مۇرات باقتيار ۇلى، ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:
«تۇركىستان دەسە – قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسى تۇرادى»
تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋىندا ەكى جاقتان جىكتەپ قاراعانىمىز ابزال. ولاردىڭ ءبىرى ەكونوميكالىق بولسا، ەكىنشىسى ءسوزسىز رۋحاني باعىتى. ەكونوميكالىق جاعىنا كەلگەن كەزدە بۇرىنعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى جايلى ءسوز قوزعاعان ابزال. وندا 3 ملن-عا جۋىق حالىق تۇردى. قازاقستانداعى ەڭ تىعىز ورنالاسقان ايماق بولدى. سوندىقتان دا بۇل وبلىستى ءبولۋ تۋرالى وي كوپتەن بەرى تالقىلانىپ جۇرگەن بولاتىن. ءبىر جاعىنان وبلىستى ەكىگە ءبولۋ ەكونوميكا جاعىنان ءتيىمدى، كەلەسى جاعى شىمكەنت قالاسى الماتى مەن نۇر-سۇلتان قالالارىنان كەيىنگى 1 ملن-نان استام حالقى بار قالاعا اينالدى. سوندىقتاندا شىمكەنت قالاسىنا ارنايى ستاتۋس بەرۋ ارقىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعىن تۇركىستان قالاسىنا اۋىستىرۋ ەكونوميكالىق تۇستان وتە ءتيىمدى دەپ ەسەپتەيمىن. جالپى رەسپۋبليكانى تەريتوريالىق باسقارۋداعى وبلىستاردىڭ سانى ايماق كولەمىنە سايكەس كەلۋى كەرەك. تۇركىستان وبلىسىن قۇرۋ ارقىلى بۇرىنعى وقو كوپتەگەن اۋداندارىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا شىمكەنت قالاسىنىڭ ءبولىنىپ شىعۋىنىڭ ءوزى وتە قاتتى اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى پارلامەنت مۇشەسى رەتىندا زەردەلەپ كورسەك، وقو نەگىزگى بيۋدجەتىن بەرەتىن شىمكەنت قالاسى، ال قالعان اۋداندارىنىڭ كوپشىلىكتەرىندە سول بيۋدجەت شىمكەنت قالاسى، بولماسا رەسپۋبليكالىق ترانسفەر ارقىلى قالىپتاساتىن. جالپى وبلىستىڭ جاڭا ستاتۋس الۋى ارقىلى شىمەنت قالاسىنان ءبولىنىپ شىعۋى ەكونوميكالىق جاعىنان وبلىستىڭ دامۋىنا، سونىڭ ىشىندە اۋدانداردىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەرپىن بەرەدى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ەكونوميكالىق جاعى بولار بولسا، كەلەسى رۋحاني جاعىنان تالقىلاپ كورەلىك.
تۇركىستان قازاقستانداعى ەڭ كونە، ەجەلگى قالالاردىڭ ءبىرى. قازاقتىڭ ەڭ ماڭداي الدى ازاماتتارى، كوپتەگەن حاندارىمەنەن كەزىندە قازاق حاندىعىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان ۇلى ادامدار، ۇلى حاندار، باتىرلار مەن بيلەر، ءىرى سۇلتاندار وسى تۇركىستان قالاسىندا جەرلەنگەن. ءدىني جاعىنان قاراعانىمىزدا قازاقستان مەن ورتالىق ازياعا ءدىني تۇرعىدان الىپ قاراعاندا قوجا احمەت ياسساۋي بابىمىزدىڭ كەسەنەسىڭ ورنالاسۋى، جالپى تۇركىستان قالاسىنىڭ ءرولى زور. سول سەبەپتى وسى رۋحاني جاعىنا كەلگەندە دە تۇركىستاننىڭ اتاۋىن يەلەنە وتىرىپ، وبلىس بولىپ قالۋى قازاق ۇلتى ءۇشىن، قازاقستان ءۇشىن ەرەكشە جاعداي. جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي وسى ءبىر كوپتەن بەرى كوتەرىلىپ جۇرگەن ماسەلەنى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ دەر كەزىندە وبلىس رەتىندە قۇرعانىن ءوز باسىم، جالپى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى قۇپتادى ءھام جاقتادى. ويتكەنى، تۇركىستان دەسە – قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسى تۇرادى. رۋحانيدىڭ ىشىنە ءبارى كىرەدى. ول مادەني سالا، ءدىني، تاعى باسقا قۇندىلىقتاردىڭ ءبارى رۋحاني سالاعا ءتيىستى. مىنە، سول تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلعانىنا لا ءبىر جىل تولىپ وتىر. وبلىستا بۇگىندە كوپتەگەن جۇمىستار جاسالىپ جاتىر. جاقىندا بولعان ءىس-ساپارىم بارىسىندا بايقاعانىم ۇيلەر كوپتەپ سالىنىپ، اباتتاندىرۋ، قۇرىلىس، كوشەلەردى قايتادان جۇمىستارى جۇمىستارى، رۋحاني سالالارعا بايلانىستى جۇمىستار وتە كوپ. اتاپ وتكەن دۇنيەلەرىمنىڭ ءبارىن ەسكەرەر بولساق، ءۇش-تورت جىلدىڭ كولەمىندە تۇركىستان تولىق قاندى وبلىس ورتالىعىنا اينالادى دەپ مەن ءوز باسىم سەنەمىن.
اسقاربەك قۇسايىنوۆ، پەداگوگيكالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، گەرمانيانىڭ دوكتور-ينجەنەرى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان، رەسەي ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ شەتەلدىك مۇشەسى، 5 وتاندىق جانە حالىقارالىق اكادەميالاردىڭ اكادەميگى، «ۆەستنيك» اپنك جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستانداعى سالىستىرمالى پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، رەسەي ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ سالىستىرمالى پەداگوگيكا عىلىمي كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك سالىستىرمالى ءبىلىم بەرۋ قوعامدارى كەڭەسىنىڭ اتقارۋشى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى:
«بولاشاقتا تۇركىستان – ەلىمىزدىڭ رۋحاني دىڭگەگى رەتىندە قايتا تۇلەپ، وزىق وبلىستاردىڭ الدىندا بولارىنا سەنىمىم مول»
عىلىم – ناقتىلىقتى ۇناتسا، عالىمدار دابىراعا سالماي، بايىپپەن، ناقتى دايەكپەن سويلەيدى. ولاردىڭ زەرتتەۋ نىساندارى، تالقىعا سالار وبەكتىلەرى بولۋى شارت. سوندا عىلىم دامىپ، عالىمدار تىڭ جاڭالىقتار اشادى. ءبىزدىڭ، قازاق عىلىمىنىڭ دامۋ شارقى ءتۇرلى فەنومەندىك توڭكەرىستەردەن تۇرادى. ءار ءداۋىردىڭ ءوز ارتىقشىلىعى مەن عىلىمعا اكەلگەن سۇبەلى ۇلەسى بار. ولاردىڭ اراسىندا قاشاندا شوقتىعى بيىك تۇراتىن، تۇركى ەلى ءۇشىن اسا ماڭىزعا يە تۇركىستان ءوڭىرى تۇنىپ تۇرعان قازىنا.
الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ ءوزى ايتىپ تاۋسىلمايتىن ۇلى جادىگەرىمىز، مول مۇرامىز بولىپ تابىلادى. گرەك ويشىلى اريستوتەلدىڭ «كاتەگوريالار»، «مەتافيزيكا»، «گەرمەنيەۆتيكا»، «ريتوريكا»، «پوەتيكا»، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى «اناليتيكا»، «توپيكاسى» جانە ت.ب كوپتەگەن ەڭبەكتەرىنە تۇسىنىكتەمەلەر جازىپ، ءوز تراكتاتتارى ارقىلى دۇنيە ءجۇزى مويىنداعان عالىم وسى قۇتتى مەكەن تۇركىستان وڭىرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ودان وزگە كونە وتىراردا دۇنيەگە كەلىپ، عىلىمنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان 30 دان اسا عالىمدار بولعان. بۇل دەگەنىمىز، وسى كۇنگى تۇركىستان وڭىرىندە ۇلكەن عىلىم وشاعى بولىپ، مىڭداعان شاكىرت تاربيەلەيتىن مەكتەپتەردىڭ قىزمەت ەتكەندىگىن ايقىن دالەلى. سوندىقتان دا، تۇركىستان ءوڭىرى تەك رۋحاني استانامىز ەمەس، عىلىم ورداسى بولدى دەپ ايتۋعا دا نەگىز بار.
ەلباسىمىز 2018 جىلى وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ ورتالىعىن تۇركىستان قالاسىنا كوشىرىپ، ونى تۇركىستان وبلىسى دەپ قايتا اتادى. بۇل ەڭ الدىمەن بابالار رۋحىنا دەگەن قۇرمەت، تاريحقا تاعزىم، ساناعا سىلكىنىس دەپ بىلەمىن. سالىناتىن عيماراتتاردىڭ بارلىعى شىعىستىق ۇلگىدە سالىنىپ، تاريحي بولمىسىن ساقتاۋى – كونە تۇركىستانعا، كونە وتىرار دالاسىنا جاسالعان زور قۇرمەت. تاريحتان الشاقتاماي، ونى بۇگىنگى ءومىر تىنىسىمەن ساباقتاستىرىپ، قايتا تۇلەتۋ ۇلكەن جىگەر مەن باستاماشىلدىقتىڭ ناتيجەسى دەپ ەسەپتەيمىن. بولاشاقتا تۇركىستان – ەلىمىزدىڭ رۋحاني دىڭگەگى رەتىندە قايتا تۇلەپ، وزىق وبلىستاردىڭ الدىندا بولارىنا سەنىمىم مول.
ورازكۇل اسانعازى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى:
«تۇلەگەن تاريح، جاڭعىرعان شاھار»
سان عاسىرلار بويى بايتاق دالامىزدىڭ ءتاۋ ەتەر ءتورى استاناسى مەن ايبارى، ءسانى مەن سالتاناتى بولعان تۇركىستان تاۋەلسىزدىك كەزىندە تاعى دا تۇلەۋدە. اللانىڭ نازارى اۋعان قاسيەتتى قالا بىلتىر 2018 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىندا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز– ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىسىنىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى" زاڭدىق كۇشى بار جارلىعىنا سايكەس ەلىمىزدەگى تاريحى تۇنعان ەڭ حالقى كوپ ءوڭىردىڭ ورتالىعىنا اينالدى. بۇعان ەل قۋاندى، كوپشىلىك ءسۇيسىندى، «تۇركىستان داميتىن بولدى»، «وتە جاقسى شەشىم»، «ابدەن لايىق» دەستى حالىق. قازاقستان جۇرتشىلىعى عانا ەمەس، جالپى تۇركى تىلدەس اعايىننىڭ بارلىعى دا «قۇتتى بولسىن» ايتىستى.
ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى كونە شاھار تاريحي جاعىنان عانا ەمەس، گەوگرافيالىق ورنالاسۋى جاعىنان دا ستراتەگيالىق ايماقتاعى قالا. ءتىپتى، قالانىڭ مىڭ جارىم جىلدان بەرگى تاريحىن قاراساق، ونىڭ ءدىني، رۋحاني ماڭىزىمەن بىرگە ترانزيتتىك ءمانى دە ەرەكشە بولعانىنا جاقسىلاپ كوز جەتكىزەر ەدىك. وڭتۇستىگىندە ماۋرەناحر، سولتۇستىگىندە ارقا ءوڭىرى، شىعىسقا جۇڭگو مەن ءۇندىستانعا، باتىسقا رەسەيگە، ەۆروپاعا تارتىلعان ۇلى جىبەك جولى تۇركىستاندى شىن مانىندەگى ماڭىزدى ورتالىققا اينالدىرعانى تاريحتان ءمالىم. ماڭايىنداعى وزگە شاھارلارعا قاراعاندا تۇركىستاننىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ قالۋىندا دا وسىنداي سەبەپ بولسا كەرەك.
تۇركىستاننىڭ وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىنە يە بولعانىنا مىنە ءبىر جىل تولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە كوپتەگەن يگىلىكتى شارالار اتقارىلدى. الدىمەن، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2018 جىلدىڭ 29 قىركۇيەگىندە قالانى دامىتۋ جوسپارىنىڭ تۇجىرىمداماسىن بەكىتىپ، «TURKISTAN ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىن قۇرۋ تۋرالى» جارلىقتارعا جاريا تۇردە قول قويدى. سول ۋاقىتتان بەرى قالا ۇلكەن قۇرىلىس الاڭىنا اينالىپ، تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ كورىگى قىزدى. اۋەلدەن دە ەڭبەكقور، ماقساتشىل تۇركىستان جۇرتى ەندى شاھاردىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى ءۇشىن بىلەك سىبانىپ قالا ءۇشىن دە، ەلىمىز ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى شارۋاعا كىرىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە، بۇگىندە حالىقتىڭ قاجەتىن وتەيتىن، كوپتىڭ قامىنا باعىتتالعان جۇمىستار اتقارىلۋدا. جالپى تۇركىستان وبلىسىندا وسى ۋاقىت ىشىندە كوپبالالى انالارعا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ مولشەرى ورتاشا ەسەپپەن 40 پايىزعا ارتقان ەكەن. بيىلعى جىلى تۇركىستان وبلىسى بويىنشا بارلىعى 1724 پاتەر تاپسىرىلىپ، مىڭداعان ادام قونىس تويلارىن تويلاپتى. كوپبالالى وتباسىلارعا الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ باعىتى باسىمدىققا يە بولعان كەزەڭدە كوپبالالى وتباسىلار جاعىنان ەلىمىزدە الدىڭعى قاتارداعى وبلىس مۇنداي كومەككە كەنەلەتىنى تۇسىنىكتى.
قالانىڭ بەكىتىلگەن باس جوسپارىنا سايكەس جاڭا قالاشىق ءۇشىن بولىنگەن 700 گەكتارعا جۋىق جەردىڭ 300 گەكتارى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەرگە ءبولىنىپ، وندا 65 مىڭعا جۋىق ادام تۇرادى دەپ ويلاستىرىلعان. بۇل قاراپ وتىرساڭىز تۇتاس ءبىر جاڭا قالا. قالا بولعاندا دا ساۋلەتى مەن داۋلەتى جاراسقان بۇگىنگى زامانعا لايىق شاھار. وسى ارادا استانانىڭ ارقاعا كوشىپ، قازىرگىدەي كورىكتى قالاعا اينالعانىن ويلاساق، وندا تۇركىستاننىڭ دا كونە كەلبەتى مەن جاڭا شىرايى جاراساتىن كۇن الىس ەمەس سياقتى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، قالانىڭ ساۋلەتىندە شاھاردىڭ تاريحىنا وراي، مۇسىلماندىق، شىعىستىق جانە ۇلتتىق بوياۋلار باسىم بولىپ، ەلىمىزدە كونەنىڭ كوركىن بۇگىنمەن ساباقتاستىراتىن جاڭا ءبىر ساۋلەتتىك، ديزاينەرلىك شەشىمدەر جۇزەگە اسىرىلاتىن بولار.
قالانىڭ باس جوسپارىنا كوز سالساڭىز، «كونە تۇركىستان» تاريحي بولىگىن جاڭعىرتۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلماق. ياعني احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ توڭىرەگى، شاھاردىڭ وزگە بولىگىندەگى تاريحي ورىندار قازىرگىدەن دە تارتىمدى بولماق. بۇل وبلىستىڭ عانا ەمەس، جالپى قازاقستاننىڭ ءتۋريزمىن دامىتۋعا دا سەرپىن بەرمەك. وسى باس جوسپارداعى سىزبالارعا قاراپ وتىرساق، اكىمشىلىك-ىسكەرلىك ورتالىقتىڭ كەلەشەگىن كورەر ەدىك. مۇنداعى جەلەكجولدار، ساياباقتار كۇنى ەرتەڭ قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتاردىڭ سەرۋەندەيتىن باستى ايماعىنا اينالماق. بۇل قازىرگى نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى اقوردا مەن حان شاتىر اراسىنداعى جەلەكجولدى ەلەستەتىپ، ساياسي استانامىز بەن رۋحاني استانامىز اراسىنداعى ساباقتاستىقتى بايقاتادى.
ءسوزىمىزدىڭ باسىندا تۇركىستان شاھارىنىڭ ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى ماڭىزىن ايتقان بولاتىنبىز. وسى رەتتەن كەلگەندە تەمىرجول بەكەتىنىڭ كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلمەگى، جاڭادان اۋەجاي مەن ساپارجايدىڭ سالىنباعى تۇركىستاننىڭ ترانزيتتىك قۋاتىن كۇشەيتەدى. اسىرەسە، تۇركىستاندى ءتاۋ ەتەتىن ءتۇبى ءبىر تۇركى اعايىنداردىڭ، جالپى شەتەلدىك تۋريستەردىڭ كونە دە جاسامپاز شاھارعا كەلۋىنە وتە قولايلى جاعداي جاساماق.
سونىمەن قاتار، ساۋلەتتى عيماراتتار مەن اسەم ۇيلەر بوي كوتەرۋدە. قۇرىلىستىڭ قارقىندى ءجۇرىپ جاتقانىن بىلتىر قاراشا ايىندا «لاتىن نەگىزدى جاڭا قازاق ءالىپبيى» اتتى كوشپەلى سەمينارمەن بارعانىمدا-اق بايقاعان بولاتىنمىن. تۇركىستان شاھارى حالقىنىڭ وبلىس ورتالىعى بولعانىنا ريزا ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ، ىستىق لەبىزدەرىن ماعان دا رياسىز ايتىپ جاتىر. شاھار حالقى عانا ەمەس، بۇنداي جاڭالىققا كۇللى قازاقتىڭ قۋانعانى انىق. اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلىپ، اقسارباس شالعان بۇنداي جاڭالىققا كۇللى قازاق نەگە قۋانباسىن؟ ۇلتتىڭ رۋحىن وسىرەتىن، الاشتىڭ تۋىن تىك ۇستايتىن، ۇلىلىعىمىزدى ۇلىقتايتىن كيەلى مەكەننىڭ ءوسىپ، وركەندەپ، الەمگە تانىلار الىپ شاھار بولارىنا مەن كامىل سەنەمىن! ونىڭ دامۋىنا، وسۋىنە، وركەندەۋىنە ەلباسىمىزدان باستاپ ءاربىل ەلىمىزدىڭ ازاماتى تولاسسىز قىزمەت ەتەرى ءسوزسىز. تۇركىستان ەجىلگى قالا دەپ وسى كۇنگە دەيىن اتاپ جۇرگەن بولساق، تاريحى مەن زاماناۋي عيماراتتارى توعىسقان قالانى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تۋريستەر تولاستاماي كەلەرى انىق.
تاريحى تەرەڭ، جەرى كيەلى، حالقى ەڭبەكقور تۇركىستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى عانا ەمەس، جالپى ءوڭىردىڭ دە الەۋەتى كۇشەيمەك. وعان بارلىق رۋحاني، مادەني، الەۋمەتتىك العىشارتتار بارشىلىق. تۇركىستاننىڭ بولاشاعىنا وسى ايماقتىڭ عانا ەمەس، بارلىق قازاقتىڭ تىلەگى وڭ، سەنىمى مول دەسەك، تۇركىستان شاھارىن جانە وبلىسىن دامىتۋعا ەل بولىپ جاردەم بەرمەك، ويتكەنى بۇل تۇتاس الاشتىڭ ابىرويى.
اماندىق كومەك ۇلى، جىرشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى، ق ر ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى:
«تۇركىستاننىڭ وبلىس اتانىپ، ورتالىعى تۇركىستان قالاسى بولۋى تاريحقا قۇرمەت، ءبۇتىن ءبىر ۇلتىمىزعا دەگەن مارتەبە»
ونەر – ۇزدىكسىز دامۋدى، شەكسىز قيال مەن جاڭاشىل ويلاردى تالاپ ەتەدى. اقىن كەز-كەلگەن دۇنيەنى جىرعا قوساردا شابىتتانار دۇنيە ىزدەسە، كۇيشى-جىراۋلار تولعانىس تۋدىرار ماسەلەنى قارايلايدى. زەرگەردىڭ ءوزى جاڭا بىلەزىك جاساردا ونىڭ وزگەدەن ەرەك بولۋى ءۇشىن شىعارماشىلىق ەركىندىكتى قاجەت ەتەدى. ەندەشە، ونەر عانا ەمەس، عىلىم دامۋىندا ۇلى عۇلامالار مەنەن ويشىلداردىڭ، دانىشپاندار مەنەن شەشەن-كوسەمدەردىڭ تۋىپ وسكەن قۇتتى مەكەنى تۇركىستان قازاق ونەرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ءوڭىر بولىپ تابىلادى. كەشەگى دايراباي، ساتىبالدى، الشەكەي، سۇگىر، جاپپاس، تولەگەن سىندى كۇيشىلەر دۋمانداتىپ وتكەن، قانشاما جىراۋلار جىرلاپ وتكەن قاسيەتتى جەر بۇگىندە ءوز بولماسىن جوعالتپادى. سوندىقتان دا ونەردىڭ تولاسسىز قايتا تۇلەپ، قۋاتتانار ايماعى اتاعى تۇركىستانعا ابدەن لايىقتى دەپ بىلەمىن.
تۇركىستاننىڭ وبلىس اتانىپ، ورتالىعى تۇركىستان قالاسى بولۋى تاريحقا قۇرمەت، ءبۇتىن ءبىر ۇلتىمىزعا دەگەن مارتەبە. رۋحاني استانا قويناۋى مول مۇراعا قانىق، ءار قيىرشىق تاسى جىرلانباعان جىر-داستان. تۇركى جۇرتىنىڭ ورداسى – قازاق حالقىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن بەرەكەسى ىسپەتتى. ونىڭ وزىندىك بەينەسى مەنەن رۋحى ۇلتىمىزعا وزگەشە رەڭ سىيلايدى. بۇگىندە جاڭاشا بولمىستا قايتا تۇلەپ، جاڭعىرىپ جاتقان تۇركىستان جاڭا مادەني فەنومەن بولارىنا سەنىمدىمىن. "مادينەدە مۇحاممەد، تۇركىستاندا قوجا احمەت، ماڭعىستاۋدا ءپىر بەكەت" دەگەندەي، ۇكىمەت پەن بيلىكتە وبلىستىڭ ءوز بولمىسىن جوعالتپاۋى ءۇشىن قۇرىلىس نىساندارىندا شىعىس ساۋلەت ونەرىن نەگىزگە الىپ، باستى عيمارات رەتىندە قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن بەلگىلەۋى – قازاق جۇرتىنا كورسەتكەن سىي-قۇرمەتى دەپ ويلايمىن. ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنداعى «سانالى ازاماتتارىمىز» وسىنداي قۇندى جادىگەرلەرىمىز بەن تاريحي قالالارىمىزدى كورىپ، ونىڭ وتكەنىن ءوز بويلارىنا ءسىڭىرىپ وسەرلەرىنە كامىل سەنەمىن. تۇركى جۇرتىنىڭ تال بەسىگى – قازاق حالقىنىڭ قۇتتى ورداسىنا اينالا بەرگەي.
ەسەن ەلەۋكەن، «تاماشا TV» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى:
«ءبىر عانا فاراب قالاسىنىڭ ءوزى تۇركى جۇرتىنا ءابۋ ناسىر ءال-فارابي باستاعان 30-دان استام عۇلاما عالىم سىيلادى.»
تۇركىستان – تۇركى دۇنيەسىنىڭ رۋحاني استاناسى، حالقىمىزدىڭ عاسىرلىق بايلىعى. بۇل ءوڭىردىڭ جۇرتى دا وزگەدەن ەرەك كەلەدى. سودان بولار ساۋدا دا، ونەردە دە، جالپى كوپتەگەن سالالاردا باسقالاردان وق بويى وزىپ تۇرادى. ۇلى جىبەك جولىمەن ساباقتاسقان كونە ساۋدا قالالار، ونداعان قورىمدار مەن كەسەنەلەر قازاق تاريحىنىڭ باتپالداي بولىگىن الىپ جاتىر. ءبىر عانا فاراب قالاسىنىڭ ءوزى تۇركى جۇرتىنا ءابۋ ناسىر ءال-فارابي باستاعان 30-دان استام عۇلاما عالىم سىيلادى. وتىراردىڭ داڭقى، ونىڭ التى اي بويى بەرىلمەي، اڭىزعا اينالىپ، داستان-جىرى جەر بەتىن شارلاۋىنىڭ ءوزى ءبىر تاريح ەمەس پە؟ ساۋدا كەرۋەندەرى توعىسىپ توگىلەتىن جىبەك جولى بويىنداعى كونە قالالاردىڭ اراسىندا شوقتىعى بيىك سانالاتىن سوزاق، سايرام، سارايشىقتاردىڭ وسى ءبىر ءوڭىردى جايلاۋى سول كەزەڭدەگى حالىقتىڭ ءبۇتىن ءبىر ءداۋىردىڭ كوشىندە بولعاندىعىن، تىڭ دۇنيەلەردىڭ باستاماشىلارى اتانعاندىقتارىن تاعى ءبىر دالەلدەيدى. ءبىر عانا شىعىس مونشاسىنىڭ ءوزى سونىق ايقىن دالەلى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ن.ءا. نازاربايەۆ وتكەن جىلى تۇركىستان وبلىسىن قايتا قۇرىپ، وبلىس ورتالىعىن كيەلى قالاعا اۋىستىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىم قابىلداعانى بارشامىزعا ايان. بۇل باتىل باستاما راسىندا قوعام ساناسىن ءبىر سىلكىندىرىپ، قايتا رۋحانتاندىردى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. سەبەبى تۇركىستان – ءيسى قازاققا عانا ەمەس، بارشا تۇركى جۇرتى ءۇشىن اسا ماڭىزدى مەكەن. ماعجانشا ايتساق: «تۇركىستان – ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى». وبلىستىڭ قارقىندى دامىپ، جاڭاشا بولمىسقا يە بولۋى ونىڭ بولاشاقتا قايتا تۇلەپ، ەلىمىزدىڭ عانا ەمەس، الەم ەلدەرى اراسىندا شوقتىعى بيىك بولاتىندىعىنا ەش كۇمان كەلتىرمەيدى. ۇكىمەتتىڭ قاتاڭ قاداعالاۋىنداعى وبلىس ورتالىعى وسى كۇننىڭ وزىندە وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ، الدى تۇركىستان قالاسىندا بىرنەشە ءىرى جوبالاردى باستاپ تا كەتتى. وڭىردە جاستارعا دەگەن قولداۋدا ەرەكشە. ۇستىمىزدەگى جىلى وڭىردە سۋ جاڭا جاستار ورتالىعى بوي كوتەرىپ، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋدا. وبلىس ورتالىعىندا حالىقارالىق جايدارمان ويىندارى وتكىزىلىپ، كورشىلەس ەلدەردەن بىرنەشە كوماندالار ءوز باقتارىن سىنادى. وسى جىلى دا وبلىس اكىمىنىڭ جۇلدەسىنە ارنالعان جايدارمان ويىندار وتكەن بولاتىن. مۇنداي باستامالار شاھاردىڭ جاستار قالاسى عانا ەمەس، مادەنيەت ورداسى بولۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسارى ايدان انىق. باۋىرلاس قىرعىز، وزبەك اعايىندار مەنەن قاتار تۇركى تىلدەس وزگە دە ەلدەردىڭ باسىن ۇيىتىپ، ءبىر جەرگە توعىستىرار رۋحاني ورتانىڭ قايتا بوي كوتەرۋى ەلىمىزدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، بەرەكەسىن ەسەلەرىنە سەنىمىم مول.
دايىنداعان: بەكارىستان امانجولوۆ
