قازاق ءان ونەرىنە وزىندىك دارا ەرەكشەلىگىمەن كەلگەن جاس ءانشى عالىمجان مولدانازار از ۋاقىت ىشىندە ءوز تىڭدارماندارىن تاۋىپ ۇلگەردى. «ءوز تىڭدارماندارىن» دەگەن تىركەس جاتتاندى كورىنۋى مۇمكىن، ءبىراق ءدال وسى مولدانازار تۋرالى بۇل تىركەس ءوزىنىڭ شىنايى ءمانىن ايشىقتاي تۇسەدى. عالىمجان ءان سۇيەر قاۋىمنىڭ ىشىنەن ءوزىنىڭ، تەك ءوزىنىڭ عانا تىڭدارمانىن تاپقان باقىتتى ءانشى. ونىڭ تىڭدارماندارى بۇگىنگى قازاق شوۋ-بيزنەسىنىڭ ۇرانشىل جانكۇيەرلەرى ەمەس، مورگينالدىق قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن «ءبىرتۇرلى» تىڭدارماندار. ولار، بىزدىڭشە، اۋەسقويلىقتى ەمەس، كاسىبيلىكتى، ەلىكتىرگىشتىك جاتتاندى سارىندى ەمەس، ەستەتيكالىق اسەردى، قارابايىر بۇقارالىق تالعامدى ەمەس، ينتەللەكتۋالدىق تانىمدى سۇيەتىندەر. عالىمجان مولدانازار وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى قالىپتاسقان سينتي-پوپ باعىتىن ءححى عاسىردا قايتا تۇلەتۋشى دارىن يەسى. ول "100 جاڭا ەسىم" قاتارىنا ەنۋگە ابدەن لايىق.
ول...
ءانشى 1988 جىلى قىزىلوردا قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءۇيدىڭ كەنجەسى. مەكتەپتە ءجۇرىپ گيتارا ۇيرەنىپ، ءان سالۋدى ۇيرەنە باستاعان. بالا كەزىنەن مايكل دجەكسوندى ءپىر تۇتقان ول اكەسىنىڭ ءبىر كەزدەرى وعان قاتال تالاپ قويىپ، «سەن قانداي جولدى تاڭداعىڭ كەلەدى؟» دەپ سۇراق قويعانىن ايتادى. اكەسىنىڭ بۇل سۇراعىنا ول بولاشاقتا مەنى وسى گيتارام اسىرايتىن شىعار دەپ جاۋاپ بەرگەن دەسەدى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ الماتىعا كەلىپ، جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا اكتەرلىك ماماندىققا تۇسەدى. الايدا وقۋىن ءبىرىنشى كۋرستان تاستاپ كەتكەن. بىلەتىندەر، بۇل وقۋ ورداسىنان ءوزى الار ءبىلىم جوق دەپ تاستاپ كەتتى دەسە، ءوزى مەنەن اكتەر شىقپايتىنىن، ولاردىڭ (اكتەرلەردىڭ) ورتاسى مۇلدەم بولەك ەكەنىن ەرتە تۇسىنگەندىكتەن وسىنداي شەشىم قابىلدادىم دەيدى.
عالىمجان مولدانازاردىڭ بۇدان كەيىنگى 7-8 جىلى الماتىنىڭ بۇلىڭعىر كوشەلەرىندە وتەدى. كەي كەزدەرى جولعا اقشا تاپپاي، قينالعان ءساتى دە بولىپتى. جالعا العان پاتەرىنىڭ اقشاسىن تولەۋ دە قيىنعا سوققانىن، مەنەن تۇك شىقپايدى دەپ تۇڭىلگەن ساتتەرى دە بولعانىن ول باسپاسوزگە بەرگەن سۇحباتتارىندا ەمەۋىرىنمەن جەتكىزگەن. سويتە ءجۇرىپ، «وردا» توبىندا ءان سالعان. ول بۇل توپتان بولەك، قايرات تۇنتەكوۆ، ايسا، اسىل بەدەلحان، Rin’go توبى مەن باسقا دا انشىلەرگە بىرنەشە ءان ازعان. «وردا» توبىنان ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىن اشۋعا جول جوق ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ، جەكە ءان سالۋدى قولعا الادى. وسى شەشىمىنەن كەيىن ونىڭ جۇلدىزى جاندى. بار-جوعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە ونى تىڭدايتىن جاستار شوعىرى پايدا بولدى. شەتەلدەردەن دە ۇسىنىس تۇسە باستادى.
«حيپستەرجان»
وعان بۇل لاقاپ ەسىمدى ساۋاتتى تىڭدارماندارى بەرگەن. «حيپستەر» تەرمينى – دجاز مۋزىكاسىن ۇناتاتىن سۋبمادەنيەت وكىلدەرىنە قاراتىلعان. ونى وسى شاعىن مادەني توپ وكىلدەرى ەرەكشە باعالاپ، قاشاندا عالىمجانعا جانكۇيەر بولىپ كەلەدى. وعان بۇل ەسىمدى بەرگەن رەسەيلىك تىڭدارماندار ەكەن. العاش ونىڭ «اقپەن بىرگە» كليپىن كورگەن كورشى ەلدىڭ تىڭدارماندارى قازاق ءانشىسىنىڭ روك ستيلىندەگى جاڭا ناقىشتاعى ءانى مەن وعان تۇسىرىلگەن بەينەباياندى «يۋتۋبتان» تەز ءبولىسىپ، قازاقستاندا مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ جاڭا تولقىنى كەلە جاتىر دەپ دابىرلاسقان. سول ساتتەن باستاپ عالىمجاننىڭ ەسىمى ەلىمىزگە دە كەڭىنەن تانىلا باستادى.
تىڭدارماندارى عالىمجانعا ۇلكەن ساحنادا شوۋ-كونسەرت وتكىزسە دەگەن تىلەكتەرىن ايتسا دا، ول ۇنەمى شاعىن اۋديتوريالار مەن ساحنالاردا عانا ونەر كورسەتەتىندىگىمەن دە ەرەكشەلەنەدى. ول مۇنىڭ سەبەبىن ونەردىڭ جانە ءوز ءقادىرىن كەتىرمەۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەيتىندىگىمەن ءتۇسىندىرۋى مۇمكىن. ءوزى شوۋ-بيزنەس پەن توي بيزنەس ءۇشىن ءوزىنىڭ باعىتىنان اينىمايتىنىن، ءتىپتى توي انشىلەرىنە قۇرمەتپەن قاراي وتىرا، ءبىر جاعىنان ونەرگە جانى اشيتىنىن دا جاسىرعان ەمەس.
فونوگرامما... بۇل – قىلمىس!
ول بۇگىنگى قازاق انشىلەرىن فونوگراممامەن ەلدى الداپ ءجۇر دەگەن پىكىردە. «اقشا، اقشا، تەك اقشا» پرينسيپىمەن كۇن كەشەتىن انشىلەردىڭ فونوگراممامەن ءان سالۋى – قىلمىسپەن پارا-پار دەگەن ويىن جاسىرمايدى. ول ءۇشىن فونوگراممامەن، ءتىپتى مينۋسوۆكامەن ءان سالۋدىڭ ءوزى ەلدى الداۋ. سوندىقتان دا ول بۇل جولدى تاڭداماعان. «ەلدى الداعىم كەلمەيدى. اكەمنىڭ ماعان قويعان باستى شارتى وسى. شىنىمدى ايتسام، بۇگىنگى قازاق ەستراداسى ماعان ۇنامايدى. اقشا ءۇشىن ونەرگە كەلگەندەردى قابىلداي المايمىن» دەيدى ول.
ول انشىلەردىڭ جاندى داۋىسپەن ءان ايتۋعا تەحنيكالىق مۇمكىندىگىمىز جوق دەگەنى سىلتاۋ دەپ بىلەدى.
«مۋزارت» توبى جاندى داۋىسپەن ءان شىرقايدى. كەزىندە «دوس مۇقاسان»، روزا رىمبايەۆا، روزا باعلانوۆا، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، «گۇلدەر-اي» ءانسامبلى ءتىرى داۋىسپەن ءان شىرقاعان. بۇگىن تەحنيكا دامىدى عوي. مەنىڭ ارمانىم قازاق ەستراداسىنا جاڭا لەپ، سونى باعىت اكەلۋ. قازاق ءتىلىن الەمگە تانىتسام دەگەن ماقساتىم بار» دەيدى ول.
«بىرنەشە ادام جينالىپ اپ، فونوگراممانى توقتاتۋ كەرەك دەپ داۋرىعۋدان تۇك شىقپايدى. فونوگراممامەن ايتپا! وعان زاڭمەن تيىم سال. ءبىتتى!». بۇل دا مولدانازاردىڭ كوزقاراسى. ول تىڭدارمان مەن كورەرمەندەردىڭ تالعام تايازدىعىنا قارنى اشاتىندىعىن اشىق مالىمدەپ ءجۇر. ادامدار ءوزىنىڭ جالعان اۋەنگە الدانىپ جاتقانىن بىلۋگە ءتيىس دەگەن ويىن دا بىرنەشە مارتە قايتالاعان.
https://www.youtube.com/watch؟v=j2Sx1fewNcs
امەريكاعا ساپار
2015 جىلى امەريكالىق Break of reality توبى الماتىعا ونەر كورسەتۋگە كەلگەن ساپارىندا مولدانازاردىڭ «اقپەن بىرگە» ءانىن تىڭداعان سوڭ، بىرىگىپ ءان شىرقاۋعا ۇسىنىس جاساعان. كەيىن ءوزىن امەريكانىڭ نيۋ-يورك شتاتىنا شاقىرىپ، بىرلەسىپ ءان ايتىپ، شاعىن كەش وتكىزۋگە ۇسىنىس جاساعان. سول جىلى مولدانازار امەريكاعا بارىپ، وسى توپپەن بىرگە ءان سالدى. ونى امەريكالىق تىڭدارماندار جوعارى باعالاپ، «قازاق ونەرىنىڭ جاڭا جۇلدىزى» دەپ باعالاعان. سول ساپارى نەگىزىندە ءانشى تۋرالى دەرەكتى فيلم تۇسىرىلگەن. رەجيسسەرى – امەريكادا تۇراتىن قانداسىمىز، فوتوگراف قانات بەيسەكەيەۆ.
سودان بەرى انشىگە شەتەلدەردەن ءجيى شاقىرۋ تۇسەدى. ول ءوزىنىڭ ءان جيناعىن شىعارۋدى، سونداي-اق جاڭا باعىتتاعى «مولدانازار» توبىن قۇرىپ، قازاق ەستراداسىنا وزىندىك ۇلەس قوسۋدى كوكسەيدى. ءانشىنىڭ ايتۋىنشا، امەريكالىق تىڭدارماندار ونىڭ «اقپەن بىرگە» ءانىن ەرەكشە ۇناتقان ءارى وسى ءانى سول جاقتاعى تىڭدارماندار اراسىندا سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر. ەكى جىلدان بەرى امەريكالىقتار عالىمجان مولدانازار اندەرىن ۇزبەي تىڭداپ كەلەدى دەۋگە بولادى. ءانشى ەۋروپانىڭ بەلگىلى ستۋديالارىنان دا ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتقانىن ايتادى. بولاشاقتا شەتەلدىكتەرمەن بىرگە جاڭا جوبالاردى بىرلەسىپ اتقارۋىمىز مۇمكىن دەپ ويلايدى.
ءقازىر مولدانازار تىڭدارماندارىنىڭ اۋديتورياسى جىل ساناپ كەڭەيىپ كەلەدى. ايتالىق، «Google» جەلىسى بويىنشا عالىمجان مولدانازاردى ىزدەۋشىلەر سانى ەلىمىزدەگى ەڭ تانىمال ءانشى قايرات نۇرتاستان اسىپ تۇسكەن. وسىنىڭ وزىنەن-اق وعان سۇرانىستىڭ الەمدىك ارەنادا كوبەيگەنىن بايقاۋعا بولادى.
https://www.youtube.com/watch؟v=jpy0Hjai7m4
ونىڭ اندەرى مەن كليپتەرى
ونىڭ «اقپەن بىرگە»، «بىرگە بول»، «قوش بول»، «كىم ول؟»، «بەرى قارا»، «جاۋاپ بار ما؟»، «ءوزىڭ عانا»، «الىستاما»، «ساعىم» سەكىلدى ونشاقتى ءانى عالامتور جەلىسىندە وتە تانىمال. مۋزىكاتانۋشىلار ونىڭ اندەرىنەن روك مۋزىكا، تەحنوروك، سينتي-پوپ، فانك مۋزىكا، پوپ مۋزىكانىڭ ءوزارا سينتەزىنەن جاسالعان زاماناۋي باعىت دەگەندى ايتادى. ەندى ءبىر توپ سىنشىلار عالىمجان اندەرىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارىنداعى مۋزىكالىق جاڭا باعىتتاردىڭ قايتا تۇلەۋى دەپ تە ۇعادى.
ول ءان سوزدەرىن دە ءوزى جازادى. ونىڭ ءان سوزدەرىنەن جاساندىلىق تاپپايسىز. كەيبىر تىركەستەرىندە ىشكى ىرعاقتان اقساپ جاتقانداي كورىنگەنىمەن، سونىڭ ءوزى اۋەننىڭ ىشكى يىرىمىنە قۇپ جاراسقانداي اسەر قالدىرادى.
ال كليپتەرى جالعان رومانتيكا، ورىنسىز ريتوريكا، ساپاسىز ەتيۋدتەردەن ادالىعىمەن ەرەكشە. ونىڭ كليپتەرى توپتىق كوزقاراستان گورى، جەكەلىك يدەيامەن قۇنارلانعان. ءار كليپىنەن رۋحتىڭ ءوزىن ءوزى ىزدەۋى، «ءومىر دەگەن نە ءوزى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، شارق ۇرعان جاننىڭ بەينەسى ەلەس بەرەدى. جاڭا اۋەن، تىڭ ءماتىن، مازمۇنعا ابي ەپيزودپەن ۇندەسكەن ىشقىنۋ مەن پافوستان جىراق تابيعي داۋىس تىڭدارماندارىن جىلى شۋاققا شومىلدىرادى.
عالىمجاننىڭ ويلارى
***
مەنەن دە مىقتىلار بار، ءبىراق ازىرگە ولار ەشكىمگە كەرەك بولماي جاتىر. مەن باياعىدان ءان شىعارىپ كەلەم، ءبىراق ول اندەر كەرەكسىز بولىپ ينتەرنەتتە جاتتى. سوسىن رەسەيدە بىرەۋلەر «و، ءبىر قازاق كۇشتى سينتي-پوپ جاساپ ءجۇر» دەدى. سوسىن بىزدىكىلەر: «و! ءبىزدىڭ بالا ەۋروپادا بىردەڭە ۇتىپ الدى» دەدى. ءبىراق مەن وعان دەيىن دە بولعام، نەگىزى.
***
رەسەيگە بىرنەشە رەت شاقىردى. ءبىراق بارعىم كەلمەدى. ويتكەنى، الماتىنى وتە قاتتى جاقسى كورەم. بۇل جەردەن ەشقايدا كەتكىم كەلمەيدى.
***
ەشقاشان اتاققا، كوپ اقشا تابۋعا قىزىققان ەمەسپىن. كوبى «سەنىڭ ورنىڭدا بولسام، باسقا جاققا كەتىپ قالار ەدىم» دەيدى. مەنىڭ كەتكىم كەلمەيدى. سوڭىنا دەيىن وسىندا قالىپ، وسى قالادا made in Kazakhstan دەۋگە تۇرارلىق بىردەڭە جاساسام دەيمىن.
***
قايرات نۇرتاستى ءوز باسىم سىيلايمىن. ونىڭ ءوز اۋديتورياسى بار. ءتىپتى سونداي ۇلكەن اۋديتوريا مەندە دە بولسا دەيمىن. قايراتتى ءسۇيىپ تىڭدايتىن، تىڭداپ وتىرىپ جىلايتىن جاقىندارىم بار. ول شىنىمەن دە ادامدارعا ءبىر سەزىمدەر بەرەدى. ول شىنىمەن دە ادامداردى ءبىر نارسەلەر تۋرالى ويلاندىرادى.
***
اۋىلدىڭ تاربيەسىمەن ءوستىم. سوندىقتان كەي نارسەلەردى قابىلداۋ ماعان قيىن. مىسالى، بالانىڭ اكە-شەشەسىمەن داۋلاسقانىن كورگەندە «نە بولىپ بارادى ءوزى؟» دەپ شوشيمىن.
***
«سەن امەريكان مۋزىكاسىن ناسيحاتتايسىڭ. مۋزارت، قايرات نۇرتاس – مىنە بۇلار بىزدىكى» دەپ ۇرسادى كەيدە. مەن تۇسىندىرۋگە تىرىسام: «مۋزارت پەن قايرات نۇرتاس ەلەكتروندى گيتارامەن، سينتەزاتورمەن ايتادى. قازاق ەلەكتروندى گيتارا تارتىپ پا ەدى؟ قالايشا ونى ناعىز قازاق مۋزىكاسى دەپ ايتاسىز؟».
***
قازاقشا بولسىن دەيتىندەر تويلارىنا كانە ۋەست، بەيونسە، دجەننيفەر لوپەستەردى شاقىرادى. ول جەردەن دومبىرا، قوبىز كورمەيسىز.
***
«نەگە دومبىرا تارتپايسىڭ؟» دەپ تە ۇرسادى. ءبىر اعامىزعا «مىنە، كوشەدە كەزدەستىك. ءسىز نەگە مەرسەدەسپەن كەلدىڭىز، نەگە اتپەن كەلمەدىڭىز؟» دەدىم.
