قالامىن قازاق جانە تۇرىك تاريحىنىڭ ادەبي نۇسقالارىن جاساۋعا، سونى تەرەڭىرەك ءتۇسىندىرىپ، ۇلت رۋحىن جانۋعا ارناپ وتكەن قالامگەر. ول ءوز ەڭبەكتەرىندە «تاريحتى تانۋ – ۇلتتى تانۋ، تاريحى جوق ۇلتتىڭ – ءوزى دە جوق» دەگەن پرينسيپپەن ءومىر ءسۇردى. ونىڭ كەيبىر وي-بايلامدارى ءجيى پىكىرتالاسقا ۇلاسىپ، ءارتۇرلى ورتانىڭ تالقىلاۋىنا ءتۇستى. اسىرەسە، اقىننىڭ شىڭعىس حان تاقىرىبىنداعى زەرتتەۋلەرى كەيىن بۇكىل جازۋشىلار ورتاسى مەن تاريحشى عالىمداردىڭ وي تالقىسىنا ۇسىنىلىپ، ءالى كۇنگە دەيىن داۋ-دامايعا ۇلاسىپ كەلەدى.
[caption id="attachment_19184" align="alignleft" width="194"]
ارداق نۇرعازى ۇلى[/caption]
«التىنكوپىرلىكتەردىڭ» ىشىندە ءوزىنىڭ قوڭىر پوەزياسىمەن ادەبي ورتانى مويىنداتقان جاراس سارسەك – كوپ داۋ-دامايعا بەرىلمەي، ءوندىرىپ جازىپ جۇرگەن اقىنداردىڭ ءبىرى. جاراس پوەزياسى تۋرالى تولعاعان سىنشىلار ونىڭ پوەزياسى اشىق ويعا ەمەس، جۇمباق جاراتىلىسقا، قوڭىر اۋەنگە ءۇيىر ەكەندىگىن ايتادى. «جۇرەگىمنىڭ ىشىندەگى جۇرەگىم»، «تۇنەمەل»، «كۇبىر»، «كوزسۇزگەن» سەكىلدى ولەڭدەرى وقىرماندى تەرەڭ ويعا جەتەلەپ، تازا پوەزيالىق كوڭىل-كۇيگە، سانا شۇڭەتىنە باستايتىنىن ايتقان ءجون.
تاعى ءبىر اقىن ارداق نۇرعازى ۇلى – قازاق پوەزياسىن الەمدىك كەڭىستىككە شىعارۋعا تالپىنىپ جۇرگەن دارىن يەسى. ونىڭ ولەڭدەرى جۇڭگو، اعىلشىن، نەمىس، ورىس تىلدەرىنە اۋدارىلعان. ولەڭدەرىنەن زاماندىق ادەبي ۇلگى – پوستمودەرنيستىك سارىن مەنمۇندالايتىن اقىننىڭ جىرلارىن وقىرمان تۇگىل، ادەبي ورتانىڭ ءوزى «جاتسىنا» قابىلداپ جاتادى. ءبىراق ارداق پوەزياسىن ءپىر تۇتاتىن جاستار شوعىرى مول. ونىڭ ادەبي ماقالالارى مەن تالداۋلارى جاستار اراسىندا سۇرانىسقا يە.
[caption id="attachment_19181" align="alignleft" width="166"]
ديدار امانتاي[/caption]
«توتىقۇس ءتۇستى كوبەلەك»
ادەبيەت سىنشىلارى ۇنەمى پوەزيا مەن پروزانى سالىستىرۋعا قۇمار. ولاردىڭ دەنى وسى جىلدارى پوەزيا دامىپ، پروزا توقىراپ تۇر دەگەن بايلام جاساعانىمەن، جاڭا پروزا جاساۋدا وزىندىك ورنى بار قالامگەرلەر از ەمەس. داۋرەن قۋات، نۇرجان قۋانتاي ۇلى، ءمادينا ومار سەكىلدى قالامگەرلەر وسى توپتىڭ بەلدى وكىلدەرى دەۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى – «توتىقۇس ءتۇستى كوبەلەك»، «قاستەرلە مەنى»، «قارقارالى باسىندا»، «ماحامبەت فيلوسوفياسى» سەكىلدى كىتاپتاردىڭ اۆتورى، مەملەكەتتىك «دارىن» سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جازۋشى ديدار امانتاي.
[caption id="attachment_19182" align="alignright" width="171"]
ەرلان ءجۇنىس[/caption]
ديدار پروزاسى بۇرىنعى سۇرلەۋگە تۇسپەگەن، جاڭاشا جول ىزدەگەن شىعارمالارعا تولى. «شايىر مەن شايتان»، «توتىقۇس ءتۇستى كوبەلەك» سىندى بىرنەشە رومانىمەن، كوپتەگەن اڭگىمەلەرىمەن ءوزىنىڭ ادەبي الەمدەگى سونى ءىزىن قالىپتاستىردى دەيتىندەر مەن كەرىسىنشە پىكىر ايتاتىندار دا كوپ. ونىڭ شىعارمالارىن جاستار جاعى ءبىر كەزدەرى جاتا-جاستانا وقىعانى دا جاسىرىن ەمەس. سول شاقتاردا قازاق پروزاسىندا «ديدارشا جازۋ» ءۇردىسى قالىپتاستى. ونىڭ ءپالساپالىق تولعامدارى دا وقىرمان قاۋىمدى بەيجاي قالدىرعان ەمەس. شىعارمالارى تۇرىك، فرانسۋز، ورىس، موڭعول، كورەي، جۇڭگو تىلدەرىنە اۋدارىلعان.
«جاڭاعاسىرلىقتار»
[caption id="attachment_19185" align="alignright" width="203"]
ىرىسبەك دابەي[/caption]
[caption id="attachment_19199" align="alignleft" width="146"]
قالقامان سارين[/caption]
«التىنكوپىرلىكتەردەن» كەيىن، ياعني 2000 جىلداردىڭ باسىنان بەرى ادەبي ورتاعا ءبىر شوعىر جاس كەلدى. بۇل كەز – جىر ءمۇشايرالارىنىڭ ءجيى ءوتىپ، ادەبي ورتانىڭ قايتا سەرپىلە باستاعان تۇسى ەدى. جانە ءدال وسى كەزدە «التىنكوپىرلىكتەر» ادەبي ورتانىڭ «نەگىزگى قۇرامىنا» ەنىپ، ءتۇرلى شارالاردى ءوز قولدارىنا العان شاق بولاتىن. بۇل قاتاردا قالقامان سارين، باعدات مۇباراك، ىقىلاس وجاي، ليرا قونىس، ەرلان ءجۇنىس، سەرىك ساعىنتاي، ۇلاربەك نۇرعالىم، الماس تەمىرباي، باۋىرجان قاراعىز ۇلى، ىرىسبەك دابەي، اياگۇل مانتاي، ءومىرجان ءابدىحالىق،ۇلاربەك دالەي ۇلى، ماقسات رامازان، نۇرلان حابداي، ەسبولات ايدابوسىن، حاميت ەسامان، بەيبىت سارىباي، اقبەرەن ەلگەزەك، دارحان بەيسەنبەك ۇلى، تولەگەن مەللات، سەرىك بوقان، قۇرالاي ومار سەكىلدى جاستار ءار ايماقتان لەك-لەگىمەن كەلىپ، الماتى مەن استاناعا شوعىرلانا باستادى.
[caption id="attachment_19183" align="alignleft" width="123"]
ا.ەلگەزەك[/caption]
ءقازىر ادەبي ورتادا بۇلاردىڭ دەنى بىرنەشە كىتاپتارىمەن تانىلعان.
جاڭاعاسىرلىقتاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى نەدە؟ وسى سۇراققا ءالى كۇنگە تۇشىمدى جاۋاپ بەرىلگەن ەمەس. ءبىراق جاستاردىڭ «تۇسىنىكسىزدىگى» مەن «تۇڭىلۋگە بەيىم» جىرلارىن سىناۋشىلار اراكىدىك كەزىگىپ قالادى.
[caption id="attachment_19190" align="alignright" width="152"]
باۋىرجان قاراعىز ۇلى[/caption]
ەرلان ءجۇنىس پوەزياسى تۋرالى جىلى پىكىر ءجيى ايتىلىپ، ونى «ينتەللەكتۋالدى پوەزيانىڭ وكىلى» دەپ سيپاتتاپ جاتادى. ىقىلاس وجايدىڭ تاريحي سارىن مەن ۇلتتىق مۋزىكانى ءسوز ونەرىندە ادەمى ۇيلەستىرەتىنى، ىرىسبەك دابەيدىڭ ەركىن ۇيقاسقا قۇرىلاتىن وي مەن اۋەز يىرىمدەرى، اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ وقىرمان قيالىنا سالماق سالار «ءبىرتۇرلى» جىرلارى، باۋىرجان قاراعىز ۇلىنىڭ ارناسىنان اسا شالقىعان شابىتتى شۋماقتارى «جاڭاعاسىرلىقتار» پوەزياسىنىڭ سان الۋان نۇسقالىعىن ايشىقتاي تۇسەتىنى بايقالادى.
ال پروزادا ليرا قونىس پەن اياگۇل مانتاي، ماقسات رامازان، ءومىرجان ءابدىحالىق، دارحان بەيسەنبەكۇلدارىنىڭ شىعارمالارى تۋرالى ءجيى جازىلىپ ءجۇر. سوڭعى كەزدەرى وقىرمان قاۋىم ليرا قونىس پەن اياگۇل مانتايدىڭ ويلارى مەن اڭگىمەلەرىندەگى بۇتىندىككە ىقىلاس ءبىلدىرىپ، شىعارماشىلىقتارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىنى بايقالادى.
