جۋىردا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلدى ەۋرازياداعى ءىرى سيفرلىق حابقا اينالدىرۋ مىندەتى تۇرعانىن ايتتى. دەمەك، IT-سەكتوردى دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتى بولىپ قالا بەرمەك.
– «جۋىردا نيۋ-يورككە جاساعان ساپارىمدا «Digital Nomads» IT-قاۋىمداستىعىنداعى جاس وتانداستارىمىزبەن كەزدەستىم. ولار اقش، ەۋروپانىڭ ءىرى كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەيدى جانە جاھاندىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا دا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ونىمدەردى جاساۋعا قابىلەتتى تالانتتى ادامدار از ەمەس. سوندىقتان ۇكىمەتكە كەلەسى مىندەتتەر قويىلادى: ءبىر جاعىنان، جاستار قاي جەردە جۇمىس ىستەسە دە، ولارعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك، ال ەكىنشى جاعىنان، ولاردى ەلىمىزدەگى سيفرلاندىرۋ ىسىنە بارىنشا ارالاستىرۋ قاجەت»،– دەيدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋدە جەكە سەكتورمەن بايلانىس ورناعانىن ايتىپ، بىرنەشە كومپانيانىڭ ءتىزىمىن دە كورسەتتى. سونداي-اق ءقازىر ەل ازاماتتارىنا جەكە كۋالىك، جۇرگىزۋشى كۋالىگىن، وقۋ ورنىن بىتىرگەنى تۋرالى ديپلومىن، نەكە تۋرالى كۋالىگىن جانە باسقا دا وسىنداي 15 ءتۇرلى قۇجاتتى الىپ ءجۇرۋ تالاپ ەتىلمەيتىنىن ەسكە سالىپ، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ ءسوزسىز جالعاساتىنىن جەتكىزدى.
تۇسىنگەنىمىز، ەلدىڭ ەكونوميكاسىن ورىستەتۋگە سەرپىن بەرەتىن سيفرلى تەحنولوگيالاردى يگەرۋدە مەملەكەت باسشىسى جاستارعا سەنىم ارتىپ وتىر. سەبەبى وسى باعىتتا ەڭبەك ەتىپ، تولايىم تابىستارعا جەتىپ جۇرگەن جاستار از ەمەس. ەگدە جاستاعىلار سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ قاراپايىم ءتۇرىن پايدالانۋعا كەلگەندە جۇيەنى جەتە تۇسىنبەي، قيپاقتاپ قالاتىنى بار. ەسەسىنە، جاستار قولدانىسقا ەنگەن جۇيەنىڭ مۇمكىندىگىن تولىعىمەن پايدالانىپ شەكتەلمەي، سيفرلى ەكونوميكانىڭ دا تۇپنەگىزىن قاجەتىنشە ءتۇسىنىپ، بىلۋدە. سونىمەن اقپارات كوزدەرىندە ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن «سيفرلى ەكونوميكا» دەگەن ۇعىم قايدان شىقتى، ءبىز الدىمەن وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن تارقاتىپ جازۋدى ءجون كوردىك. ءبىز استە وسى تەرميندى كەيىنگى ونجىلدىقتا پايدا بولدى دەپ توپشىلاۋىمىز مۇمكىن.
شىنتۋايتىندا، «سيفرلى ەكونوميكا» تەرمينىن 1995 جىلى اقش ينفورماتيگى نيكولاس نەگروپونتە قولدانىسقا ەنگىزىپتى. سول تۇستان كۇنى بۇگىنگە دەيىن سيفرلاندىرۋ ساياساتى اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردىڭ جاڭعىرۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ كەلەدى. سونداي-اق سيفرلى ەكونوميكا الەم ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسىن جاڭا فورماتقا بىرتە-بىرتە كوشىرىپ جاتقانى بايقالادى. ەندىگى ونجىلدىقتا مەملەكەتتىك سەكتورداعى قىزمەتتەر تۇگەل سيفرلاندىرىلسا، سيفرلى مەملەكەتكە اينالاتىنىمىز ايدان انىق. ءقازىردىڭ وزىندە بارلىق سالا سيفرلىق جۇيەگە كەزەڭ-كەزەڭىمەن اۋىسىپ جاتسا، بۇل ۇدەرىستە جەرگىلىكتى اكىمدىكپەن قاتار باسقارما، بولىمدەردىڭ ءوزى سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋدا. مەملەكەت سيفرلاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزۋگە ەرەكشە دەن قويعان سوڭ 2013 جىلى «اقپاراتتىق قازاقستان – 2020» باعدارلاماسى ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋعا نەگىز بولعان. وسى باستامانىڭ ىزىمەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى جەتىلدىرۋ ماقساتىندا «سيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى ىسكە اسا باستادى.
باعدارلامانىڭ ماقساتى، ەكونوميكانى ورىستەتۋمەن قاتار، حالىقتىق ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلدى. 2018 جىلى باستالعان باعدارلاما بيىل جىل سوڭىنا دەيىن جالعاسادى. مۇندا «ەكونوميكالىق سەكتورلاردى سيفرلاندىرۋ»، «سيفرلى مەملەكەتكە كوشۋ»، «سيفرلى جىبەك جولىن ەنگىزۋ»، «ادامي كاپيتالدى دامىتۋ»، «يننوۆاسيالىق ەكوجۇيەنى قۇرۋ» سىندى بەس باعىتتا دامۋ جايى قارالعان. سيفرلىق جۇيەلەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، وسى جاڭاشىلدىققا حالىق پەن بيزنەس وكىلدەرىن تارتۋ، قاجەت بولعان جاعدايدا ماماندار دايارلاۋ جاعى دا قامتىلعان-دى. سونداي-اق حالىقتىڭ سيفرلىق ساۋاتتىلعىن ارتتىرۋ جانە يننوۆاسيالىق جوبالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ ماسەلەلەسى دە بار.
باعدارلامانىڭ بەس باعىتى سيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانىسقا ەنگىزۋمەن شەكتەلمەي، ونى ءتيىمدى پايدالاۋ جاعىن قاراستىرادى. باعدارلاما اياسىندا بيىل جىل سوڭىنا دەيىن سيفرلىق ساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيىن 83 پايىزعا ارتتىرۋ كوزدەلىپتى. ءيا، قارت كىسىلەردىڭ سيفرلاندىرۋدان حابارى بولعانىمەن، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى كۇندەلىكتى ەركىن قولدانا المايتىنىن جوعارىدا ايتتىق. الىسقا ۇزاماي-اق «ەلەكتروندى ۇكىمەت»، «اشىق ۇكىمەتتەن» ۇيدەن شىقپاي اق الۋعا بولاتىن قۇجات ءۇشىن تابانىنان تاۋسىلىپ حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنا باراتىندار ازايعانىمەن، ءالى دە بولسا بار. ينتەرنەت الاياقتارعا ۇرىنىپ، سان سوعىپ قالعاندار تۋرالى اقپاراتتاردى دا ەمىس-ەمىس ەستيمىز. وسىدان كەلىپ، ەل-جۇرت اقپارتتىق قاۋىپسىزدىك داعدىلارى مەن جەكە دەرەكتەردى قورعاۋ جاعىن ەسكەرە بەرمەيتىنىن اڭعارامىز.
ءسوز جوق، ەلەكتروندىق كوممەرسيا مەن كاسىبي سيفرلىق داعدىلاردى سان سالاداعى ماماندار قالاي دا يگەرەدى. ويتكەنى، جۇمىس ءتارتىبى سوعان مىندەتتەيدى. ءقازىردىڭ وزىندە سيفرلىق تەحنولوگيالار جەتىلىپ، بىرتە-بىرتە IT سالاسىنداعى بىلىكتى ماماندارعا سۇرانىس ارتا باستاعانداي. سەبەبى ءىرى كومپانيالار سيفرلىق تەحنولوگيالاردى ۇنەمى جاڭارتۋمەن قاتار قاۋىپسىزدىك جاعىن دا ويلاستىرا باستادى. مەملەكەتتىك مەكەمەلەر سيفرلىق ساۋاتتىلىق، ەلەكرتوندى كوممەرسيا، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك جانە ەلەكتروندى ۇكىمەتتى پايدالانۋ بويىنشا كۋرس وتكىزۋدەن قول ۇزگەن جوق.
سيفرلى تەحنولوگيالار كاسىپكەر مەن تۇتىنۋشىعا دا ءتيىمدى. كاسىپكەر دۇكەن اشۋ ءۇشىن اۋەلى ساۋداعا قولايلى ورىندى ەمەس، سۇرانىسى جوعارى تاۋاردى ىزدەيتىن بولعان. ونلاين دۇكەن اشىپ، كاسىبىن قىزدىرىپ وتىرعاندار دا بارشىلىق. ينتەرنەت دۇكەننىڭ تيىمدىلىگىن تۇرعىندار دا كورىپ وتىر. ولار دۇكەندەگى تاۋاردىڭ ساپاسى مەن باعاسىن ۇيدەن شىقپاي-اق ءبىلىپ، ۋاقىت ۇنەمدەيدى. ءتىپتى بولماسا، ىزدەگەن تاۋارى دۇكەندە بار-جوعىن ناقتىلاپ الۋعا دا بولادى. عالامتوردىڭ مۇمكىندىگى ارتقان زاماندا بۇرىنعىداي قات-قابات قاعاز باسىپ شىعارۋ قالىپ بارادى. وقىرماندار گازەت-جۋرنال، كىتاپتاردىڭ ونلاين نۇسقاسىن ساتىپ الۋعا ماشىقتالدى.
سيفرلى تەحنولوگيالاردىڭ كول كوسىر يگىلىگمەن قاتار، كەمشىن تۇستارى دا جوق ەمەس. كوپشىلىكتى ەڭ اۋەلى جەكە دەرەكتەردى قورعاۋ ماسەلەسى الاڭداتسا، ەكىنشى، ەڭبەك نارىعىندا جۇمىسسىزداردىڭ ۇلەسى ارتۋدا. كۇنى بۇگىنگە دەيىن سان سالادا تالاي ماماندىقتىڭ جويىلعانىن بىلەمىز. بۇل پروسەسس كەيىنگى ون جىلدا ءتىپتى ۇدەپ بارادى. عالىمدار ءقازىردىڭ وزىندە جويىلىپ كەتۋدىڭ از اق الدىندا تۇرعان سالالاردى جىپكە ءتىزىپ ايتىپ ءجۇر. راس، باسقاسىن ايتپاعاندا، ءىرى ءوندىرىس ورىندارىندا ادام كۇشىن قاجەت ەتەتىن شارۋالاردى روبوتتار ىسكە اسىرا باستادى. نە دە بولسا، «زامانىنا قاراي ادامى» دەيمىز. ادامزات پايدا بولعان داۋىردەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن دە قوعامعا اسا قاجەت بولعان ءبىراز ماماندىق جويلىپ، ونىڭ ورنىن وزگە ماماندىقتار باستى. سول سەكىلدى جاڭا تەحنولوگيالار مەن سيفرلىق جۇيەلەردى باسقاراتىن ماماندار دا قاجەت قوي.
ناق ءقازىر الەمنىڭ بىرنەشە ەلى سيفرلاندىرۋدى ستراتەگيالىق باعىتتا دامىتۋدى جولعا قويىپ وتىر. سايكەسىنشە، الەمدەگى 20 جۋىق مەمەكەت الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىنە قاراي ۇلتتىق سيفرلاندىرۋ باعدارلاماسىن قابىلداعان. بۇل قاتاردا ءمۇيىزى قاراعايداي الپاۋىت ەلدەرگە قاراپ بوي تۇزەگەن قازاقساتان دا بار. سيفرلى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدە ەۆروپانىڭ ىشىندە دانيا كوش باستاپ تۇر. وندا ينتەرنەتتىڭ ساپاسى، سيفرلى ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋ، مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى سيفرلاندىرۋ، كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەسى جولعا قويىلعان. سيفرلىق جۇيەلەردى ەنگىزىپ، سونى ءتيىمدى پايدالانىپ وتىرعان ەلدەردىڭ باسىندا كانادا، يزرايل، پولشا، جاپونيا، فرانسيا، ۇلىبريتانيا سىندى بىرنەشە مەملەكەت بار. قاراپ وتىرساق، الەم ەلدەرى سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى وسىمەن توقتامايتىنىن ءتۇيسىنىپ، باتىل شەشىم قابىلداۋدا. سونىڭ ىشىندە ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ جايى دا بىزگە ۋاقتىلى ءارى ورنىمەن كەلگەن وزگەرىس ءتارىزدى.
جاڭىلماساق، وسىدان بەس جىل بۇرىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى «سيفرلىق جۇيەلەردى دامىتۋعا دايىنبىز با؟» دەگەن سيپاتتاعى ماسەلە كوتەردى. سودان كۇنى بۇگىنگە دەيىن سيفرلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا باعىتتالعان جوبالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى ىسكە استى. شالعاي ەلدىمەكەندەردى كەڭ جولاقتى ينتەرنەتپەن قامتۋ جاعى دا كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. قالاي دەگەندە دە ەلىمىز سيفرلىق جۇيەلەرى كەش دامىعان ەمەس، كوش باسىندا تۇرعان مەملەكەتتەرمەن تەڭەسۋگە ۇمتىلۋدا. سونىڭ ىشىندە سيفرلىق ەكونوميكا قۇرۋ باعىتىنداعى باستامالاردا شەتەلدىك تاجىريبەگە سۇيەنىپ، الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ قادا باسقان جولىمەن جۇرمەۋ ماڭىزدى. نەگە دەسەك، نارىقتىق زاماندا قاتەلىكتىڭ ەسەبى قارجىعا كەلىپ تىرەلمەي مە؟
https://dalanews.kz/aimak/82762-turkistandyq-zhastar-respublika-kuni
