ونىڭ پىكىرىنشە تۇنەۋكۇنى الماتىدا وتكەن انتيقىتاي ميتينگىسىنىڭ تۇپتەپ كەلگەندە تۇك ءمانى جوق.
سەبەبى ەرەۋىلگە شىققان جۇرتتىڭ ايتىپ جۇرگەنىندەي جۇڭگو قازاقستاندى ەكسپانسيالاۋدى كوزدەمەيدى. ەلدەگى جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ اۋقىمى تىم تومەن.
“بەيجىڭ قازاقستاندى بودان قىلعىسى كەلەدى”، “جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ تۇپكى ماقساتى قازاقستان وتارلاۋ” دەپ اتتانداعان اعايىنعا كاۋكەنوۆ:
“اپتىقپاڭىزدار! اشۋعا بەرىلمەڭىزدەر! دابىرالاعاننان تۇك ونبەيدى. دالەلى جوق قۇر ەموسيامەن ۇزاققا بارمايمىز. قىتايمەن بايلانىستى قاۋىپ-قاتەردىڭ كوپشىلىگى قاۋەسەتكە قۇرىلعان، ءتۇپ وزەگى جوق فوبيا” دەگەن سىڭايدا جاۋاپ قاتقان ەكەن.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا ءىس جۇزىندە جۇڭگو قازاقستانعا قىزىزعۋشىلىعى تومەندەپ كەتكەن. جىل وتكەن سايىن ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى الىس-بەرىس ازايىپ بارادى.
ايتالىق 2015 جىلدان بەرى ەكى ەلدىڭ ساۋدا اينالىمى ەكى ەسەگە تومەندەگەن.
2010 جىلى تاۋار اينالىم 20 ملرد دوللاردان اسىپ جىعىلسا، 2019 جىلى 15 ملرد-قا جەتەقابىل جەردە توقتاعان. بىلتىر ءدال وسى مولشەردەن از-مۇز عانا اسىپتى.
ال 2014-16 جىلدارى تاۋار اينالىمى ءتىپتى 10 ملرد دوللاردى ەڭسەرە الماعان ەكەن.
“قىتايعا قاتىستى ءقاۋىپتى سەيىلتۋ ءۇشىن قولدان قۇراپ، ويدان شىعارعان دۇنيەم ەمەس. ءتۇپقاينارى بار. كەرەكتى مالىمەتتىڭ ءبارى دۇنيەجۇزىلىك بانك سايتىندا مەن مۇندالاپ تۇر. جۇڭگو قازاقستانعا تاۋار ساتىپ، تاسى ورگە دومالاپ جاتسا ءبىر ءجون. كەرىسىنشە قازاقستان جۇڭگو كوبىرەك ساۋدالايدى، تاۋار اينالىمىنىڭ سالدوسى ءبىزدىڭ پايدامىزدا”، – دەيدى ول.
بۇعان دالەل بىلتىر ءبىزدىڭ ەل قىتايعا 7،8 ملرد دوللاردىڭ (54،4 پايىز) تاۋارىن تاسىمالداعان، قىتايدان 6،6 ملرد دوللاردىڭ (45،6 پايىز) تاۋارىن يمپورتتاعان ەكەن.
وداقتاسىمىز رەسەيدىڭ اراداعى جاعداي بولەك. ولار ءبىزدىڭ نارىقتى ءوز تاۋارىمەن تولتىرىپ تاستاعان، ال ءبىزدىڭ رەسەي نارىعىنداعى ۇلەسىمىز ماردىمسىز.
“اتتەگەن-اي، بىزدە وسىنداي رەسمي دەرەككە ەلەڭ ەتپەيدى. جولداعى تاكسيستىڭ جورامالىنا، “قۇيرىق جالى كەسىلىپ” ۆاتساپتان كەلگەن اقپاراتقا الدانىپ قالادى.
فاكت! سان. ستاتيستيكا. وسى دۇنيەلەردىڭ وي ەلەگەنىنە وتكىزگىمىز كەلمەيدى”، – دەيدى كاۋكەنوۆ.
ساراپشى وسى ورايدا قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ ۇلەسىنە ەگجەي-تەگجەي توقتالعان ەكەن.
ايتۋىنشا 2013 جىلدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل ەكونوميكاسىنداعى جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ ۇلەسى 9،3 پايىزدان 4،7 پايىزعا دەيىن قۇلدىراعان.
سانمەن سويلەر بولساق، 2013 جىلى بۇل كورسەتكىش 2،4 ملرد دوللاردى قۇراسا، كەيىنگە جىلدارى بىرتە-بىرتە تومەندەي باستاعان.
2014 جىلى - 1،8 ملرد.
2015 جىلى – 0،8 ملرد.
2016 جىلى – 0،9 ملرد.
2017 جىلى – 1 ملرد.
2018 جىلى – 1،5 ملرد.
“2011 - 2014 جىلدارى جۇڭگو قازاقستان ەكونوميكاسىنا 8،1 ملرد دوللار ينۆەستيسيا قۇيسا، 2015-2018 جىلداردىڭ ارالىعىندا ينۆەستيسيا كولەمى نەبارى 4 ملرد دوللاردى قۇراعان، ياعني ەكى ەسە تومەندەگەن.
2010 جىلدان بەرگى 10 جىل ۋاقىتتا جۇڭگو قازاقستانعا قىزىعۋشىلىق تانىتۋدى توقتاتتى دەۋگە ابدەن نەگىز بار. بالكىم، بەيجىڭ شەت ەلدەرگە ينۆەستيسيا قۇيۋدى كۇرت دوعارعان بولار؟ جوق، استە ولاي ەمەس. كەرىسىنشە، ينۆەستيسيا مولشەرى جىل وتكەن سايىن ارتقان ۇستىنە ارتىپ كەلەدى. 2013-2018 جىلدا جۇڭگو الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى ينۆەستيسياسى 2 ترلن دوللاردان 4 ترلن دوللارعا دەيىن ارتقان. ەسەسىنە مۇنداعى قازاقستاننىڭ ۇلەسى 1 پايىزدان 0،36 پايىزعا دەيىن تومەندەپ وتىر”، – دەيدى ساراپشى.
0،36 پايىز. قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ ۇلەسى بۇگىنگى كۇنگى ۇلەسى وسىنداي. بەيجىڭ قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەسى بولا تۇرا سوڭعى جىلدارى ءبىزدىڭ ەلگە قارجى قۇيۋدان قاشقالاقتاي باستاعان.
ءادىل كاۋكەنوۆتىڭ ايتۋىنشا قازاقستاننىڭ جۇڭگو الدىنداعى بەرەشەگى دە ازايىپ كەلەدى.
2013 جىلى ءبىزدىڭ ەلدىڭ بەيجىڭگە قارىزى 16 ملرد دوللارعا جەتكەن. ال 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 12 ملرد دوللارعا ازايعان.
“بەرەشەكتىڭ باسىم بولىگى جەكە سەكتوردىڭ ۇلەسىندە. مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن قارىزدىڭ كولەمى از.
“جۇڭگو ورتا ازيانى بۇتىندەي وتارلاپ الماق ەكەن. ايماقتى ءوزىنىڭ ساۋىن سيىرىنا اينالدىرۋدى كوزدەيدى” دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمەنىڭ كوپشىلىگى ميف. بەيجىڭنىڭ ايماقتاعى ەلدەرگە قاتىستى ءوز كوزقاراسى مەن جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى بار.
جىل سايىن قىتايدا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرىندىق بولاتىن حالىق وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى وتەدى. بيىلعى جىلى بۇل قۇرىلتايدا قازاقستان تۇرماق، ورتا ازيانىڭ اتى اتالعان جوق. بەيجىڭنىڭ نازارى لاتىن امەريكاسىنا، وڭتۇستىك افريكاعا، وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا، باتىسقا، ءۇندىستان مەن جاپونياعا اۋعان. اشىعىن ايتقاندا ءبىزدىڭ ايماق اتاۋسىز قالدى. ءبىز بولساق قىتايدىڭ الدىنداعى ساياسي-ەكونوميكالىق پوتەنسيالىمىزدى اسىرىپ كورسەتكىمىز كەلەدى.
انتيقىتايلىق قارسىلىقتار “حايپقا” ۇلاسىپ كەتتى. قازاقستان كاسىپكەرلەرى قىتايعا تاۋار ساتىپ كۇن كورىپ وتىرعان ەلەپ-ەسكەرگىمىز جوق. قىتايعا قاتىستى قوعام كوزقاراسىنىڭ كۇرت وزگەرگەنىنەن قىرۋار ينۆەستيسيادان قاعىلدىق”، – دەيدى ساراپشى.
قىسقاشا ايتقاندا، سينوفوبيانىڭ سالدارىنان كورشىمىزبەن اراداعى الىس-بەرىس پەن ينۆەستيسيالىق ارىپتەستىكتىڭ تامىرىنا بالتا شابىلۋعا تاقاۋ.
قىتايدى قابىلداعىسى كەلمەيتىن قازاق قوعامى تاياقتىڭ ەكى ۇشى بارىن ۇمىت قالدىرعان. قازاقستان ەكونوميكاسى جۇڭگو ينۆەستيسياسى ءۇشىن تارتىمسىز، قولايسىز نارىققا اينالىپ شىعا كەلگەن.
ءسوي دەگەن ءادىل كاۋكەنوۆ الگى مۇمكىندىكتى ىرگەدەگى وزبەكستاننىڭ پايدالانىپ كەتكەنىن ايتادى.
“قىتايدىڭ قازاقستاننان تەرىس اينالعانىن كورگەن ميرزيايەۆ بەيجىڭ اراداعى بايلانىستى كۇرت كۇشەيتتى. قازىرگى تاڭدا وزبەكستان اۋماعىندا جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ ۇلەسى بار 1125 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. ءبىر عانا بىلتىرعى جىلى 344 كاسىپورىن اشىلدى.
وتكەن جىلدىڭ قازانىندا تاشكەنت Alibaba ونلاين ساۋدا بازارىنىڭ وزبەكستانداعى تارالۋ اۋقىمىن كەڭەيتىپ، ساۋدا الاڭىنداعى تىركەلۋ جۇمىسىن جەڭىلدەتتى. سول - اق سالدەن كەيىن وزبەكتىڭ كونديتەر كومپانياسمەن 3 ملن دوللاردىڭ كەلىسىمشارتىنا قول قويىلدى.
بەيجىڭ ءقازىر وزبەك ونىمدەرىن جۇڭگو نارىعىنا كىرگىزۋدە جولدارىن جەڭىلدەتىپ جاتىر. وسى ماقساتتا ارنايى پلاتفورما قۇرىپ ۇلگەردى. مۇنداي پلاتفورما قازاقستان مەن ارادا دا قۇرىلماق ەدى. الايدا قۇر ءسوز كۇيىندە. ءتىپتى قۇرىلعان كۇننىڭ وزىندە كەلەسى كۇنى ەلشىلىك الدىندا ميتينگ ءوتىپ، جاسالعان جۇمىستىڭ سۇيكىمى كەتەر ەدى”، – دەيدى كاۋكەنوۆ.
ايتۋىنشا 2025 جىلعا دەيىن تاشكەنت وزبەك ەكونوميكاسىنداعى جۇڭگو ينۆەستيسياسىنىڭ كولەمىن 5 ملرد دوللارعا دەيىن ۇلعايتپاق. ءازىر وزبەكتىڭ تۋرفيرمالارى جۇڭگو تۋريستەرىن ەلگە شاقىرىپ الەك. بىلتىر وزبەكستانعا 60 مىڭنان استا جۇڭگو تۋريستەرى كەلىپ قايتقان.
پىكىرىنشە ينۆەستيسيانىڭ قۇمعا ءسىڭىپ، وتەۋىن كورمەگەندى جۇڭگو دا قالامايدى. وسى سەبەپتى بەيجىڭ قازاقستاندى سىرت اينالىپ وتەتىن ترانزيتتىك مارشرۋتتار سالۋعا كىرىسكەن.
بۇعان دالەل – قىتايدى ەۋروپا جانە تاياۋ شىعىسپەن بايلانىستىراتىن تەمىر جولى جەلىسى “قورعاس” ساۋدا ايماعىنا سوقپايدى.
بەيجىڭ قىتاي-قىرعىزستان-وزبەكستان تەمىر جول جەلىسىن سالىپ، تاياۋى شىعىس توتەلەي ءوتۋدى كوزدەپ وتىر. مۇندا دا قازاقستان قالىس قالىس قالعان. جاڭا جوبا پايدالانۋعا بەرىلسە، تاياۋ شىعىسقا جەتەر جول باقانداي 5 كۇنگە قىسقارادى ەكەن.
كاۋكەنوۆ سولاي دەيدى.
ەكىنشى ماسەلە قازاق قوعامىنداي ەمەس، وزبەك اعايىندار قىتايدان قويىن-قولتىقتاسىپ جۇمىس ىستەۋگە ءازىر.
“الەۋمەتتىك ساۋالنامانىڭ ناتيجەسى بويىنشا وزبەكتەردىڭ 65 پايىزى قىتايمەن اراداعى ەنەرگەتيكالىق-ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى قۋانا-قۋانا قولدايتىنىن ايتقان. ساۋالداسقان حالىقتىڭ 75 پايىزى جۇڭگو ينۆەستيسياسى ەلدە جاڭا جۇمىس ورىن اشارىنا سەنىم بىلدىرگەن.
جالپى بۇل تۇرعىدا تاشكەنتتىڭ تۇسىنىگى بىزگە قاراعاندا بولەك. ساۋدالاسقاننان قورىقپايدى. ساۋدا-ساتتىققا قالىپتى دۇنيە رەتىندە قارايدى. فوبيادان ادا. قورقىنىش پەن ۇرەيگە بوي الدىرمايدى. جۇڭگو مەن اقش سەكىلدى دەرجاۆالار ينۆەستيسيا تارتۋدا ءوزارا باسەكەلەس ەكەنىن جاقسى بىلەدى. اتى اتالعان الىپ ەلدەردىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ولارعا ءوز تاۋارىن تاسىمالدىعىسى كەلەدى.
ينۆەستيسيانى مولىنان تارتقان ەل باقۋاتتى. جۇڭگو ءدال سونداي مەملەكەت. بىلتىر قىتايعا قۇيىلعان تىكەلەي ينۆەستيسيا 163 ملرد دوللاردى قۇراعان (اقش-تىڭ كورسەتكىشى 134 ملرد).
ينۆەستيسيانى تۇسىندە كورەتىن ەلدەردىڭ قاتارىندا سيريا، يراك، كونگو، اۋعانستان سەكىلدى ەلدەر ءجۇر.
بۇل تۇرىمەن وزبەكستان ءبىزدى باسىپ وزادى. ينۆەستيسيانىڭ ءبارى تاشكەنتكە اعىلسا، قازاقستان قۇرالاقان قالادى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ قوعامداعى قولدان قۇراستىرىلعان، ويدان شىعارىلعان سينوفوبيانىڭ كەسىرىنەن ورىن الىپ وتىر”، – دەيدى كاۋكەنوۆ.
...
البەتتە قىتايعا قاتىستى كوزقاراس ءارقيلى. بەيجىڭدى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن ساراپشىلار پىكىرى دە اركەزدە ۇيلەسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. ماسەلەن ىلگەرىدە ءسوز العان ساراپشى ءادىل كاۋكەنوۆ قىتايدان ءقاۋىپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەن ۇستانىمدا. كەرىسىنشە بەيجىڭنىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ساۋدا-ساتتىق سالاسىندا سەنىمدى ارىپتەستىك ورناتۋ قاجەت. سينوفوبيانى ۋشىقتىرا بەرمەي، ماسەلەنىڭ ەكونوميكالىق اسپەكتىسىنە نازار اۋدارعان ءجون.
بۇدان بۇرىن Dalanews-كە سۇحبات بەرگەن ەقىۇ ساراپشىسى نيۆا ياۋ بۇعان قارسى سويلەپ، قىتايدىڭ جىلى-جۇمساق ساياساتى ورتا ازيانى سوناۋ 90-شى جىلدارى ءجىپسىز بايلاپ تاستاعانىن ايتقان.
ونىڭ اتاپ وتكەنىندەي بەيجىڭ اراداعى الىس-بەرىستى ساياسي قۇرال رەتىندە ۇتىمدى پايدالانىپ وتىر. ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتىڭ استارىندا ساياسي ىقپالىن كۇشەيتۋ مۇراتى جاتىر.
بيلىكتەگى ەليتانىڭ اۋزىن مايلاپ ۇيرەنگەن بەيجىڭ ورتا ازياداعى شەندى-شەكپەندىنىڭ ءالسىز جەرىن جاقسى بىلەدى. ايماقتاعى ساياسي ەليتانىڭ سۇرانىسىن وتەپ، قىتايمەن بايلانىستى بيزنەس جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ارقىلى بايلاپ-ماتاپ العان.
ياۋدىڭ ايتۋىنشا ورتا ازيا باسشىلارىنىڭ شىڭجاڭداعى قۋعىن-سۇرگىنگە كەلگەندە جۇمعان اۋزىن اشپاي، جاۋاپتان جالتارىپ كەتۋى دە سودان.
ورتا ازيا باسشىلارىنا تاپسىرما: قىتايدى سىناۋعا جول بەرمەڭىزدەر!
ءسوي دەگەن نيۆا ياۋ بەيجىڭنىڭ ايماق ەلدەرىن دەگەنىنە كوندىرىپ، قالاعانىن الاتىنىن ايتقان.
ورتا ازياداعى بەلسەندى اۋديتوريانىڭ انتيقىتايلىق اكسيالارى بەيجىڭگە جاقپاي قالعان كورىنەدى. جۇڭگو بيلىگى ايماقتاعى بەس ەلدىڭ باسشىسىنان بۇل ماسەلەنى ۋاقىت وزدىرماي كەز-كەلگەن جولمەن شەشۋدى سۇراعان.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا بۇل بوگدە ەلدىڭ ىشكى ىسىنە اشىق كيلىگۋدىڭ كورىنىسى.
“ايماقتاعى جۇڭگو ەلشىلىكتەرى تىرناق استىنان كىر ىزدەۋدىڭ حاس شەبەرى. الدىمەن قىرعىزدىڭ اقپارات قۇرالدارى بەيجىڭدى قۇبىجىق قىپ كورسەتكەنى ءۇشىن ەلدىڭ ءبىرىنشى باسشىسىنا شاعىمداندى. جۇڭگو ساياساتىن سىناعان ساراپشىلاردى قىلمىسكەرگە تەڭەدى.
تاجىكتەگى جاعداي دا وسىعان ۇقساس. بۇل ەلدە انتيقىتايلىق پىكىر ءبىلدىرۋ قىلمىس جاساعانمەن پارا-پار، سوتتالاسىز. قىرعىزستاندا مۇنداي بەلسەندىلەردىڭ بىرنەشەۋى قاماۋعا الىنعان”، – دەيدى ول.
ساراپشىنىڭ ءسوز اۋانىنا قاراعاندا ۋاقىت وتە كەلە قىتايدى سىناۋ تابۋ تاقىرىپقا اينالادى. بەيجىڭگە “ءتىل تيگىزگەنىڭىز” ءۇشىن اباقتىدان ءبىر-اق شىعاسىز. جۇڭگو بيلىگى ورتا ازيا باسشىلارىنان ءدال وسىنى تالاپ ەتۋدە.
جۇڭگو قىسىمىنا ۇشىراعان ەلدەردىڭ قاتارىندا قازاقستان دا بار. بەيجىڭ ءبىزدىڭ ەلدىڭ شىڭجاڭنان قاشقان ەتنيكالىق قازاقتاردى قابىلداۋىنا قارسى. ولاردى قابىلداۋ ارقىلى ءبىزدىڭ ەل شىڭجاڭداعى رەپرەسسيا تۋرالى قاۋەسەتتى راستاپ، باتىس پەن اقش-تىڭ كۇدىگىن ۇلعايتا تۇسەدى-مىس.
“2010 جىلدان باستاپ قىتايدىڭ رەپرەسسيالىق ساياساتى كارىنە ءمىندى. ولكەدەگى قۋعىن كورگەن از ۇلتتار اتاجۇرتىنان بەزىپ، قازاقستان مەن قىرعىزستان شەكاراسىن زاڭسىز كەسە باستادى. ءبىرقاتارى بوسقىن مارتەبەسىن سۇرادى. كوپشىلىگى قازاق، قىرعىز شەكاراشىلارىنىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ىلگەرىدەگى شارت بويىنشا لەزدە قىتايعا قايتارىلىپ وتىردى. كوشى-قون تالابىنا ساي ولاردان “كىمسىڭ؟”، “قايدان كەلەسىڭ؟ دەپ تە سۇراعان جوق”، – دەگەن ەدى نيۆا حانىم.
“قازاقستان؟ بەيجىڭ نەنى قالاسا، سونى الادى”، – اتتى ماقالانى گازەتىمىزدىڭ وتكەن سانىنان وقي الاسىزدار.
ماقالانىڭ تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمەگە ءوتىپ وقي الاسىز:
https://dalanews.kz/sadak/61216-qazaqstan-beyzhing-neni-qalasa-sony-ala
