نەبارى 16 جاستاعى استانا تۇرعىنى نۇرسۇلتان (اتى وزگەرتىلدى) ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىت بويى تەمەكى شەگىپ ءجۇردى. ونىڭ ايتۋىنشا، تەمەكىنى تاستاۋ وتە قيىنعا سوققان، ويتكەنى ەلەكتروندى تەمەكى كادىمگى تەمەكى سياقتى جاعىمسىز ءيىس قالدىرمايدى.
«ءيا، بۇل دەنساۋلىققا كەرى اسەر ەتەدى. كەيدە باس اۋرۋى پايدا بولادى، اسىرەسە تۇندە نەمەسە ءبىر ۋاقىتتا كوفە ءىشىپ، ۆەيپ شەكسەڭىز، باستىڭ سولقىلداپ اكەتەتىنى بار. ءسىز، سونداي-اق ۇيقىسىزدىقتى سەزىنۋىڭىز مۇمكىن. بۇل بەلگىلەر باستان مىندەتتى تۇردە وتەدى، ال ەگەر ءدال ۇيىقتار الدىندا تەمەكى شەكپەسەڭىز، وندا وڭاي ءارى جاقسى ۇيىقتايسىز. ءبىراق باس اۋرۋى دەنەدەگى باسقا سەزىمدەرمەن دە بايلانىستى، سوندىقتان ۆاپينگتىڭ ءوزى باس اۋرۋىنىڭ جالعىز فاكتورى ەمەس»، - دەيدى ول.
تاعى ءبىر سۇحباتتاسىمىز ءوزىنىڭ ۇيقىسى بۇزىلماعانىن جانە باسى اۋىرماعانىن جەتكىزدى. ءبىراق 17 جاسار مارينا (اتى وزگەرتىلدى) ەلەكتروندى شىلىمنىڭ زيانىن جاقسى تۇسىنسە دە، ودان باس تارتا الماعان.
18 جاستاعى اياۋلىم دا (اتى وزگەرتىلدى) تەمەكىنى كوپ شەككەن كەزدە، باس اۋرۋى پايدا بولاتىنىن ايتادى. ايتپاقشى، بويجەتكەن بۇگىندە تەمەكىگە تاۋەلدىلىكتەن ارىلعان.
«قانشا تەمەكى شەگەتىنىڭىزدى باقىلاۋ قيىن. اسىرەسە، ۋاقىت وتە كەلە تەمەكىنى تۇتىنۋىڭىز جيىلەي بەرەدى. ءيا، تەمەكى شەگۋ تىستەرگە دە، ونىڭ ەمالىنە دا اسەر ەتەدى، مىسالى مەنىڭ دوسىمنىڭ تىستەرى قاتتى ناشارلاپ كەتتى. ال ءوزىمنىڭ تاماعىم اۋىرادى. ءبىراق مىنانى ەسكەرۋ كەرەك، مەن ول كەزدە قاتتى كۇيزەلىسكە تۇسكەن كۇندەرى تەمەكى شەگەتىنمىن، تاماقتى ارەڭ ىشىپ-جەيتىن ەدىم. شىن مانىندە، وسى سەبەپتەردەن سوڭ، تەمەكى شەگۋدى توقتاتتىم. تەمەكى، سونداي-اق كونسەنتراسيانى تومەندەتەدى ەكەن. ال ءيىستىڭ كەسىرىنەن كوپتەگەن ادامداردا اللەرگيا نەمەسە جۇرەك اينۋ بار»، - دەپ مويىندايدى اياۋلىم.
اسقارجان (اتى وزگەرتىلدى) دا ءوزىنىڭ ۆەيپينگكە تاۋەلدىلىگى ءبىر جىل بۇرىن دوستارى تەمەكى تارتىپ جۇرگەنىن كورگەن سوڭ پايدا بولعانىن اتاپ ءوتتى. ءتۇرلى-تۇستى جانە شابدالى حوش ءيىسى بار ۆەيپ جاس جىگىتتىڭ نازارىن اۋدارعان، سودان كەيىن ول تەمەكىنى قويا الماپتى.
«باستاپقىدا مەن ۆەيپكە ويىنشىق سياقتى قارادىم، مەن ونى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تاستايمىن دەپ ويلادىم. دوستارىم شىلىم شەگەتىن، مەن قىزىعاتىنمىن. ءبىر جىلدان استام ۋاقىت بويى كۇن سايىن تەمەكى شەگىپ ءجۇردىم. باس اۋرۋىمەن قاتار، قورقىنىش سەزدىرەتىن ەنتىگۋ، كەۋدە اۋىرۋى، جۇرەك اينۋى بولدى. سپورتشى رەتىندە بۇل مەنى قاتتى مازالادى. باس تارتۋ قيىن بولدى. مەن ءۇش اي بويى تەمەكى شەكپەدىم. وسىلايشا قويىپ كەتتىم»، - دەپ ءبولىستى 17 جاستاعى جىگىت.
بيىلعى 18 مامىردا ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىندە وتكەن باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەديسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلنار سارسەنبايەۆا حوش يىستەندىرگىشتەرى بار ۆەيپتەر ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان تيگىزەتىنىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. ونىڭ پايىمىنشا، بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپى – وسى ۆەيپتەر. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى دەرەكتەرى بويىنشا، ۆەيپتەردىڭ 16 000-عا جۋىق ءدامى بەلگىلى. بۇل تاجال جاڭا ءتورتىنشى ۇرپاقتىڭ تىنىس الۋ جولدارىنىڭ ەپيتەلييىن زاقىمداۋى جانە تىندەردىڭ گيپوكسياسىن تۋدىرۋى مۇمكىن، سونىمەن بىرگە جوعارى كونسەنتراسيالى اەروزولدەردى شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تەمەكى تۇتىنىنە ۇقساس فورمالدەگيدتىڭ اسەرى دە بايقالدى.
سارسەنبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋلەر كادىمگى تەمەكى الماستىرعىشتاردىڭ جوعارى ۋىتتىلىعىن كورسەتەدى.
«ۆەيپينگ پەن ەلەكتروندى تەمەكىنى تۇتىنۋدىڭ جوعارى دەڭگەيى نيكوتينگە تاۋەلدىلەردىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرىپ، دەنساۋلىققا زياندى اسەر ەتۋىنىڭ جوعارى كورسەتكىشتەرىنە جەتكىزۋى مۇمكىن»، - دەپ ەسكەرتەدى ول.
دارىگەردىڭ پىكىرىنشە، تىنىس الۋ ورگاندارى ۆەيپەستەردى تۇتىنۋدان ەڭ كوپ زيان شەگەدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تاعى ءبىر مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ۆەيپ پايدالانۋشىلارى، تاجىريبە كورسەتكەندەي، قازىرگى كەزدە ءداستۇرلى تەمەكى شەگۋشىلەردەن ەكى ەسە كوپ. ۆاپەستى قولدانۋ وكپە جاسۋشالارىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، جاستار اراسىندا رەسپيراتورلىق اۋرۋلاردىڭ كوبەيۋىنە سەپتەسىپ، پارودونت اۋرۋلارىنىڭ ءقاۋپىن ارتتىراتىنى ءسوزسىز.
«سونداي-اق، قازاقستاندا تىنىس الۋ ورگاندارىنىڭ اۋرۋلارىنان بولاتىن ءولىم-جىتىم قان اينالىمى جۇيەسى اۋرۋلارىنان كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇرعانىن ەسكەرگەن ءجون. بۇگىندە 300 مىڭعا جۋىق ازامات رەسپيراتورلىق اۋرۋلارمەن ەسەپتە تۇر»، - دەپ قوستى ول.
ايتا كەتەيىك، قازاق جۇرتشىلىعى جاستاردىڭ ەلەكتروندى تەمەكىنى پايدالانۋىنا بايلانىستى بىرنەشە جىلدان بەرى دابىل قاعىپ كەلەدى. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا ۆەيپتەردى قولدانۋ كورسەتكىشى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى، ولاردىڭ كوپشىلىگىن كامەلەتكە تولماعاندار پايدالانادى. سوڭعى جىلدارى ءوسىم 17،6 پايىزدى قۇرادى. بۇل سانداردى ۇلتتىق عىلىمي مەديسينالىق ورتالىقتىڭ باسقارما ءتوراعاسى، ەۋرازيالىق رەسپيراتورلىق قوعامنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى، وكپە اۋرۋلارىنىڭ حيرۋرگى اباي بايگەنجين ايتتى.
«ۆەيپتەردى مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرى رەتىندە ستيليزاسيالاۋ، كامپيت سياقتى وندىرۋشىلەردىڭ بالالارىمىز بەن جاسوسپىرىمدەرىمىزدى نيكوتين تۇتىنۋعا تارتۋعا باعىتتالعان ايلالارىنىڭ پايداكۇنەمدىك سيپاتى ايقىن بايقالادى. بۇل جاعىمسىز ءۇردىس جالعاسا بەرەتىن بولسا، بولاشاعىمىزدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن دابىل قاعۋعا تۋرا كەلەدى»، - دەپ سانايدى دارىگەر.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ كلاسسيفيكاسياسىنا سايكەس، ەلەكتروندى تەمەكىلەر مەن ۆەيپتەر تۇرلەرى مەن دامدەرى ءارتۇرلى بولعانىمەن، زالالى بىردەي. قازاقستان سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قىزمەتىنىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك، ۆەيپتەردىڭ قۇرامىنداعى نيكوتين تەمەكىگە قاراعاندا 68-70 ەسە كوپ. بۇل رەتتە ەلەكتروندى تەمەكىنى قولدانۋعا كوپتەگەن قوعامدىق ورىنداردا، مەكەمەلەردە تىيىم سالىنبايدى. ويتكەنى، ول باسقالارعا زيان كەلتىرمەيدى دەپ ەسەپتەلەدى. بالكىم، ءدال وسى تۇسىنىك كوپشىلىككە ۆەيپتەر سونشالىقتى قورقىنىشتى ەمەس دەپ ويلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان ەلەكتروندى تەمەكىنى پايدالانۋعا تىيىم سالۋدى ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى جەدەل تۇردە كۇن تارتىبىندە تۇر. ال، بارشا قازاقستاندىق جاستار «بۋعا» تاۋەلدىلىككە بوي الدىرىپ ۇلگەرمەيىنشە، بيلىككە شارا قولداناتىن كەز كەلدى.
