«ءبىزدىڭ بيلىك باتىسپەن ەشقاشان ارازداسقان ەمەس. وسى ۋاقىتقا دەيىن سىيلاسىپ كەلدى. رەسەي سەكىلدى ارسىلداپ، ايتىس-تارتىسقا ءتۇسىپ، بەتتەن الىپ، توسكە شاۋىپ كورگەن جوق»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ونىڭ پىكىرىنشە، باتىسپەن قاباق شىتىسپاۋعا تىرىساتىن ءبىزدىڭ بيلىك سانكسياعا ىلىكسە، وتىز جىل بويى قاسىقتاپ جيناعان ساياسي ءيميدجىن ءراسۋا قىلادى. ەۋروپانىڭ كوز الدىندا رەسەي مەن تۇرىكمەنستاننىڭ كەبىن كيىپ، ورتا ازيانىڭ كوشباسشىسى دەگەن رەپۋتاسياسىنا كەسىرى تيەدى.
«ەۋروپا – ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ ەكىنشى وتانى. ول جاقتا ءزاۋلىم سارايى بار، بويانىپ-سىلانىپ وتىرعان توقالدارى بار، بۇعان بيزنەس اكتيۆتەرى مەن ەۋروپا بانكتەرىندەگى ەسەپ-شوتىن جانە قوسىڭىز. قازاقستان سانكسياعا ىلىكسە وسى بايلىقتىڭ ءبارى بۇعاتقا ءتۇسىپ، ودان قالدى رەسمي تۇردە جۇرتقا جاريا ەتىلەدى. ەۋروپاعا ەنەتىن ەسىك تارس جابىلادى!
قازاقستاندا بيزنەس جوبالارى بار باتىس كاسىپكەرلەرى دە سانكسيادان جاپا شەگىپ، «قارا تىزىمگە» ىلىككەن تۇلعالارمەن قانداي دا ءبىر كەلىسسوز جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنادى»، – دەيدى ول.
ەۋروپارلامەنت سانكسيا تۋرالى ەسكەرتۋ جاساعانى بولماسا، سوزدەن ىسكە كوشكەن جوق. ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان بيلىگى الگى ەسكەرتۋگە قۇلاق اسپاي، توقايەۆ ۋاعدا ەتكەن ساياسي رەفورمانى كەشەۋىلدەتە بەرسە، باتىستىڭ نىساناسىنا مىقتاپ تۇرىپ ىلىگەمىز.
…
قازاقستانعا تۇتاستاي سانكسيا سالۋ تۋرالى ماسەلە جوق. باتىس ساياساتكەرلەرى ەلدىڭ مۇنداي كۇيگە تۇسكەنىنە ءسىز بەن ءبىزدىڭ كىنالى ەمەسىمىزدى جاقسى بىلەدى.
«بارىنە، بارىنە جاۋاپتى – بيلەۋشى ەليتا. بيلىكتەگى ۇركەردەي توپ. ەۋروپارلامەنت قارارىن شولىپ شىقساڭىز، ادام قۇقىعىن تابانعا تاپتاپ وتىرعان بيلىكتەگى جەكەلەگەن تۇلعالاردى «قارا تىزىمگە» كىرگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرعانىن اڭدايسىز»، – دەيدى دوسىم ساتپايەۆ.
قارار دەمەكشى، ونىڭ مازمۇنىنا دا از-كەم توقتالىپ وتەلىك. وتكەن ايدىڭ ورتاسىندا ەۋروپا پارلامەنتى قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارىن سىنايتىن تاعى ءبىر قارار قابىلدادى. قۇجاتتا ەلدە ازاماتتىق قوعامنىڭ اياسى تارىلىپ، ادامنىڭ قۇقىعى اياقاستى بولدى جانە قاڭتارداعى پارلامەنت سايلاۋى ادىلەتسىز ءوتتى دەلىنگەن. مۇنى ەۋروپارلامەنتتەگى 693 دەپۋتاتتىڭ 598ء-ى قولدادى. بۇل قارارعا قارسى شىققان دەپۋتتار دا بولدى. ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سايلاۋلاردى باقىلاۋ بيۋروسىنىڭ ەسەبىنە سۇيەنىپ جاسالعان قارارعا 43 دەپۋتات قارسى شىققان.
ساتپايەۆتىڭ ناقتىلاعانىنداي، «قارا تىزىمگە» ەنگەندەردى اقش-تا «ماگنيتسكيي ءتىزىمى» دەپ اتايدى. باتىس ەلدەرى «ەۋروپانىڭ ادام قۇقىعى بويىنشا جاھاندىق سانكسيالىق جۇيەسىن» وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىندا عانا قابىلداعان. ساياساتتانۋشى ءسوز ورايىندا باتىستىڭ ورىس وپپوزيسيونەرى الەكسەي ناۆالنىيدى ۋلاۋعا قاتىسى بار رەسەيلىك شەنەۋنىكتەرگە جەكەلەي سانكسيا سالعانىن ەسكە سالىپتى.
سونىڭ الدىندا ەۋروپارلامەنت مينسكىدەگى ميتينگىلەردى باسىپ-جانىشتاعان بەلارۋس بيلىگىنىڭ وكىلدەرىن دە «قارا تىزىمگە» كىرگىزگەن.
«مينسكى مەن ماسكەۋدىڭ ارەكەتى وتقا ماي قۇيعانداي بولدى. تمد كەڭىستىگىندەگى اۆتوريتارلى مەملەكەتتەر مەن باتىس الەمىنىڭ اراسى كۇرت بۇزىلدى. بەلارۋستەگى ساياسي وقيعالار مەن ناۆالنىيدىڭ ءولىم اۋزىنان قالعانىن كورىپ وتىرعان اقش پەن باتىس ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن ءتۇسىندى. اۆتوريتارلى جۇيەلەردى تىم ەركىنسىتىپ، ەركەلەتىپ جىبەرگەنىنە كەش تە بولسا كوزى جەتتى.
بۇدان بىلاي اقش پەن باتىس رەسەيدەگى، ورتا ازياداعى ساياسي پروسەستەردى مۇقيات باقىلايتىن بولادى ءارى سوعان ساي شەشىم شىعارادى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
...
بىلاي قاراعاندا، قازاقستاننىڭ ەشكىممەن قاق-سوعى جوق. «ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەل». ءبىزدىڭ ەل سانكسياعا ىلىگەردەي قايدان جاڭىلدى، نەدەن ءسۇرىندى؟ ساتپايەۆ مۇنىڭ جاۋابىن جاقسى بىلەدى ەكەن.
ونىڭ پىكىرىنشە، 2019 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى ادىلەتسىز وتكەن. بۇعان نارازى ەل ەرەۋىلگە شىعىپ، بيلىك ميتينگىنى باسىپ-جانىشتاۋعا ءماجبۇر بولعان. تۇرمەدە جان تاپسىرعان قوعام بەلسەندىسى دۋلات ءاعادىلدىڭ ءولىمى دە بيلىكتىڭ تاپسىرىسى رەتىندە باعالانىپ ءجۇر. ءالنۇر ءىلياسوۆ پەن اسيا تولەسوۆانىڭ قاماۋعا الىنۋى دا حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزعان.
اقش پەن باتىستىڭ رەفورما جۇرگىزۋگە ۋادە بەرگەن قازاقستان بيلىگىنەن كوڭىلى قالعان. «بەيبىت ميتينگىلەر»، «ساياسي پارتيالار» جانە «سايلاۋ تۋرالى» زاڭ شىن مانىندە، كوزالداۋ عانا.
«شىنتۋايتىندا، تۇك تە وزگەرگەن جوق. ساياسي جۇيە سول قالپىندا قالدى. بيلىكتىڭ مونوپولياسى السىرەۋدىڭ ورنىنا، كۇشەيىپ كەتتى. قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ باسقان ءىزىن اڭدىپ، ساياسي بەلسەندىلىكتى بەسىگىندە تۇنشىقتىرۋعا تىرىسىپ جاتىر. جالعان رەفورمالاردان اياق الىپ جۇرە المايسىز. بۇعان تۇنەۋگۇنگى پارلامەنت سايلاۋى مىسال. ءبارى دە ەسكى ەرەجە بويىنشا ءوتتى، ءبارى دە سول باياعى سارىن.
ساياسي رەفورما جاساۋعا ۋادە وتكەن توقايەۆ ءبىر جاعىنان، جۇرتتىڭ كوڭىلىن اۋلاۋعا تىرىستى، ەكىنشىدەن، بيۋروكراتيالىق اپپارات پەن ەليتانىڭ الدىندا ابىروي جيناعىسى كەلدى. ءسويتىپ، ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالدى.
جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن شىنايى، ناقتى رەفورما جۇرگىزۋ كەرەك ەدى. مىنە، سول كەزدە حالىق تا بيلىكتىڭ ايتقانىن قابىل الىپ، ەلدە قوعامدىق كەلىسىم قالىپتاسار ەدى. بۇعان وتىز جىل بويى ءمىز باقپاي، سىرەسىپ وتىرعان ەسكى جۇيە جول بەرگەن جوق. ءوزىنىڭ status quo-سىن ساقتاپ قالعىسى كەلدى. ءسويتىپ، كونفليكت تۋدى. ناتيجەسىندە، ساياسي رەفورما تۋرالى ۋاعدا ىسىرىلىپ قالىپ، توقايەۆ ونىڭ ىرىمىن عانا جاسادى. وزگەرىستەن ولەردەي قورقاتىن ەليتا دەگەنىنە جەتتى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
…
ەۋروپارلامەنتتىڭ قازاقستانعا قاتىستى قارارى بۇگىن، ەرتەڭ سانكسيا سالىنادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەردىڭ الپىگە بارىپ اۋناپ-قۋناپ قايتاتىن ۋاقىتى بار.
بۇل باتىستىڭ بىزگە جاساعان ەسكەرتۋى دەپ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
ءسوي دەگەن ساتپايەۆ قازاقستان بيلىگى الگى ەسكەرتۋدى ەلەمەي، ارقانى كەڭگە سالار بولسا، ەرتەسىنە-اق رەسەي مەن بەلارۋستىڭ كۇيىن كەشەدى دەپ سانايدى.
«باتىستىڭ تۇگى كەتپەيدى. ەۋروپا ەلدەرى توق، باقۋاتتى تۇرادى. سانكسيادان ءبىز سورلاپ قالامىز. قازاقستاننىڭ №1 ساۋدا سەرىكتەسى جۇڭگو دا، رەسەي دە ەمەس، ەۋرووداق. ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءبىز باتىسقا بودانبىز. ولارعا مۇناي تاسىمالداپ، بيۋدجەتتىڭ جىرتىق-تەسىگىن جاماپ وتىرعان جايىمىز بار. ەۋرووداق پەن قازاقستاننىڭ اراسى سۋىسا، الىس-بەرىس كىلت ۇزىلەدى. باتىس ءبىزدىڭ مۇنايعا ءزارۋ ەمەس، ءبىزدىڭ ورنىمىزعا تالاسىپ وتىرعان ەل كوپ.
بيلىكتەگى جەكەلەگەن تۇلعالارعا سانكسيا سالىنسا، ەلدىڭ يميدجىنە عانا ەمەس، ەكونوميكاسىنا دا زيان كەلەدى. ەلگە ينۆەستيسيا سالۋعا سايلانىپ وتىرعان ەۋروپالىق كاسىپكەرلەر اتتىڭ باسىن كەرى بۇرادى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
…
قازاقستانعا سانكسيا سالىنسا بۇدان كىم ۇتادى؟ بۇل كىمگە ءتيىمدى؟
ساتپايەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، بۇل وزبەكستان ءۇشىن ۇرىمتال تۇس. بۇدان تاشكەنت ۇتادى. ميرزيويەۆ ءازىر حالىقارالىق الاڭداعى ساياسي ءيميدجىن جاقسارتۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر. يميدج تۇزەلسە، ينۆەستيسيانىڭ اۋىلى دا الىس ەمەس.
وزبەك جەرىندە Apple، Netflix، Nike، Adidas، Google Commerce، Samsung Electronics سەكىلدى ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ءوز كەڭسەسىن اشۋى تاشكەنتتىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ جاتقانىن دالەلدەيدى.
«قازاقستان سانكسياعا ۇرىنسا، حالىق مۇنى كەشپەيدى. مۇنداي كۇيگە تۇسسەك، بيلىكتەن ءبىرجولاتا كۇدەر ۇزەدى. 30 جىل بويى جۇيەگە جاقتاسىپ، بەت باقتىرماي كەلگەن ازاماتتاردىڭ ءوزى ىندەت اۋا جايىلعان شاقتان جەۋدەن جارىسىپ جاتقان شەنەۋنىكتەردى قارعاپ-سىلەدى.
وتىز جىلدا بەتكە ۇستار ساياسي ينستيتۋت قالىپتاستىرا الماعانىمىز وتە ۇيات. داعدارىسقا قارسى يممۋنيتەتى جوق ءالسىز، ءالجۋاز مەملەكەتپىز. كارانتين كەزىندە، كارانتينگە دەيىن دە حالىق ءوز كۇنىن ءوزى كوردى.
ىندەتپەن كۇرەسكە بولىنگەن قارجى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتتى. كوررۋپسياعا قارسى اگەنتتىكتىڭ دەرەگىنشە، بىلتىر 60،1 ملرد تەڭگە جەلىنىپ كەتكەن. بۇل ودان ارعى جىلعا قاراعاندا 2،4 ەسە كوپ!»، – دەيدى دوسىم مىرزا.
بيلىكتەگى ءبىراز ادام باتىستىڭ نازارىنا ىلىگىپ، «قارا تىزىمگە» ەنسە، حالىق قۋانباسا، قايعىرمايدى.
«وتىز جىل بويى تايراڭداعان شەندى-شەكپەندىلەردى ساباسىنا تۇسىرگەن ەۋروپاعا العىس ايتادى. وسى ارقىلى بيلىككە ءسوزىن وتكىزىپ، ساياسي شەشىمدەرگە ىقپال ەتە الارىنا كوزى جەتەدى. ءادىل ءارى تازا سايلاۋ وتكىزۋگە اتسالىسادى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
