بۇگىن، 3 شىلدەدە استانادا قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى سي ءسزينپيندى “اقوردا” رەزيدەنسياسىندا سالتاناتتى قارسى الۋ ءراسىمى ءوتتى. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ قحر ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ ەلىمىزگە مەملەكەتتىك ساپارىن قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ماڭگىلىك ءارى جان-جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى ودان ءارى نىعايتۋعا دەگەن ۇمتىلىستىڭ ايقىن كورىنىسى دەپ باعالايتىنىن جەتكىزدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
قحر ءتوراعاسى قازاقستاننىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىنا تاعى دا كۋا بولعانىن اتاپ ءوتتى. وسى تۇستا ول قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن قازاق حالقى اناعۇرلىم قۋاتتى ءارى وركەندەگەن جاڭا قازاقستان قۇراتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى سي سزينپين 4 شىلدەدە استانادا وتەتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىنە قاتىسادى.
استانا ءسامميتىنىڭ باستى تاقىرىپتارى - الەمدىك قاۋىپسىزدىك، ءادىل ەكونوميكالىق ورتا قۇرۋ جانە ەكولوگيا ماسەلەلەرى. بيىل قازاقستان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعا ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان قازاق ەلى ءۇشىن بۇل ءىس-شارانىڭ ارتار جۇگى جەڭىل ەمەس. ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ پرەزيدەنتتەرى باسقوسۋدا ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق باعىتتاعى ورتاق پروبلەمالاردى ورتاعا سالىپ جاتىر.
ايتا كەتەلىك، شىۇ اياسىندا قازاقستاندا 2024 جىل “ەكولوگيا جىلى” دەپ جاريالاندى. وسىعان وراي بيىل 100 دەن استام ءىس-شارا اتقارىلادى. وتاندىق ساراپشىلار شىۇ ىزگى قارىم-قاتىناس، تۇراقتى دامۋ جانە قاۋىپسىزدىكتى نەگىزگە الا وتىرىپ داميدى دەگەن پىكىرلەردى العا تارتادى.
“ءتوراعالىعىمىزدىڭ شارىقتاۋ شەگى - استاناداعى سامميت. وعان ءبىز ەرەكشە نازار اۋدارامىز. ءبىز شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ سالاسىندا ستراتەگيالىق ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدانادى دەپ كۇتەمىز. ورتا مەرزىمدى كەلەشەككە ارنالعان ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ نەگىزگى باعىتتارى ايقىندالىپ، اعىمداعى سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتەرگە قاتىستى ماڭىزدى باستامالار ازىرلەنەتىن بولادى”، - دەپ مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ مالىمدەگەن ەدى.
وسىلايشا شيرەك عاسىردان ءسال اساتىن ۋاقىتتان سوڭ شانحاي كەڭىستىگىنىڭ جيىنى قازاقستانعا قايتا ورالدى. مەملەكەت باسشىسى ءبىرقاتار ەلدەردىڭ باسشىلارىن قارسى الىپ، ماڭىزدى كەزدەسۋلەر وتكىزدى.
قازاقستاندىق ساراپشىلار قازاقستان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتىن ءوز استاناسىندا وتكىزۋ ارقىلى ەۋرازيادا ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە نەگىز بولادى، سونىڭ ارقاسىندا لوگيستيكالىق جوبالار سانى ۇلعايادى دەپ ەسەپتەيدى. ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ازيالىق زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى ايدار قۇرماشيەۆ، قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتەستىك پەن ىنتىماستىق بەرەتىن مۇمكىندىكتەر تۋرالى ءوز ويىن ءبىلدىردى. ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا شىۇ كەلەلى ءبىر باعىتى – مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستار. اتالمىش ۇيىم مۇشە ەلدەر مەن حالىقتار اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردىڭ نىعايۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
“قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى بايلانىستى، ارينە، ادامدار اراسىنداعى بايلانىستى ۇلعايتا بەرۋ كەرەك. مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى ۇلعايتقان سايىن ءبىزدىڭ ەلدەر اراسىنداعى ازاماتتاردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى، ءبىر-بىرىن ءتانىپ-بىلۋى، بيزنەس جاساۋ مۇمكىندىكتەرى ۇلعايا بەرەدى دەگەن ويدامىز. سوندىقتان قازىرگى كۇندە عىلىمي جانە ساراپشىلار اراسىنداعى بايلانىستار ۆيزا الۋعا بايلانىستى ۇلعايىپ كەلە جاتىر جانە ونىڭ مۇمكىندىكتەرى ۇلكەن. ياعني بۇگىنگى كۇنى قازاق-قىتاي قاتىناسىنىڭ الەۋەتى زور”، - دەدى ايدار قۇرماشيەۆ.
قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ اعا ساراپشىسى باۋىرجان اۋكەننىڭ پىكىرىنشە، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتى قازاقستانعا كوپ ارتىقشىلىق بەرەدى. ونىڭ پايىمداۋىنشا، شىۇ مۇشە بولۋ ارقىلى ەلىمىز حالىقارالىق ساياساتتا كوپتەگەن ءتيىمدى جوبالارعا قول جەتكىزەدى. قاۋىپسىزدىك، تۇراقتى دامۋ، ايماقتىق جانە حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا الەمدىك ساياساتتا ءقازىر قازاقستان ورنىن ءوز ورنىن بەكىتىپ جاتىر. سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق جاعىنان دا قازاقستاننىڭ ۇيىم مۇشەلەرىمەن ەكىجاقتى بايلانىستارى نىعايىپ كەلەدى.
“كورشى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتۋدا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ بەرەرى مول. ەڭ ماڭىزدىسى، قاۋىپسىزدىك سالاسىندا دا ۇتىمدى تۇستارى بارشىلىق. ەكونوميكالىق تۇرعىدان الساق، ساۋدا-ساتتىقتىڭ ۇلەسى ارتىپ، ينۆەستيسيا تارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. جالپى شىۇ-عا مۇشەلىك ەتۋ قازاقستانعا قارىم-قاتىناستىڭ، ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن بەرەدى. استانا سامميتىندە ءبىرقاتار ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدانادى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل سامميت ارقىلى جاڭا تاريحي داۋىرگە قادام باسايىن دەپ تۇرمىز. باسقوسۋدا ۇيىمنىڭ قۇرىلىمىنا قاتىستى وزگەرىستەر ورىنا الادى. جيىنعا ون مىڭعا جۋىق دەلەگات كەلگەلى وتىر. ۇيىمنىڭ دەن قويار تۇسى - تۇراقتى دامۋ. ياعني بۇل الەم ەلدەرىنىڭ، ەۋرازيا ەلدەرىنىڭ ديالوگقا، ىنتىماقتاستىققا ۇمتىلىسىنىڭ بىردەن ءبىر كورسەتكىشى”، - دەپ مالىمدەدى ساراپشى.
ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، استاناداعى سامميت الەم ەلدەرى جانە ەۋرازياداعى مەملەكەتتەر ءۇشىن اۋقىمدى ديالوگ الاڭىنا اينالىپ وتىر. جينالعان ەلدەر باسشىلارى مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءتوراعالارى ءوزارا ديالوگ قۇرۋ ارقىلى ىنتىماقتاستىققا، تاتۋلىققا، ءتيىمدى بايلانىس قۇرۋعا تىرىسادى، ناتيجەسىندە ءبىر كەلىسىمگە كەلىپ، تاراپتارعا ءتيىمدى كەلىسسوزدەر جۇرەدى. بۇل - جاقسى ءۇردىس.
“استانا ءسامميتى ارقىلى تالاي جوبالار جۇزەگە اسىرىلادى. مۇنىڭ جاعىمدى جاقتارى جەتكىلىكتى. سەبەبى ديالوگ بولعان جەردە كوپتەگەن ماسەلە تالقىلانادى، سونىڭ ارقاسىندا ورتاق شەشىمدەر قابىلدانادى” - دەپ وي تۇيىندەدى ايدار قۇرماشيەۆ.
ايتا كەتەلىك، الەم ەلدەرى ىشىندە كوپ جاعدايلاردا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن ازيالىق ۇيىم رەتىندە قابىلدايدى. ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە بۇل جاڭساق پىكىر. سەبەبى، ۇيىمعا ەۋروپا مەملەكەتتەرى بىرتىندەپ قوسىلىپ جاتىر. بيىل بەلارۋس قاتارعا ەندى. سوندىقتان ەۋرازيالىق ۇيىم دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. بولاشاقتا ۇيىم ءوز ماقسات-مىندەتتەرىن مەملەكەتتەر مەن ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرىنە لايىقتى ەتىپ اتقارسا، ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتە السا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قاتارى دا ءوسۋى مۇمكىن.
بەلارۋسسيانىڭ شىۇ-عا قوسىلۋى تۋرالى قسزي ازيالىق زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باس ساراپشىسى ءاليا مۇسابەكوۆا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
“ءسامميتتىڭ باستى مازمۇندىق لەيتموتيۆى قازاقستاننىڭ شىۇ شەڭبەرىندە ۇسىنعان «ادىلەتتى الەم مەن كەلىسىمدى جاقتايتىن دۇنيەجۇزىلىك بىرلىك تۋرالى» باستاماسى بولماق. ول ءوزارا سەنىمدى نىعايتۋعا، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىنىڭ تۇراقتى دامۋىن قولداۋعا باعىتتالعان. بۇل باستاما ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ جاھاندىق جانە وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى دامىتۋ جونىندەگى شىنايى نيەتتەرى مەن شەشىمىن كورسەتەدى. بۇۇ باس حاتشىسى انتونيو گۋتەرريشتىڭ بيىل شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ كەڭەسىنە قاتىسۋى دا بەلگىلى ءبىر سالماقتى بەرەدى. استاناداعى سامميت الەمدىك ماڭىزى بار ەلەۋلى وقيعا بولىپ تۇر. شىۇ الاڭىندا ميلليونداعان ادامداردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى جاھاندىق سيپاتتاعى ماسەلەلەر كوتەرىلەتىن بولادى”، - دەدى ساراپشى.
بەلارۋس بۇعان دەيىن شىۇ-مەن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستا بولعان جانە ەل پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو ۇيىمنىڭ الدىڭعى جەتى سامميتىنە دە قاتىسقان.
استانا سامميتىنە بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش تە اتسالىسىپ جاتىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ استانا سامميتىنە قاتىسۋ جونىندەگى شاقىرۋىن قابىل العانى ءۇشىن بۇۇ باس حاتشىسىنا العىس ايتتى. قاسىم-جومارت توقايەۆ انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ ساپارى قازاقستان مەن بۇۇ اراسىنداعى جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا زور مۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتتى. بۇۇ باس حاتشىسى استانانىڭ شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعالىعىنا جوعارى باعا بەردى. ءوز سوزىندە انتونيۋ گۋتەرريش مىرزا قازاقستاندا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردى قولدايتىنىن، ەلىمىزدىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن اتاپ ءوتتى.
تەرروريزم، سەپاراتيزم جانە ەكسترەميزم تاقىرىبى دا ءسامميتتىڭ وزەگىنە اينالماق. تەرروريزم مەن ەكسترەميزيگە قاتىستى ازىرلەنگەن باعدارلاما قابىلدانادى دەپ كۇتىلۋدە. بۇدان باسقا، شىۇ-نىڭ ەسىرتكىگە قارسى ستراتەگياسىن تالقىلاۋ جوسپاردا تۇر.
بيىل شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قازاقستان جەتەكشىلىك ەتتى. جىل بويى ەلىمىز ءتۇرلى باستامالار كوتەردى. سونىڭ ءبىرى، ءارى بىرەگەيى - 2024 جىل ەكولوگيا جىلى بولىپ جاريالاندى. 100-دەن اسا ءتۇرلى ءىس-شارالار ءوتتى. استانا سامميتىندە قارالعان قۇجاتتار دا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاباندى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. ال كەلەسى جىلى ءتوراعالىق جۇڭگو ەلىنە وتەدى. وسىلايشا شىۇ اينالاسىنداعى ماڭىزدى ءىس-شارالار لەگى اسپان استى ەلىندە جالعاسپاق.
