بەيجىڭ بۇل كەپتەلىستىڭ سەبەبىن پاندەميامەن بايلانىستىرۋدا. "قازاقستاننىڭ ماي-توڭماي وداعى" قاۋىمداستىعىنىڭ اقپاراتىنشا، ءدال ءقازىر كارانتينگە بايلانىستى سينداو پورتىنان جۇڭگو تاراپىمەن ترانزيت تولىقتاي توقتاتىلعان.
ءبىر قىزىعى قىتايدان ترانزيت قازاقستان ءۇشىن عانا شەكتەلگەن. قازاقستانعا تەمىرجول قاتىناسى ۋاقىتشا توقتاتىلعانىنا قاراماستان، ءدال سول قىتايدان قازاقستان اۋماعى ارقىلى ەۋروپاعا ترانزيت – اشىق. ونىڭ ۇستىنە، قىتايدان ەۋروپاعا تەمىرجول ارقىلى جۇك اعىنى ەداۋىر وسۋدە.
Dalanews.kz پىكىر بىلدىرگەن ءبىرقاتار ساراپشىلار بەيجىڭنىڭ پاندەميانى سىلتاۋراتىپ وتىرعانىن، انىعىندا بۇل ماسەلەنىڭ ساياسي استارى بارىن ايتادى.
سونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ ايتىلاتىنى، بۇل – قازاق بيلىگىنىڭ مۇسىلمانداردى جاقتاعانى ءۇشىن جازا.
رەسمي بەيجىڭ نۇر-سۇلتاننىڭ قىتايدان قاشقان ەتنيكالىق قازاقتارعا بوسقىن مارتەبەسىن بەرۋىنە كوڭىلى تولمايتىنىن وسىلاي ءبىلدىرىپ جاتسا كەرەك. قالاي دەگەنمەن دە جۇڭگو قازاقستاندىق تاۋار ەكسپورتشىلارى ءۇشىن كەدەن ساياساتىن قاتايتقان ۇستىنە قاتايتىپ جاتىر.
...
ساياساتتانۋشى ماكسيم كازناچەيەۆتىڭ تۇسپالداۋىنشا بەيجىڭ قازاقستاندى بوپسالاۋدان تايىنبايدى. ءوز نارىعىنا وتكىزۋ ءۇشىن اقوردادان ساياسي جەڭىلدىكتەر جاساۋدى تالاپ ەتەدى. ەكونوميكا تۇرعىسىندا قىتايدان قول ۇزگىسى كەلمەيتىن قازاقستانعا ءبىرقاتار ساياسي شارت كولدەنەڭ قويىلعان.
«قىتايدىڭ شەكارانى تاس جاۋىپ العانى دا سونىمەن بايلانىستى.
بەيجىڭ بيلىگى نۇر-سۇلتان مەن الماتىنىڭ قاق تورىندە قىتايعا قارسى نارازىلىق ۇيىمداستىرعان توپتى قاتاڭ جازالاۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. قازاقستانداعى سينوفوبيالىق كوڭىل-كۇيدى ءسال دە بولسىن سەيىلتىپ، بەيجىڭنىڭ جاعىمدى وبرازىن قالىپتاستىرماق.
ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى جالعاستىرعىسى كەلسە اقوردا وسى ۋلتيماتۋمدى ورىنداۋى ءتيىس.
شەكاراداعى مىڭداعان كونتەينەردى قاڭتارىپ قويۋ ارقىلى جۇڭگو قازاقستان بيلىگىن وسىنداي شەشىم قابىلداۋعا كوندىرمەك»، – دەيدى ساراپشى.
اقوردا الگى ۇسىنىستى قابىل العان جاعدايدا بەيجىڭنىڭ ساياسي ءھام ەكونوميكالىق ەكسپانسياسىنا قارسى شىققان قازاقستاندىق بەلسەندىلەر قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرايدى دەگەن ءسوز. ونسىز الىس-بەرىس، بارىس-كەلىسكە جول اشىلمايدى.
قورعاس پەن دوستىق شەكاراسىنداعى مىڭداعان قازاقستاندىق كاسىپكەردىڭ تاۋارى قاڭسىپ قالۋى مۇمكىن.
ىلگەرىدە ايتىپ وتكەندەي، قىتايدان ترانزيت قازاقستان ءۇشىن عانا شەكتەلگەن. «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى نەگىزىندە باتىستان جەتكەن تەمىرجول قۇرامدارى جۇڭگو شەكاراسىنان ەش قيىندىقسىز وتۋدە. قىتايلىق شەكاراشىلار ولاردىڭ قاعاز-قۇجاتىن تەكسەرىپ جاتپاي، تەز-تەز وتكىزۋگە تىرىسادى ەكەن. ال قازاقستاننان كەلگەن تاۋاردىڭ جۇڭگو شەكاراسىندا تۇرالاپ تۇرعانىنا اتتاي التى اي بولدى.
«بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەكونوميكاسى ءۇشىن وتە-موتە اۋىر سوققى. قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ تاۋار اينالىمى توقتاپ قالدى، قالتاداعى قاراجات تاۋسىلۋعا تاقاۋ. تاۋار قىتايدان ءارى اسپاعاننان كەيىن تابىس تا جوق. بيزنەس قىپ-قىزىل شىعىنعا باتۋدا.
قىتايدىڭ شەكاراسىندا قازاقستاننان جەتكەن جۇزدەگەن، مىڭداعان ۆاگون مەن فۋرا كەپتەلىپ تۇر. ال ەل ىشىندە ولاردىڭ تاپشىلىعى سەزىلۋدە. ىشكى تاسىمالعا ترانسپورت، اۋىر جۇك كولىكتەرى جەتىسپەي جاتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە تاسىمالدىڭ قۇنىن ارتتىرادى، مۇنىڭ سوڭى تاۋار باعاسىنىڭ شارىقتاۋىنا الىپ كەلەدى»، – دەيدى ساراپشى.
قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردى تىعىرىققا تىرەپ، ەل ەكونوميكاسىن شىعىنعا باتىرعان بەيجىڭنىڭ كوزدەگەنى نە؟
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە جۇڭگو قازاقستان عانا ەمەس، كۇللى ورتا ازيانىڭ ساياسي بەتالىسىن وزىنە قاراي بۇرماق. بۇل ماقساتقا جەتۋدىڭ جەدەل جولى ءارى ءتيىمدى قۇرالى – ەكونوميكالىق قىسپاق.
«سوڭعى 10-15 جىلدىڭ بەدەرىندە قازاقستان مەن قىتايدىڭ اراسىنداعى الىس-بەرىس كۇرت ءوستى. بەيجىڭ ساۋدا اينالىمىنا كەدەرگى كەلتىرگەن جوق، بەرتىنگە دەيىن كەڭشىلىك تانىتتى. بۇل قازاقستاندى قاقپانعا ءتۇسىرۋدىڭ امالى ەدى، وسى ارقىلى ساياسي مۇددەسىن ساۋدالايتىن كۇن تۋارىن ءبىلدى.
ورتا ازيادان كەلەتىن شيكىزاتتىڭ نەگىزى بولىگىن جۇڭگو نارىعى تۇتىنىپ كەلدى. ال ءقازىر بەيجىڭ جاساعان «جاقسىلىعىنىڭ» وتەۋىن تالاپ ەتىپ وتىر.
جۇڭگو قازاقستاندى تەك شەكارا ايماعىندا عانا قىسىمعا المايدى. شىعىس قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعى القاپتارىنا كوز تىگىپ وتىرعانى وتىرىك ەمەس.
قازاقستان بيلىگى جەرىن بۇلداسا بەيجىڭ شەكارالىق وزەندەردى ساۋداعا سالۋى مۇمكىن.
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قىتايدان باستاۋ الاتىن قارا ەرتىس پەن ىلەنىڭ بويىنان يرريگاسيالىق ينفراقۇرىلىمدار سالىپ تاستاعان. قاجەت دەپ تاپسا قوس وزەندى بۇرا سالادى.
بالقاشتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وسىدان 10 جىل بۇرىن قازاقستان بيلىگى اتالعان وزەندەردىڭ سۋ كولەمىن شەكتەمەۋ جونىندە قىتايمەن ورتاق ۇيعارىمعا كەلگەن-تىن. بۇعان ساي قىتايعا شىعىستاعى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرى جالعا بەرىلۋى ءتيىس-تى.
ءسويتىپ بالقاشتىڭ ەكوجۇيەسىن، ودان بولەك باسقا دا وزەن القاپتارىن ساقتاپ قالار ەدى، بۇدان بولەك ەنەرگيا ءوندىرۋ ماسەلەسى دە شەشىمىن تابار ەدى.
كەلىسسوز ناتيجەسى ەكى تاراپقا ءتيىمدى بولاتىنداي كورىنگەن. الايدا ءىس جۇزىندە اقوردا بەيجىڭگە بەرگەن ۋادەسىن ورىنداي المادى. قىتايعا قارسى اۋديتوريا ورە تۇرەگەلىپ، بيلىك اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋ تۋرالى زاڭدى كەيىنگە قالدىرۋعا ءماجبۇر بولدى. كەيىن كەلە بۇعان مۇلدەم تىيىم سالىندى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
الايدا بەيجىڭ اقوردانىڭ ۋادەسىن ۇمىتپاعان. قۇجاتقا قول قويعان قازاقستان مىندەتتەن جالتارا المايدى.
بەيجىڭ اقوردانى القىمنان الاتىن كەزى الدا. جۇڭگو بيلىگى قارا ەرتىستى بەلسەندى «يگەرۋدە»، ەرتىس – قاراماي كانالىن سالىپ تاستاعان، وزەننىڭ سۋىن ۇزدىكسىز تۇتىناتىن يرريگاسيالىق جۇيەلەر ساقاداي-ساي تۇر، قالاسا ىلە مەن قارا ەرتىس تولىق توقتاتا سالۋدان تايىنبايدى.
بۇلاردىڭ ارناسى تارىلسا الماتى وبلىسى، پاۆلودار ءوڭىرى جانە شقو سۋدان تاپشىلىق كورەدى.
ال قازاقستاننىڭ بەيجىڭ جاۋاپ قايتارار قاۋقارى بار ما؟ بىرەسە سۋىن، بىرەسە نارىعىن بۇلداپ وتىرعان قىتايدى ساباسىنا تۇسىرە الامىز با؟
«جوق، اقوردانىڭ قولىندا مۇنداي قۇرال جوق. اقش-قا ارقا سۇيەپ، شىڭجاڭداعى قۋعىن-سۇرگىندى اشىق ايتار بولساق، ءتىپتى اشىندىرامىز. بەيجىڭ بۇلقان-تالقان بولىپ، توبەمىزگە اڭگىرتاياق ويناتادى، ونىڭ جانىندا قازىرگى ساياسي قىسپاعى تۇككە تۇرماي قالادى»، – دەيدى كازناچەيەۆ.
دۋمان بىقاي
