قىزمەتكە جاڭادان عانا كەلگەن تاجىريبەسىز جۋرناليست بولعاندىقتان الدىمدا قالام تەربەۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنەتىن جانە ءومىردىڭ قىر-سىرىن تۇسىنەتىن كوپ ماسەلەلەر تۇردى. سول كەزدە وبلىس باسشىلارى وتكىزەتىن جينالىستاردا جانە ءارتۇرلى كونفەرەنسيالار مەن سەمينارلاردا ءشامشا كوپبايقىزىن ءجيى كورەتىنمىن. كوپشىلىك الدىندا قىزمەتتىك ەتيكانى ساقتاۋ مادەنيەتى مەن ەكى تىلدە بىردەي جوسىلتا سويلەيتىن شەشەندىگىنە ءتانتى بولاتىنبىز.
سونىمەن قاتار ءشامشا كوپباي قىزى كەلە جاتقان كەزدە جاڭا عانا ابىر-دابىرعا باسىپ تۇرعاندار ساپتاي ءتىزىلىپ، مەڭىرەۋ تىنىشتىق ورناي قالاتىن. وسىنداي كورىنىسكە كوز سالا تۇرىپ، باسشىمىزدىڭ بەدەلى مەن ول كىسىگە دەگەن كوپشىلىكتىڭ ەرەكشە قۇرمەتىنىڭ بەلگىسىن اڭعارۋ قيىن ەمەس ەدى. جانە دە باس رەداكتورىمىز وبكومداعى بيۋرو جانە باسقا دا جينالىستان كەلگەن سايىن ءشامشا كوپباي قىزى تاراپىنان بەرىلگەن سىن-ەسكەرتپەلەر مەن ءتيىستى تاپسىرمالار تۋرالى ايتقاندا بىزدەر يدەولوگيالىق حاتشىمىزدىڭ ىسكەرلىك دەڭگەيى قانداي ەكەنىن ايقىن اڭعاراتىنبىز.
وكىنىشكە وراي، ءشامشا كوپبايقىزىمەن كوپ قىزمەتتەس بولا المادىق. سەبەبى، ارادا ءبىر جىلدان اسا ۋاقىت وتكەندە اتاقتى جەلتوقسان كوتەرىلىسى بۇرق ەتە قالدى دا، قازاق دالاسىن قارا تۇنەك باسقانداي كۇيگە تۇستىك.
كوپ ۇزاماي جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان قايرات رىسقۇلبەكوۆ باستاعان جىگىتتەردىڭ سوت زالىنداعى قاسقايىپ تۇرعان سۋرەتىن بەرگەنى ءۇشىن «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ماماديار جاقىپ اعامىز قىزمەتتەن بوساپ قانا قويماي، پارتيا قاتارىنان شىعارىلدى. رەداكسيانى قارا تۇنەك باسقانداي كۇي كەشتىك. بۇل ازداي، ءشامشا كوپباي قىزى دا وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى لاۋازىمىنان بوساپ، مەكتەپ ديرەكتورىنا دەيىن تومەندەتىلدى. كادىمگىدەي جەتىمسىرەپ قالدىق.
سويتسەك، ءشامشا كوپباي قىزى كوتەرىلىسكە قاتىسقان جاستار بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالماسىن دەگەن نيەتپەن ولاردى سابىرعا شاقىرعان كەزدە الگىلەردىڭ ىشىندەگى ەرجۇرەك بىرەۋى: «اپاي، شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى. ءسىزدىڭ قولىڭىزدان نە كەلەدى وسى؟» دەپ سۇراقتى توتەسىنەن قويسا كەرەك. ويلانىپ قاراسا، شىنىمەن دە ورىندى سۇراق. ورتالىقتا قىلىشىن قايراپ گەنناديي كولبين تۇرعاندا، ال وبلىستا ونىڭ سويىلىن سوعىپ، ءبىرىنشى حاتشى مارات مەڭدىبايەۆ وتىرعاندا ۇلت مۇددەسى جولىندا كۇرەسىپ بەرەكە تاپپايتىنىن ءتۇسىندى.
سونىمەن قاتار ەكىجۇزدىلىك تانىتقان ساتقىندار مەن جاعىمپازدار دا قاراسىن كوبەيتە باستادى. بۇعان قوسا تار جولعا تىرەلىپ، تايعاق كەشكەن ساتتە جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپايتىن بەلگىلى. سوندىقتان دا ءشامشا كوپباي قىزى ءوزى ءۇشىن ادىلەتتى شەشىم قىزمەتتەن كەتۋ دەپ قابىلدادى.
سەبەبى، ەل باسىنا كۇن تۋعان سىن ساعاتتا نە قوعامعا، نە حالقىنا پايداسى تيمەيتىن مانساپتان گورى مانساپسىز قالعاننىڭ ءوزى الدەقايدا ابىروي دەپ سانادى. وسى كۇننەن باستاپ ول قانداي قىزمەتكە بارسا دا ەڭ ءبىرىنشى وز-وزىنە: «مەنىڭ قولىمنان نە كەلەدى؟» دەگەن سۇراقتان باستاۋدى ءوزىنىڭ قاعيداتى ەتىپ ۇستاناتىن بولدى.
ءيا، شەنەۋنىك رەتىندە ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ قولىنان كوپ نارسە كەلدى جانە كەلەدى دە. وكىنىشكە وراي، كەيىپكەرىمىزدىڭ مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندەگى ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگىن تىزبەكتەيتىن بولساق، ول ءبىر ماقالانىڭ اۋقىمىنا سىيمايدى، ارينە. سوندىقتان دا وسى ماقالامدا ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ ءوزىم كۋا بولعان ۇلتجاندىلىق پەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنە جانە پاراساتتىلىق پايىمىنا ەرەكشە توقتالا كەتكەندى ءجون كوردىم.
...
ول كەزدە مەنىڭ ومىردەگى ەڭ ۇلكەن قامقورشىم ءارى ۇستازىم بولعان مارقۇم ناعاشىم، بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، جازۋشى-جۋرناليست كاكىمجان قازىبايەۆ اعام ءتىرى بولاتىن. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ىزعارى باسىلماعان كوڭىلسىز كۇندەردىڭ بىرىندە كاكىمجان اعامنىڭ ۇيىنە كەلگەن ەدىم. جەلتوقساننىڭ ىزعارى كاكىمجان اعامدى دا اينالىپ وتپەي، ءبىراز تۇرتپەككە ءتۇسىپ جۇرگەن كەزى ەدى.
سەبەبى، جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىستى جازىقسىز قىزمەتتەن كەتكەن ءبىراز رەكتورلاردى «تالدىقورعان وبلىسىنىڭ تۋماسى، ورتالىق كوميتەتتىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى بولعان كەزدە قازىبايەۆتىڭ قويعان كادرلارى» دەگەن جەلەۋلەر دە ايتىلىپ جاتتى. بۇل جونىندە بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءارى عالىم كوپجاسار نارىبايەۆ اعا ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە وتە جاقسى جازىپ وتكەن بولاتىن. ارينە، ول بولەك اڭگىمە.
تۇسكى استىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپپىن. قاراسام، داستارحان باسىنداعى قوناقتاردىڭ ىشىندە ءشامشا كوپباي قىزى وتىر ەكەن. كاكىمجان اعا مەنى قوناقتارعا: «مەنىڭ جولىمدى قۋعان جالعىز جيەنىم» دەپ تانىستىردى. سويتسەم، ءشامشا كوپباي قىزى كاكىمجان اعاممەن تۋعان اعالى-قارىنداستاي جاقسى سىيلاسادى ەكەن. جانە دە كاكىمجان اعانىڭ باسشىلىعىمەن يدەولوگيا سالاسىندا بىرگە قىزمەتتەس بولعاندىقتارى دا بار. سول كۇننەن باستاپ مەن ءشامشا كوپبايقىزىن كاكىمجان اعامنىڭ ۇيىنەن ءجيى كورەتىن بولدىم. شىنايى سىيلاستىقتارىنا قاتتى قىزىعاتىنمىن.
وكىنىشكە وراي، كوپ ۇزاماي كاكىمجان اعام قايتىس بولىپ كەتتى. كاكىمجان اعانىڭ قايتىس بولۋى مەن ءۇشىن ومىردەگى ۇلكەن ساباق بولدى، ارينە. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وڭىم مەن سولىمدى تانىپ، بىرنەشە جاسقا ەسەيگەندەي كۇي كەشتىم. مەن سول كەزدە عانا مىنا ءفاني دۇنيەنى جالعان دەپ نەگە ايتاتىنىنا كوزىم جەتتى. سەبەبى، كاكىمجان اعانىڭ كوزى تىرىسىندە تابالدىرىعىن توزدىرىپ جۇرگەن تالاي شالبار كيگەن ازاماتسىماقتار ناعاشىمىزدىڭ كوزى كەتكەننەن كەيىن ىزدەرىن سۋىتا باستادى. ورىنشا جەڭگەمىز بولسا اۋىر قايعىدان كوپكە دەيىن ەڭسەسىن كوتەرە المادى. بۇل وتە اۋىر كورىنىس ەدى. سول كەزدە ورىنشا جولمۇرات قىزىنىڭ جانىنا جەلەۋ بولىپ، ەڭسەسىن كوتەرۋگە، بويىنا جىگەر بەرۋگە تىرىسقان ادامنىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى وسى ءشامشا كوپباي قىزى بولاتىن.
ءار جاماندىقتىڭ ءبىر جاقسىلىعى بولادى دەگەن ەمەس پە.
ءساتىن سالعاندا كوپ ۇزاماي ادىلەتتىلىك سالتانات قۇرىپ، ءشامشا كوپباي قىزى مەكتەپ ديرەكتورىنان وقۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە كوتەرىلدى.
سول كەزدە ورىنشا اپايدىڭ «ۇستاز جۇگى قاشاندا اۋىر» اتتى كىتابىنىڭ قايتا تولىقتىرىلعان نۇسقاسىن باسپاداعىلار زاقاش كاماليدەنوۆتىڭ نۇسقاۋىمەن شىعارتپاي جاتقان بولاتىن. بۇل پروبلەمانى ءشامشا كوپباي قىزى ءوز قولىنا الىپ، اتالمىش كىتاپتى كوپ ۇزاتپاي-اق 30 مىڭ تارالىممەن شىعارتىپ بەردى.
سول كەزدەگى ورىنشا اپايدىڭ كوپتەن بەرى كۇڭىرەنگەن بەتىنە قان جۇگىرىپ، ريزا بولعان كەلبەتى ءالى كوز الدىمدا. جانە دە قۋانىشتى كوڭىل-كۇي ۇستىندە وتىرىپ:«ءشامشانىڭ ىسكەرلىگىنە جانە ازاماتشىلىعى مەن ادامگەرشىلىگىنە شالبار كيگەن ون جىگىت تاتىمايدى» دەپ ايتقانى ءالى ەسىمدە.
...
جالپى، كەز-كەلگەن جۇمىر باستى پەندەنىڭ ادامگەرشىلىگى ادامنىڭ باسىنا اۋىرتپاشىلىق تۇسكەندە سىنالاتىنى حاق. قولىڭدا قىزمەت باردا الدىڭدا قۇرداي جورعالاپ، تاقتان تايعان كۇنى ارتىڭنان تاس اتاتىن پەندەلەر از ەمەس، ارينە.
وسى ورايدا قازىرگى جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپاربايەۆ اعامىزدىڭ ءشامشا كوپباي قىزى جونىندە ايتقان مىنا ءبىر اڭگىمەسى وزىمە قاتتى اسەر ەتتى. بەردىبەك ماشبەك ۇلى ول كەزدە وقۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە جۇرگەن كەزى بولسا كەرەك. سول كەزدە ءبىر مينيستردە سەگىز ورىنباسار بولىپتى.
ءبىر كۇنى جاڭادان تاعايىندالعان مينيستر كەلگەن بەتتە ەش سەبەپسىز بەردىبەك ماشبەكۇلىن قىزمەتتەن بوساتادى. بەردىبەك ماشبەك ۇلى سوزگە كەلمەستەن كابينەتتەگى قاعازدارىن جيناستىرىپ، كەتۋگە جينالادى. جان-جاعىنا قاراسا، قانشا جىل مينيسترلىككە سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەلەپ جاتقان ەشكىم بايقالمايدى. ءتىپتى كەشە عانا بىرگە قىزمەتتەس بولعان ورىنباسارلاردىڭ دا بىردە-بىرەۋى ءلام دەمەيدى.
بۇل ارينە، بەردىبەك ماشبەك ۇلىنىڭ كوڭىلىنە قاتتى كەلەدى.
سول كەزدە ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن مىنانداي بەيقامدىققا شىداماعان ءشامشا كوپباي قىزى: «جولداستار-اۋ! بەردىبەكتىڭ مينيسترلىككە سىڭىرگەن ەڭبەگى بار ەمەس پە. سونى ەسكەرىپ، جىلى ءسوز ايتىپ، نەگە شاپان جاۋىپ شىعارىپ سالمايمىز؟» دەپتى. وسىلايشا، بەردىبەك ماشبەكۇلىن مينيسترلىكتەن ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءتيىستى قوشەمەتپەن شىعارىپ سالسا كەرەك. بەردىبەك ماشبەك ۇلى وسى وقيعانى ءاردايىم جىلى سەزىممەن ەسكە الادى.
...
2019 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كاكىمجان قازىبايەۆتىڭ 90 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى كونفەرەنسيا ءوتتى جانە «ونەگەلى ءومىر» سەرياسىمەن كاكىمجان اعا جونىندە ەستەلىكتەر جيناعىنىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى. ايتۋلى مەرەيتويلىق شاراعا ءشامشا كوپباي قىزى دا كەلگەن بولاتىن. كونفەرەنسيا بىتكەننەن كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سول كەزدەگى رەكتورى ع.مۇتانوۆقا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگانىنىڭ گەنەرال-لەيتەنانتى ءادىل شاياحمەتوۆ اعامىز اتالمىش سەريامەن ءشامشا كوپباي قىزى جونىندە دە كىتاپ شىعارۋ ماسەلەسىن قۇلاققاعىس جاسادى. بۇل جاعدايدى ءشامشا كوپباي قىزى بىلمەيتىن ەدى. رەكتور سوزگە كەلمەستەن قولداي كەتتى.
كىتاپتى شىعارۋ فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، بەلگىلى اقىن باۋىرجان جاقىپقا تاپسىرىلدى. سودان ارادا ءبىر اپتاداي ۋاقىت وتكەندە ءادىل شاياحمەتوۆ اعا تەلەفون شالىپ، ءشامشا كوپباي قىزى جونىندەگى كىتاپتىڭ تەزىرەك جانە مازمۇندى شىعۋىنا ات سالىسۋىمدى تاپسىردى. مەن دەرەۋ باۋىرجان جاقىپ دوسىما تەلەفون شالدىم.
سول كەزدە باۋىرجان: «بەكە، ءشامشا كوپبايەۆنامەن ءوزىڭ سويلەسشى. مەن انا جولى تەلەفون شالىپ ايتقانمىن بار جاعدايدى. قايتا-قايتا مازالاي بەرگەنىم ىڭعايسىز سياقتى» دەدى.
كوپ ويلانباستان ءشامشا كوپبايەۆناعا تەلەفون شالدىم دا، كىتاپ شىعارۋعا بايلانىستى ءوز ويلارىمدى ايتا باستاپ ەدىم، ءشامشا كوپباي قىزى سابىرلى تۇردە: «بەكەن، نيەتتەرىڭە راحمەت اينالايىن. قازىرگى ۋاقىتتا ءوزىمنىڭ جانىما جاقىن ءبىر تۋىسقانىم سىرقاتتانىپ جاتىر ەدى. سوندىقتان دا مۇنداي كەزدە سول كىتاپتى شىعارۋ ماسەلەسىن قۇپ كورىپ تۇرعان جوقپىن» دەدى.
مىنا ءسوزدى ەستىگەندە تاڭ-تاماشا قالدىم. ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىن ىسىرىپ تاستاپ، سىرقاتتانىپ جاتقان ادامنىڭ كوڭىلىنە قاراعان ادامگەرشىلىگىنە جانە ازاماتشىلىعىنا ءسۇيسىندىم. سەبەبى، كىتابىن شىعارا الماي، دەمەۋشى ىزدەپ، تالاي تابالدىرىقتى توزدىرىپ جۇرگەندەردى دە كوزىمىز كوردى.
سونىمەن قاتار ەلگە سىڭىرگەن ەشبىر ەڭبەگى جوق بولسا دا، ءوزىن ناسيحاتتاۋ جولىندا كىتاپ شىعارتىپ، ماقالالار جازدىرتىپ، جالعان بەدەل جيناپ جۇرگەندەردى دە بىلەمىز. وسى ورايدا ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ ءوز اتىن تاريحتا قالدىراتىن رۋحاني دۇنيەدەن باس تارتۋى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن جاعداي، ارينە.
...
ءيا، ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ بويىنداعى ادامگەرشىلىك قاسيەتى عانا ەمەس، ەرلەرگە ءتان ەرجۇرەكتىلىگى مەن قاعيداتشىلدىعى تۋرالى دا كوپ ەستىگەن ەدىم. سونىڭ ءبىرى جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە تانىلدى.
ەل باسىنا كۇن تۋعان الاساپىران كەزىندەگى الاقۇيىن جاعدايدىڭ شەت جاعاسىن ءوزىمىز دە كوردىك. تالاي ادامدار جازىقسىزدان-جازىقسىز قىزمەتتەن بوساتىلىپ، پارتيا قاتارىنان شىعارىلدى. جاستارىمىزدى ىشكىش، ناشاقور ەتىپ كورسەتىپ قانا قويماي، بىرىنەن سوڭ ءبىرىن وقۋدان جانە جۇمىستان شىعارىپ، تۇرمەگە قاماتىپ جاتتى.
سول ءبىر جاۋاپتى دا قيىن كەزدە ورتا جانە ارناۋلى وقۋ ءمينيسترى، مارقۇم كوپجاسار نارىبايەۆ اعا مەن وبكوم حاتشىسى ءشامشا كوپبايقىزىن ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ەرىك اسانبايەۆ شاقىرتىپتى. ەكەۋى شاقىرعان ۋاقىتىندا كەلسە دە، كىرە الماي، قابىلداۋ بولمەسىندە ءبىراز وتىرىپ قالسا كەرەك. ءبىر كەزدە «قولى بوساعان» ءبولىم مەڭگەرۋشىسى كىرگەن بەتتە قاتۋلى ۇنمەن:
ء-امىروۆ ر.س. (شەت تىلدەرى ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى)، بايبولوۆس.م.(قۇرىلىس جانە ارحيتەكتۋرا ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى)، مامىروۆ ن.ك (حالىقشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى) بۇگىننەن باستاپ قىزمەتىنەن بوساتىلدى،- دەپتى مينيستر كوپجاسار نارىبايەۆقا قاراپ.
سودان كەيىن باسىن ءشامشا كوپبايقىزىنا بۇرىپ:
-وبكوم ءبىزدى قولدايدى،- دەپتى سەنىمدى تۇردە. سول كەزدە مىنانداي بەيباستىققا شىداماعان ءشامشا كوپباي قىزى:
- جوق، ولاي ەمەس، مەن قولدامايمىن. ولاردىڭ نە كىناسى بار؟ قانداي ايىپ تاعىپ وتىرسىزدار؟ – دەپ ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ءسوزىن قاعىپ تاستاپتى. وبكوم حاتشىسىنان مىنانداي قارسىلىقتى كۇتپەگەن ە.اسانبايەۆتىڭ ءوڭى بوزارىپ، تۇتىعا سويلەپ:
- ءبىرىنشى حاتشىمەن (م.مەڭدىبايەۆ) كەلىسىلگەن، ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز شەشۋشى بولا قويماس،- دەپتى ءوز سوزىنە سەنىمدى تۇردە. مىنانداي شەكتەن شىققان ادىلەتسىزدىك ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ شامىنا قاتتى ءتيىپ كەتسە كەرەك:
-مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداماساڭىز، وندا مەنى نەگە شاقىرتتىڭىز؟ – دەپ ورنىنان اتىپ تۇرعان بويدا ەسىكتى تارس جاۋىپ، شىعىپ كەتىپتى.
مىنە، اتالمىش وقيعا جونىندە كوپجاسار نارىبايەۆ اعامىز وسىلايشا وتە ادەمى جازىپتى. بۇنداي ەرلىك ايەل ادام ەمەس، كەز-كەلگەن بورىكتىنىڭ دە قولىنان كەلە بەرمەيتىنى اقيقات. قىزمەت پەن مانساپ جولىندا جاعىمپازدىق پەن جارامساقتىقتان اسا الماي، ەل الدىندا ابىرويدان جۇرداي بولعان تالاي بورىكتىلەردى بىلەمىز. ءبىلىپ تە ءجۇرمىز.
ەڭ سوراقىسى، وزدەرىن ەركەكپىز دەپ وزەۋسىرەيتىن تالاي قانداستارىمىز جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە ءوزىنىڭ حالقىنا قارسى وق اتتى، قانشاما جاستاردىڭ تاعدىرلارىن تالكەك ەتتى. قىزدارىمىزعا دەيىن كوك مۇزدىڭ ۇستىنە وتىرعىزىپ، يتپەن تالاتىپ، شاشىنان سۇيرەدى.
سونى جاساعاندار ارامىزدا ءالى دە ءجۇر.
پەندەشىلىكتىڭ پەشپەنتىن كيگەن سونداي ەكىجۇزدىلەرگە قاراپ وتىرىپ، ءشامشا كوپباي قىزى سياقتى ناعىز ەل زيالىلارىنا ريزا بولاسىڭ. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ناعىز زاردابىن شەككەن ادامداردىڭ ءبىرى ءشامشا كوپباي قىزى. الايدا ول ارزان بەدەل جيناپ، ءوزىن جارنامالاۋعا باراتىن ادامداردىڭ قاتارىنا جاتپايدى.
...
ءيا، ەلىمىز ەگەمەندىك العان وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىن كىمدەر باسقارمادى دەسەڭشى. ولاردىڭ ىشىندە پەداگوگيكا پەن عىلىمعا قاتىسى جوق ادامداردىڭ دا بولعانى شىندىق. سوندىقتان دا اتالمىش سالاداعى جاسالعان رەفورمالار ءاردايىم ءتيىستى شەگىنە جەتپەي، كەنجەلەپ قالىپ جاتقان كەزدەرى كوپ بولدى.
سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە اتالمىش مينيسترلىك تىزگىنىن ءشامشا كوپباي قىزى ۇستادى. سول كەزدە وسى تاعايىنداۋدىڭ وتە دۇرىس بولعانىن قۋانىشپەن قابىلداعان ادامدار وتە كوپ بولدى. سەبەبى، ءشامشا كوپباي قىزى شەنەۋنىك قانا ەمەس، ءمۇعالىم، مەكتەپ ديرەكتورى، وبلىستىق وقۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى، وقۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سياقتى بارلىق ساتىدان وتكەن ناعىز كاسىبي مامان بولاتىن.
مينيستر قىزمەتىنە كىرىسكەن بەتتە ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنداعى قوردالانىپ قالعان كوپتەگەن پروبلەمالاردىڭ شەشىمىن تاۋىپ، جاڭا ارناعا بەت بۇرعىزا ءبىلدى. اسىرەسە، اۋىل مەكتەپتەرىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، جابىلىپ قالعان يرنتەرناتتاردى قايتا اشقىزدى. قازاق مەكتەپتەرىنىڭ كوپتەپ اشىلۋىنا جانە ماتەريالدىق جاعىنان ءتيىستى دارەجەدە جابدىقتالۋىنا ەرەكشە ءمان بەردى، ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن رۋحاني دۇنيەلەردى جاڭعىرتۋعا دەن قويدى. وكىنىشكە وراي، ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىنە بايلانىستى ءشامشا كوپباي قىزى دا باسقا قىزمەتكە اۋىستى. ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنداعى ءبىراز باستامالارى اياقسىز قالدى.
ال ەندى زەينەت دەمالىسىنا شىققانعا دەيىن قازاق قىزدار پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى قىزمەتىندە ءجۇرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتى بيىك بەلەسكە كوتەرە ءبىلدى. ءشامشا كوپباي قىزى اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتكە باسشى بولىپ كەلگەنگە دەيىن مينيسترلىكتەن ورىندى-ورىنسىز ءارتۇرلى تەكسەرۋلەر كەلىپ، وقۋ ورنىندا قىزمەت ىستەيتىن مۇعالىمدەردىڭ ابدەن ىعىرىن شىعارىپ جۇرسە كەرەك.
ال ەندى ءشامشا كوپباي قىزى ون جىلداي رەكتور بولىپ وتىرعان كەزدە ۋنيۆەرسيتەتكە بىردە-بىر تەكسەرۋ كەلمەي، ەشكىمدى مازالاماسا كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا وسى جاعدايدى تامسانا ايتىپ، ەسكە الاتىندار وتە كوپ.
بۇل ارينە، ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ تالاي جىلعى قاسىقتاپ جيناعان بەدەلى مەن جۇمىستى جاقسى ۇيىمداستىرا بىلەتىن ادال ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ەكەنى ءسوزسىز.
جالپى، ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ نەگىزگى مامانداعى ۇستاز بولعاندىقتان، ۇستازعا، ۇستازدارعا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. سەبەبى، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ تاعدىرىمىزدىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن اتا-انادان كەيىنگى ەكىنشى تۇلعا – ول ۇستاز ەكەنىندە داۋ جوق.
ۇستاز تۋرالى اڭگىمە ايتقان كەزدە ۇلى قولباسشى الەكساندار ماكەدونسكييدىڭ: «يا سۆوەمۋ وتسۋ وبيازان تەم، چتو جيۆۋ، اريستوتەليۋ وبيازان تەم، چتو جيۆۋ دوستوينو» دەگەن قاناتتى ءسوزى ەسكە تۇسەدى.
...
ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ ءومىر جولىندا ۇستازدارى كوپ بولدى. الايدا، سولاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى اسانباي اسقاروۆ اعا. قارشاداي قىزدىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن سەنىم ارتىپ، بار جوعى 32 جاسىندا الماتى قالاسىنداعى سوۆەت اۋداندىق (قازىرگى المالى اۋدانى) پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ەتىپ تاعايىنداۋ سول زاماننىڭ تالابى بويىنشا ۇلكەن ەرلىك ەدى. سەبەبى، سول جىلدارى 32 جاسىندا ايەل ادام تۇرماق، ەر ادامداردىڭ ءوزى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىن باسقارۋ وتە سيرەك قۇبىلىس بولاتىن. ءتىپتى،
جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە دە ءشامشا كوپبايقىزىنا اعالىق اقىلىن ايتىپ، دۇرىس باعدار بەرگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى وسى اسەكەڭ بولدى. وكىنىشكە وراي، جەلتوقساننىڭ ىزعارى كوپ ۇزاماي اسانباي اعانى دا قاتتى شارپىپ ءوتتى. قانشاما ۋاقىت جازىقسىزدان-جازىقسىز قاماۋدا وتىردى.
وسى ورايدا، ۇستازىنىڭ باسىنا قيىن ءىس تۇسكەن كەزدە جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، جاناشىرلىق تانىتقان ادامداردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى ءشامشا كوپباي قىزى ەكەنىن ايتا كەتكەنىمىز ورىندى بولار. ياعني، سىن ساعاتتا باسقالار سياقتى ۇستازىنان حابار ءۇزىپ، ىرگەسىن اۋلاق سالعان جوق. قازىرگى ۋاقىتتا اسانباي اعانىڭ جولداسى ءباتيما اپايمەن دە تۋعان جەڭگەسىندەي سىيلاسىپ تۇرادى.
اسىرەسە، مىنا ءبىر كورىنىس كوز الدىمدا قالىپ قويدى. بىردە بەلگىلى مەمەلەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، ديپلومات ءارى ادەبيەتشى عالىم ءادىل احمەتوۆ اعام 70 جىلدىق مەرەيتويىنا شاقىردى. تويعا اسانباي اعانىڭ جولداسى ءباتيما اپاي مەن ءشامشا كوپباي قىزى دا كەلىپتى. ءبىر قاراسام، ءشامشا كوپباي قىزى ءباتيما اپايعا ۇلكەن قۇرمەت كورسەتىپ، قۇشاعىنا باسىپ تۇر ەكەن. وسىنداي ادەمىلىكپەن ورنەكتەلگەن سىيلاستىققا تامسانا قاراپ قالىپپىن. مىنە، تۇسىنگەن ادامعا بۇل دا ءبىر ءومىردىڭ ۇلكەن مەكتەبى ەكەنىندە ءسوز جوق.
مىنا وقيعا ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى.
2003 جىلى قىزمەتتەن بوساپ، ءبىراز جۇمىسسىز ءجۇرىپ قالعان ەدىم. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاتىستى ءبىر پروبلەماعا تىرەلىپ قالدىم. مينيستر ءوزىم جاقسى تانيتىن ءشامشا كوپباي قىزى بولاتىن. الايدا، قابىلداۋىنا بارايىن دەسەم، كىرە الماي قالامىن با دەپ جۇرەكسىندىم. سونىمەن قاتار كوپتەن كورمەگەندىكتەن بە، ۇمىتىپ قالعان جوق پا ەكەن دەپ تە ويلادىم. سودان امال جوق، قۋانىش سۇلتانوۆ اعاما تەلەفون شالدىرۋعا تۋرا كەلدى. قالاي دەگەنمەن دە الدىنا جۇرەكسىنىپ بارعان ەدىم. مەن ويلاعانداي ەمەس، ءشامشا كوپباي قىزى وتە جىلى قارسى الدى. جىلى جىميا كۇلدى دە: «بەكەن، سەن نەگە قۋانىش اعاڭا تەلەفون شالدىراسىڭ؟ مەن سەنى ءوزىم دە جاقسى تانيمىن عوي. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا كەلە بەر، ەسىك اشىق» دەمەسى بار ما.
مىنا ءسوزدى ەستىگەندە كۇز بولىپ جۇرگەن كوڭىلىم جازداي جادىراپ سالا بەردى. كەلگەن ماسەلەمدى دە اسىقپاي تىڭداپ، سوزگە كەلمەستەن شەشىپ بەردى. ءتىپتى، قۇرمەتتتى قوناعى سياقتى ءبىر شىنى ءشاي دا ۇسىندى. مينيستردەن كورگەن مىنانداي قۇرمەتكە كوڭىلىم مارقايىپ سالا بەردى.
بۇعان قوسا اڭگىمە اراسىندا ورىنشا اپايدىڭ جاڭا كىتابىن شىعارىپ بەرەتىنىن قۇلاققاعىس جاسادى. كەيىننەن ايتقان سوزىندە تۇرىپ، اتالمىش كىتاپتى شىعارتىپ بەردى. سونىمەن قاتار كەيىننەن ورىنشا اپاي ەڭبەك ەتەتىن اباي اتىنداعى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن دە كوپ قولعابىس جاسادى.
ءيا، وسىلايشا ءوز باسىم ءومىر جولىندا ءشامشا كوپباي قىزى سياقتى پاراساتى بيىك زيالى قاۋىم وكىلىمەن تانىس بولعانىمدى جانە ومىرلىك ۇستانىمىنان ۇلكەن تاعىلىم العانىمدى ماقتان تۇتامىن.
سەبەبى، ءشامشا كوپباي قىزىنىڭ بويىنان ءاردايىم ادامگەرشىلىكتى، پاراساتتىلىقتى، ۇلتجاندىلىقتى جانە سابىرلىلىقتى كورىپ، ءوزىم ءۇشىن جاڭا مەكتەپتىڭ ەسىگىن اشتىم. سونىمەن قاتار «تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندى بيدە يمان جوق» دەگەن سياقتى، ەل تاعدىرى مەن ەر تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان مەزەتتە قانداي پوزيسيا ۇستانۋ كەرەكتىگىن كوڭىلىمە ءتۇيدىم.
بۇعان قوسا شىنايى سىيلاستىق پەن كىرشىكسىز كوڭىلدىڭ قالاي بولۋى كەرەكتىگىن ۇعىندىم. سول ءۇشىن دە ءشامشا كوپباي قىزى سياقتى ادامداردىڭ بويىنان ۇشقىنداعان شامشىراق ساۋلەسىنەن جىلۋ الىپ، شۋاعىن سەزىنگەن تاعدىرىما ريزامىن.
بەكەن نۇراحمەتوۆ،
حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى،
قازاقستان جۋرناليستەر وداعى س.بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى
