جاسىراتىنى جوق، ىندەت ەلىمىزدە داۋىرلەپ تۇر. بۇل قاسىرەتتى جويۋ شاراسى وكىمەت تاراپىنان وتە قاتاڭ قاداعالانىپ، ءتيىستى شارالار دا جۇرگىزىلىپ وتىر. مىنە، 26 تاۋلىك بويىنشا الماتى، نۇر-سۇلتان، شىمكەنت، قاراعاندى، وسكەمەن سياقتى ءىرى ءقالالاردىڭ كىرىسى مەن شىعىسى وقشاۋلانىپ، قاتاڭ تارتىپپەن قاداعالانىپ وتىر. حالىققا ۇيدەن شىقپاۋ تۋرالى اقپاراتتار كەڭىنەن تارالىپ، جۇزەگە اسىرىلۋدا. قالاعا، وبلىستارعا باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. ءتيىستى ادامدارعا قارجىداي كومەكتەر دە دەر كەزىندە تاعايىندالىپ، جۇزەگە اسىرىلا باستادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتازاڭىن سيلايتىن قاي ازامات بولماسىن بۇل ارەكەتتەرگە مويىنسىنىپ، تۋرا ورىندالۋىنا ءوز ۇلەستەرىن تيگىزىپ وتىرعاندىعى انىق جانە سولاي بولۋى دا ءتيىس.
ءبىلىم-عىلىم سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى بولعاندىقتان ەلىمىزدە، تىپتەن، مۇقىم الەمدى جايلاپ وتىرعان بۇل ىندەتكە مەن دە بەي-جاي قاراي المايمىن. مەنىڭ دە جانۇيام، بالالارىم مەن نەمەرەلەرىم، تۋىس-جەكجاتتارىم، شاكىرتتەرىم بار. باستىسى – ەلىمنىڭ امانشىلىعى، حالىقتىڭ تىنىشتىعى. دەسەك تە، مۇنداي ەپيدەميالىق ىس-ارەكەتتەر ءجۇرىپ جاتقان جاقتا قانداي شارامەن بولماسىن كوشەگە ۇمتىلعاندار ءۇشىن، ارينە، وعاش ارەكەت. بۇگىندە جۇمىس ورىندارىمەن قاتار، ءبىلىم وردالارى دا تۇتاستاي جابىلدى. دەگەنمەن، حالقىمىزدىڭ «ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى»، – دەگەن ناقىل ءسوزى بار ەمەس پە؟ ولاي بولسا ۇيدە قول قۋسىرىپ وتىرۋ كىمدى بولماسىن قاجىتاتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە، باسقا مينيسترلىكتەرمەن قاتار، ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دە ءۇي جاعدايىندا كىزمەتىمىزدى جالعاۋعا نۇسقاۋ بەردى. تىپتەن، مەكتەپتەگى وقۋشىلار مەن اتا-انالار ءۇشىن عالامتور جەلىسى ارقىلى ساباق وتكىزۋدىڭ باعدارلامالارى ۇسىنىلدى. ونىڭ ءجۇرۋ جۇيەسى تەلەديدار ارقىلى تۇراقتى جاريالانىپ، حالىققا كەڭ اۋقىمدى تانىستىرىلدى. اككى ماماندار مەن مەكتەپ باسشىلارى اتا-انالارمەن تىكەلەي بايلانىس ورناتتى، قاشىقتىقتان ءدارىس جۇرگىزۋ جۇيەسى ىسكە قوسىلدى. بۇل مەكتەپ قابىرعاسىنداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قيىنشىلىقتارى مەن ونى جەڭۋدىڭ زاماناۋي ارەكەتتەرى. ايتسە دە، بۇل مەكتەپ جاسىنداعى بالاپاندار ءۇشىن وتە كۇردەلى كەزەڭ. ءبىراق توڭ قوزعالدى، ءتۇرلى قيىنشىلىقتار اقىرىنداپ قاز-قالىپىنا كەلە باستادى.
ال جوعارى وقۋ ورىنداعى ستۋدەنتتەردىڭ، ماگيستراننتار مەن دوكتورانتتاردىڭ، وقىتۋشىلار مەن اكىمشىلىكتىڭ حال-جاعدايلارى قالاي؟ جوعارى مەكتەپ سالاسىنىڭ عالىمدارى مەن وقىتۋشىلارىمەن قاتار، جوعارى جاۋاپكەرشىلىكپەن ءمان بەردىم، كەمشىلىكتەرگە جول بەرمەۋ ماقساتىندا كوپپەن بىرگە ات سالىسىپ «وتىرمىن».
راس، وتىرمىن... . جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ وتىرىپ جۇمىس ىستەۋگە ەش كەلمەيتىندىگى دە راس. ناتيجە قاز قالپىندا بولادى، ەشتەمە وزگەرمەيدى دەپ بار ىسكە قاناعات كوزبەن قاراۋعا بولمايدى. دەسەك تە، الەمدى جاۋلاعان دەرتكە امال بار ما؟..
مەن ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتارعا «عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ نەگىزى» مەن «جول قۇرىلىسىنداعى تەوريالىق جانە ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋ تالەرى» دەگەن پاندەردەن ءدارىس بەرەمىن. باسقا دا پاندەر جوق ەمەس، ءبىراق مىنا اتالعاندار سولاردىڭ ىشىندەگى شوقتىعى بيىگى. تەوريالىق نەگىزدەمەلەردەن ۇعىم بەرۋدى، ەكسپەريمەنتتىك تاسىلدەردى وقىتۋدى، ونىڭ قىر سىرىن اشىپ كورسەتۋدى ءدارىس الۋشىدان تىس وتكىزۋ، ارينە، ۇشقان قۇستىڭ قاناتىن كەسكەنمەن پارا-پار ارەكەت.
بۇل ارادا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ۇسىنعان ZOOM باعدارلاماسىنا توقتالا كەتكەندى ءجون سانايمىن. ءقازىر ءبىلىم بەرۋ وردالارىنىڭ بارلىعى (مەكتەپ، كوللەدج، جوو، ت.ت.) وسى باعدارلامادا جۇمىس ىستەۋدە. ويلاپ قاراڭىز، ءبىر مەزگىلدە بارلىق دارىسكەرلەر، وقۋشىلار الەمتور جەلىسىندە كىرەدى. بۇل ميلليونداردىڭ ءبىر مەزگىلدە وسى جەلىگە تۇسىرەتىن جۇكتەمەسىمەن ساباقتاسادى. باسىندا تاجريبە جۇزىندە بىرنەشە ساباقتار وتكىزىپ كوردىم. قولدانۋشى ءۇشىن قيىنشىلىقتار ونشا بايقالمايدى جانە سول ماتەريالداردى قاز-قالپىندا ەكرانعا شىعارۋعا مۇمكىندىكتەر زور. سوندا قيىنشىلىق نەدە؟ قيىنشىلىق بەينە ماتەريالداردى قاز قالپىندا قولدانۋعا كەلەتىن كەيبىر كەساپاتتاردا بولىپ وتىر. مىسالى، بەينەماتەريالدى قولدانۋشىعا جىبەردىك دەلىك. الايدا بەينەماتەريال قولدانۋشىنىڭ ەكرانىندا تۇتاس جۇرمەي، ۇزدىك-ۇزدىك وتەدى، ءسويتىپ، ۋاقىت شەكتەلۋىنە ۇشىرايدى. مۇنداي بەينە ماتەريالدان ءدارىس الۋشى ەشقانداي ساپالى ماعلۇمات الا المايدى. بۇدان ءتۇيىن: ZOOM باعدارلاماسى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن ماتەريالدار بەينە جازبا (قيمىلدى) تۇرىندە بولماعانى دۇرىس.
قيىنشىلىق مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. عىلىمي زەرتتەۋ نەگىزدەرى بولعاندىقتان وندا زەرتحانالىق، دالالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى ورىندالۋى ءتيىس. ال «وتىرىپ» جۇمىس ىستەۋ تاسىلىندە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق. دەگەنمەن، ونىڭ دا شىعار جولىن كافەدرا مۇشەلەرى بىرىگىپ، ىزدەستىرىپ، ءتيىستى شارالار قولدانا باستادىق. سونىڭ بىردەن-بىر جولى – ول وندىرىستىك زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن اناليتيكالىق وڭدەۋ، سۇرىپتامادان وتكىزۋ ارەكەتتەرىن جۇرگىزۋ. ماگيسترانتتار بۇعان ايتارلىقتاي دەڭگەيدە ماشاقاتتانىپ قالدى، وندىرىستىك زەتتەۋلەردىڭ نەبىر ەرەكشەلىكتەرىن اشىپ، وعان باعا بەرۋدى ۇيرەندى. مىسالى، ءبىزدىڭ ەلدەگى تابيعي ماتەريالدار جول قۇرىلىسىنا قاز قالپىندا سايكەس كەلە بەرمەيدى. ولاردىڭ قۇرامىندا بەرىكتىگى تومەن مينەرالدى ماتەريالدار (تاستار)، ىشكى بىرىگۋ كۇشى تومەن، سۋسىمالى توپىراقتار جانە باسقا دا تابيعي ماتەريالدار بار. ولاردىڭ فيزيكالىق-مەحانيكالىق قۇرامىنا سيپاتتامالار جاساپ، ونى وتاندىق تەحنولوگياعا ەنگىزۋ ەرەكشەلىكتەرىن قاراستىردى. بۇل تىكەلەي اناليتيكالىق ساراپتامامەن ورىندالاتىن زەرتتەۋلەر.
ل.ب. گونچاروۆ اتىنداعى قازاق اۆتوموبيل-جول ينستيتۋتى (قازاجي) بۇل تۇرعىدا 2010 جىلدان باستاپ اۆتوجول سالاسىندا ءارتۇرلى دەڭگەيدە جان-جاقتىلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق، جەرگىلىكتى جانە ۆەدومستۆالىق جولداردا دياگنوستيكالىق ساراپتامالار جاسالدى، ينجەنەرلىك قىزمەتتەر، ءتۇرلى دەڭگەيدە باقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. بۇل جۇمىستاردىڭ تەحنيكالىق ەسەپتەرى، حاتتامالارى، سىزۋ-سۇلبالارى باسپا جانە بەينە جازبا جۇزىندە قازاجي مۇراجايىندا ساقتاۋلى. ينستيتۋت اكىمشىلىگى بۇل ماتەريالدارعا ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردىڭ ساراپتاما جۇمىستارىن جۇرگىزۋىنە ەش شەكتەۋ قويمايدى.
وسىنداي زەرتتەۋلەر كەزىندە بىزدەگى ارحيۆ ماتەريالدارى ارقىلى ينستيتۋت دوكتورانتى د.ە. ەسەنتاي حيميالىق رەاگەنتتەردىن سەمەنت بەتوندى جولداردىڭ بەتىندەگى قار-مۇز تۇزىلىمدەردىڭ قاتپاۋىنا ارنالعان پاتەنتتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ونىڭ ناتيجەسىندە حيميالىق تايعاقتىققا قارسى جاڭا ماتەريالعا پاتەنتتىك تاپسىرىس جاسادى. ارينە، توعىز جەردەن توسقاۋىل قويىلسا دا تالاپكەردىڭ ەڭبەگى قاپ تۇبىندە جاتپايتىندىعى راس. باستىسى، قولدا بار ناقتى ماتەريالداردى جاس عالىمدار، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتار ناتيجەلى پايدالانا بىلىنۋىندە. سوعان ماشاقاتتاندىرۋ – ءبىزدىڭ مىندەت. بۇل ءۇشىن زەرتحانالىق نەمەسە دالالىق ەكسپەريمەنتتىك سىناقتاردىڭ قايتالاپ جۇرگىزىللۋى ەش ءتيىس ەمەس.
مەن سوڭعى ءۇش جىلدا «كولىكتىك قۇرىلىس باعىتىنداعى تەوريالىق جانە ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋ تاسىلدەرى» دەگەن 2 تومدىق شىعارماشىلىق ەڭبەكپەن اينالىسىپ كەلەمىن. وسى ءبىر اۋىر كەزەڭدە سول ەڭبەكتى «ءۇي وتىرىسىندا» تىڭعىلىقتى اۆتورلىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋگە دە مۇمكىندىك تۋدى. بۇل ەڭبەككە سوڭعى 10-12 جىل كولەمىندە اۆتوموبيل جولدارىنىڭ قۇرىلىسى، پايدالانىمدىق جۇمىستارى، ينجەنەرلىك قىزمەتتەرى، قاۋىپسىزدىگى مەن ينفراقۇرىلىمدىق جۇيەسى، جىلۋتەحنيكالىق ەسەپتەمەلەرى مەن قۇرىلىستىق ماتەريالداردىڭ ساپاسى تۋرالى جۇرگىزىلگەن اۆتورلىق تاڭدامالى ەڭبەكتەرىمنىڭ ناتيجەلەرىن ساراپتامادان وتكىزىپ، قوستىم. بۇل ەڭبەكتى جوعارى جانە ارنايى ورتا ءبىلىم وردالارىنا، زەرتەۋشىلەرگە، جاس ماماندار مەن وقىتۋشىلاپعا وقۋ قۇرالى ەسەبىندە ۇسىنباقشىمىن. وقۋلىقتىڭ جالپى كولەمى 24 تاراۋدان تۇرادى. وعان تەوريالىق نەگىزدەمەلەر، ەكسپەريمەنتتىك سىناق ناتيجەلەرى مەن ولاردىڭ اناليتيكالىق سۇرىپتامالارى، قورىتىندىلار مەن ءتۇرلى تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەلەر ەنگىزىلگەن. وسى ءبىر تارشىلىق ۋاقىتتا بۇل ەڭبەك تە دارىستكەرلەرىمىزدىڭ تەوريالىق ساباقتارىنان اۋقىمدى ورىن الدى. مىنە، وسىلايشا 1 ايدىڭ كولەمىندە قاشىقتىقتان جۇرگىزۋ ءتاسىلى ءبىزدىڭ كافەدرا ءۇشىن ءبىلىم ساپاسىن تومەندەتپەۋ جولىنداعى ۇلكەن سىناق بولدى. ءاربىر ساباقتا ماگيسترانتتار مەن باكالاۆرلاردىڭ ساباققا قاتىسۋ ۇلەسى 90 % كولەمىندە بولدى. ال ديپلوم جوباسىنىڭ ورىندالۋىنداعى كەڭەس بەرۋ ساباقتارى قالىپتىق ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋدا.
پىكىرىمدى جۇيەلەي كەلە، قازاجي «كولىكتىق قۇرىلىس جانە قۇرىلىستىق ماتەريالداردى ءوندىرۋ» كافەدراسىنىڭ پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلارى اتقارىپ وتىرعان ءبىلىم-عىلىم سالاسىنداعى اسا جاۋاپتى ىستەر تۋرالى توقتالا كەتكەندى ءجون سانادىم. كافەدرا ۇجىمى بىر-بىرىمەن، دارىسكەرلەرمەن، ماگيسترانتتار مەن دوكتارانتارمەن تىعىز بايلانىستا قىزمەت اتقارادى. قاشىقتىقتان وقيتىن دارىسكەرلەر جوعارى مازمۇندا پلاتونۋس باعدارلاماسىنا سايكەس ازىرلەنگەن تاپسىرمالارمەن دەر كەزىندە قامتاماسىزداندىرىلىپ وتىرادى. شىعارماشىلىق جاعى دا ۇلكەن دەڭگەيدە. اككى عالىمداردىڭ جەتەكشىلىگىمەن جاس وقىتۋشىلار مەن دوكتورانتتار جەكە فۋندامەنتالدى عىلىمي تاقىرىپتارمەن شۇعىلدانادى. سونىمەن قاتار ينستيتۋتتىڭ جول-سىناق زەرتحاناسىدا ەكسپەريمەنتتەر ءجۇرىزۋ ارقىلى ءتۇرلى تاقىرىپتا شارۋاشىلىقتىق قولدانبالى عىلىمي جۇمىستار اتقارادى. بىزدە جول وندىرىسىنە قاتىستى زاماناۋي زەرتتەۋلەر تاماشا جولعا قويىلعان. ءبىر جىلدىڭ وزىندە ءوندىرىس مەكەمەلەرىنەن وسىنداي 6-8 تاقىرىپقا تۇراقتى تۇردە تاپسىرىس الىپ وتىرامىز. سونىمەن قاتار، كەيبىر عىلىمي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى بيزنەستىك سۇرانىس نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى.
بۇل ەلىمىزدەگى ءاربىر عالىمنىڭ قالىپتاسقان بەيمازا جۇمىستارىنىڭ ءبىرى عانا. كەز كەلگەن عالىم مەن ۇستاز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەلىلىگى شاكىرتتەرىنىڭ بولاشاقتاعى جەتىستىكتەرىمەن ولشەنەدى. ەگەر ەل ەكونوميكاسى، حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، تۇرمىسى مەن ىس-ارەكەتى قالىپتى بولسا، الدىڭعى قاتارلى ەلدەرمەن باسەكەلەستىككە توتەپ بەرسە، وندا ولاردىڭ ەڭبەگىنىڭ جانعانى، ۇستازدىق مەرەيىنىڭ وسكەندىگى.
قادىرمەندى وقىرمان! سىزدەر قازاجي پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلارى مەن عالىمدارىنىڭ ءبىر ايداعى اتقارعان جۇمىستارىنىڭ كەيبىر جەتىستىكتەرىمەن تانىستىڭىزدار. سىزدەرگە ەلىمىزدىڭ تىنىشتىعىن، حالقىمىزدىڭ بايسالدىلىعىن تىلەيمىز. جاستارىمىزعا داڭعىل جول تەك ۇستازدىڭ بەيمازا جۇمىستارىفنىڭ ساپاسىمەن انىقتالادى.
ەل امان، شەكارا تىنىش بولسىن!
ءابدى قيالبايەۆ، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، حالىقارالىق كولىك اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى
https://dalanews.kz/52300
