12 تامىز كۇنى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى شەتەلگە قارۋ-جاراق ساتۋ ماسەلەسىندە جىبەرىلگەن كەمشىلىكتەر تۋرالى قىلمىستىق ءىس قوزعادى.
بۇل تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا بولماعان وقيعا.
العاش رەت بۇرىنعى قورعانىس ءمينيسترى مەن بۇرىنعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى تەرگەۋشىلەر الدىندا جاۋاپ بەرەتىن بولادى. قازاقستاندا سوۆەت وداعىنان مۇرا بولىپ قالعان بىرنەشە ونداعان اسكەري زاۆود بار. ولاردىڭ ءبىرازى جابىلىپ، ءبىرازى قالت-قۇلت جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇعان قوسا سوۆەت ارمياسىنىڭ مال-مۇلكى بولىنگەن كەزدە قازاقستان وراسان زور قارۋ-جاراققا يە بولىپ قالدى. ءبىراق بۇل قارۋ-جاراقتىڭ ءبىرازى ەسكىرگەن، بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي كەلمەيدى.
ونىڭ ۇستىنە، قازاقستاننىڭ 35 مىڭ ادامنان تۇراتىن شاعىن ارمياسىنىڭ قاجەتىنەن ارتىلىپ تا جاتىر. وسىنداي جاعدايدا بۇل قارۋ-جاراقتى باسقا مۇددەلى ەلدەرگە ساتىپ جىبەرۋگە دە بولادى. ءبىراق ماسەلە مىنە، وسى – ءبىراقتا. حالىقارالىق قاۋىمداستىق توتاليتارلىق رەجيمدەر باسقارىپ وتىرعان، تەرروريزمدى قولدايتىن ەلدەرگە قارۋ-جاراق ساتۋعا تىيىم سالىپ وتىر. قارۋ-جاراق ساتۋ ىسىندە بۇل ەڭ باستى ەسكەرەتىن جاعداي.
قازاقستاننىڭ سوڭعى 4-5 جىلدا بىرنەشە رەت قارۋ-جاراق ساتۋ ىسىندە كوزگە ءتۇسىپ قالا بەرۋىنىڭ ءبىر سىرى – وسىندا.
1995-1996 جىلدارى گەنەرال ساپساي جانە پولكوۆنيك سادىبەكوۆ دەگەندەردىڭ قىلمىستىق ءىسى قارالدى. بۇلار سول كەزدە بوسنيا – گەرسەگوۆينا جانە حورۆاتيامەن سوعىسىپ جاتقان يۋگوسلاۆياعا زەنيت زىمىران كەشەنىن ساتقانى ءۇشىن قىلمىستىق جازاعا تارتىلدى.
ۆالەريي ساپساي 8 جىل تۇرمە جازاسىن السا، پولكوۆنيك سادىبەكوۆ 4 جىلعا كەسىلدى. ساپساي تۇرمەدە ءالى وتىر، ال سادىبەكوۆ امنيستياعا ءىلىنىپ، بوستاندىققا شىعىپتى. بۇلاردىڭ ارەكەتى حالىقارالىق ەمبارگوعا قايشى بولعاندىقتان، وسىنداي اۋىر جازاعا دۋشار بولدى.
1996 جىلدىڭ كۇزىندە قازاقستاننان سولتۇستىك كورەياعا كەتىپ بارا جاتقان ءبىر ەشەلون زەنيت زەڭبىرەكتەرى رەسەي تەرريتورياسىندا ۇستالدى. اۋەلگى كەزدە كەدەن دەكلاراسياسى دۇرىس تولتىرىلماعان دەگەن سىلتاۋمەن ەشەلوندى ۇستاپ تۇرعان رەسەي جاعى كەيىن ونىڭ سولتۇستىك كورەياعا وتۋىنە توسقاۋىل قويعان جوق. ءبىراق وقيعا حالىقارالىق باسپاسوزگە بەلگىلى بولىپ، قازاقستاننىڭ تاعى دا توتاليتارلىق رەجيمدەرگە قارۋ ساتىپ وتىرعاندىعى انىقتالدى.
بۇدان سوڭ وتستاۆكىدەگى پولكوۆنيك ولەگ سەنكين دەگەن بىرەۋ مەن قازاقستاننىڭ سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ باستىعى جەڭىس رىسبايەۆتىڭ اتى ەستىلە باستادى.
بۇلار يراك پەن يرانعا قىرعي ۇشاقتار مەن زەنيت راكەتاسى كەشەندەرىن ساتۋمەن اينالىسقان دەگەن قاۋەسەت تارادى. بۇل جايىندا ءتىپتى كەيبىر شەتەلدىك باسپا ءسوز قۇرالدارى دا حابار تاراتتى. الايدا ۇكىمەت باسشىلارى بۇل قاۋەسەتتىڭ ورشۋىنە جول بەرمەدى، جانجالدى دەر كەزىندە باسىپ تاستادى.
ەڭ سوڭعى داۋ-جانجال باكۋدە قولعا تۇسكەن 6 ميگ-21 قىرعي ۇشاعى بولىپ وتىر.
ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 24 ناۋرىزى كۇنى ءازىربايجاننىڭ كەدەن قىزمەتى وسىندا كەلىپ قونعان رەسەيدىڭ «رۋسلان» اۋە كەمەسىن تۇتقىنعا الدى. كەمە ىشىنەن قازاقستاننىڭ 6 ميگ-21 قىرعي ۇشاعى تابىلدى. مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ءازىربايجان جاعى بۇل وپەراسيانى اقش-تىڭ ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىمەن بىرگە وتكىزگەن كورىنەدى.
قىسقاشا ايتقاندا، قازاقستاننىڭ قارۋ-جاراق سالاسىنداعى ءاربىر ءىس-قيمىلى ءقازىر ءبىراز جەرگە بەلگىلى بولىپ قالدى.
وسى ماسەلە توڭىرەگىندە ءتۇرلى-تۇرلى حابارلار تاراتىلدى. بىرەۋلەر قىرعي ۇشاقتار سلوۆاكياعا، ەكىنشى بىرەۋلەر سلوۆەنياعا، ەندى بىرەۋلەر سولتۇستىك كورەياعا بارا جاتىر ەكەن دەپ سوقتى. كەيبىر باسپا ءسوز قۇرالدارى بۇل ۇشاقتى افريكاداعى ءبىر ەلگە ساتىلعان ەكەن دەگەن دە حابار تاراتتى.
جالعىز ۇندەمەي قالعان – رەسمي وكىمەت جاعى. ۇشاقتاردىڭ سولتۇستىك كورەياعا بەت الۋى ءتىپتى تۇسىنىكسىز. باكۋدەن گورى قازاقستاننىڭ ءوزى سولتۇستىك كورەياعا جاقىنىراق ەمەس پە؟ كەيبىر بۇلاق كوزدەرى ۇشاقتار سوعىسىپ جاتقان يۋگوسلاۆياعا ساتىلعان دەگەن بولجام ايتتى. شىن مانىندە، وسى بولجام شىندىققا جاقىن سياقتى. جۇرگىزىلىپ جاتقان قىلمىستىق ءىس ناتيجەسىندە وسى سۇراققا جاۋاپ تابىلىپ قالۋى دا مۇمكىن.
سونىمەن، قازاقستان باسشىلىعىندا تاعى ءبىر داۋ-جانجال تۋىپ وتىر. العاش رەت ەكى بىردەي مينيستر ورنىنان الىندى. سوعان قاراعاندا، بۇل جانجالدىڭ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە وراسان زور نۇقسان كەلتىرەتىنى ءسوزسىز. جاقىندا «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ورىس قىزمەتى «قازاقستان سولتۇستىك كورەياعا 40 ميگ-21 ۇشاعىن ساتىپ جىبەرگەنى بەلگىلى بولدى» دەگەن حابار تاراتتى.
قارۋ-جاراق ساتۋ سالاسىندا ورىن الىپ وتىرعان قازىرگىدەي بەيبەرەكەت، جاۋاپسىزدىق تۇسىندا بۇنداي ارەكەتتەردىڭ بولۋى دا مۇمكىن.
باتىرحان دارىمبەت
1999 جىل
