مەملەكەت باسشىسى ن.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى جاريالاندى. بۇل تۋرالى اقوردا باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلادى.
مەملەكەت باسشىسى ن.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى. 2017 جىلعى 31 قاڭتار
«قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك»
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
مەن قازاقستان حالقىنا جاڭا ءداۋىر قارساڭىندا ءسوز ارناپ وتىرمىن.
ەلىمىز ءوزىنىڭ 25 جىلدىق دامۋ كەزەڭىنەن ابىرويمەن ءوتتى. ءبىز ەلىمىزدى ماقتان تۇتامىز. تابىستارىمىز بەن جەتىستىكتەرىمىز تۋرالى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىندا اتاپ وتتىك. ولاردى بۇكىل الەم بىلەدى جانە جوعارى باعالايدى.
2017 جىلدىڭ باسىنان باستاپ قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولدى.
بيىل استانادا «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسى وتەدى. مۇنداي وتە ماڭىزدى الەمدىك دەڭگەيدەگى ءىس-شارانى ءبىز تمد جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ وتكىزەمىز.
الماتىدا ۋنيۆەرسيادا-2017 سپورت ويىندارى ءوتىپ جاتىر. وعان 57 مەملەكەتتەن 2 مىڭنان استام سپورتشى مەن دەلەگاسيا مۇشەلەرى قاتىسۋدا.
وسىنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەنادا جوعارى بەدەلگە يە بولعانىن جانە ساياساتىمىزدىڭ دۇرىستىعىن كورسەتەدى.
قازاقستان 2050 جىلعا قاراي الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ءتيىس. ءبىز وسى ماقساتقا قاراي تاباندىلىقپەن ىلگەرىلەي بەرەمىز.
جاھاندىق باسەكەلەستىكتىڭ ءوسۋى جانە الەمدەگى تۇراقسىزدىق جاعدايىندا، 2012 جىلى حالقىما ۇسىنعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ وزەكتىلىگى ارتا تۇسەدى. ءبىز قيىندىقتاردى ۋاقتىلى بولجاي الدىق.
«نۇرلى جول» ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ جانە «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ ناتيجەسىندە وسىناۋ قيىن، جاھاندىق ترانسفورماسيانىڭ العاشقى كەزەڭىنەن لايىقتى ءوتىپ كەلەمىز. تەك 2014-2016 جىلدار ارالىعىندا ءبىز ەكونوميكانى قولداۋعا قوسىمشا 1،7 تريلليون تەڭگە جۇمسادىق. مۇنىڭ بارلىعى ەكونوميكالىق ءوسىمدى جانە بيزنەستى قولداۋعا، 200 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەردى.
ناتيجەسىندە، 2016 جىلى ءبىز ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 1% ءوسىمىن قامتاماسىز ەتتىك. بۇل قازىرگى كۇردەلى جاعدايدا ايتارلىقتاي ماڭىزدى.
الەم قارقىندى تۇردە وزگەرىپ كەلەدى.
بۇل – جاڭا جاھاندىق بولمىس، ونى ءبىز قابىلداۋعا ءتيىسپىز.
قىمباتتى وتانداستار!
بولاشاعىن ايقىنداپ، سىن-قاتەرلەردى كۇتىپ وتىرماستان، وعان تاباندى تۇردە قارسى تۇرا الاتىن حالىق قانا جەڭىسكە جەتەدى.
الەمدە كەزەكتى، ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا باستالدى.
ەكونوميكانى جاپپاي سيفرلاندىرۋ تۇتاس سالانىڭ جويىلۋىنا جانە مۇلدە جاڭا سالانىڭ پايدا بولۋىنا الىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا بولىپ جاتقان ۇلى وزگەرىستەر – ءارى تاريحي سىن-قاتەر، ءارى ۇلتقا بەرىلگەن مۇمكىندىك.
بۇگىن مەن قازاقستاندى ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جونىندە مىندەت قويىپ وتىرمىن. ەلدىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جاڭا مودەلىن قۇرۋ قاجەت.
قازىرگى كەزدە كوپتەگەن ەلدەر وسىنداي مىندەتتى ورىنداۋعا ۇمتىلۋدا. ءوسىمنىڭ جاڭا مودەلىنە كوشۋ ءتاسىلى ءار جەردە ءار ءتۇرلى ەكەنىنە سەنىمدىمىن. ءبىز ءوزىمىزدىڭ مىقتى تۇستارىمىزدى پايدالانىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلىندا بىرگە قالىپتاستىرعان الەۋەتىمىزدى جوعالتىپ الماۋىمىز كەرەك قوي.
قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى جاڭعىرۋى ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە. 25 جىل بۇرىن كسرو-نىڭ قيراندىسىنان شىعىپ، ءوز جولىمىزدى قالاي باستاعانىمىز جادىمىزدا تۇر. سول كەزدە ءبىزدىڭ بۋىن ىرگەتاسىنان باستاپ قولعا الىپ، الەم كارتاسىندا بولماعان جاڭا مەملەكەت قۇردى.
جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ جۇزەگە اسىرىلدى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز بىرلەسىپ، سول كەزدە ەلىمىزدى كۇيرەۋگە، ازامات سوعىسىنا، ەكونوميكالىق كۇيزەلىسكە ۇشىراتپاعانىمىز مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قازاقستان بۇل كەزەڭدە از شىعىن شىعارىپ، زور جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى.
ەكىنشى جاڭعىرۋ «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ قابىلدانۋىمەن جانە جاڭا ەلوردا – استانانىڭ سالىنۋمەن باستالدى. ونىڭ ناتيجەلى بولعانى داۋ تۋدىرمايدى. ەلىمىز ەكونوميكالىق تۇرعىدان ارتتا قالعان ايماقتان شىعىپ، الەمدەگى ەكونوميكاسى باسەكەگە قابىلەتتى 50 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىردى.
تابىستى وتكەن ەكى جاڭعىرۋ ارقىلى باعا جەتپەس تاجىريبە جيناقتادىق. ءبىز ەندى العا باتىل قادام باسىپ، ءۇشىنشى جاڭعىرۋدى باستاۋعا ءتيىسپىز.
بۇل جاڭعىرۋ – قازىرگى جاھاندىق سىن-قاتەرلەرمەن كۇرەس جوسپارى ەمەس، بولاشاققا، «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى ماقساتتارىنا باستايتىن سەنىمدى كوپىر بولماق. ول ۇلت جوسپارى – «100 ناقتى قادام» بازاسىندا وتكىزىلەدى.
مەن ونىڭ بەس نەگىزگى باسىمدىعىن كورىپ وتىرمىن. ولار ەكونوميكانىڭ الەمدىك ءوسىمىنىڭ ورتا دەڭگەيدەن جوعارى قارقىنىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە 30 وزىق ەلدىڭ قاتارىنا قاراي تۇراقتى تۇردە ىلگەرىلەۋگە لايىقتالعان.
ءبىرىنشى باسىمدىق – ەكونوميكانىڭ جەدەلدەتىلگەن تەحنولوگيالىق جاڭعىرتىلۋى.
ءبىز سيفرلىق تەحنولوگيانى قولدانۋ ارقىلى قۇرىلاتىن جاڭا يندۋستريالاردى وركەندەتۋگە ءتيىسپىز. بۇل – ماڭىزدى كەشەندى مىندەت.
ەلدە 3D-پرينتينگ، ونلاين-ساۋدا، ءموبيلدى بانكينگ، سيفرلىق قىزمەت كورسەتۋ سەكىلدى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ ىسىندە قولدانىلاتىن جانە باسقا دا پەرسپەكتيۆالى سالالاردى دامىتۋ كەرەك. بۇل يندۋستريالار ءقازىردىڭ وزىندە دامىعان ەلدەردىڭ ەكونوميكالارىنىڭ قۇرىلىمىن وزگەرتىپ، ءداستۇرلى سالالارعا جاڭا ساپا دارىتتى.
وسىعان وراي، ۇكىمەتكە «سيفرلىق قازاقستان» جەكە باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى جانە قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەۋ كەرەك.
كوممۋنيكاسيانىڭ دامۋى مەن وپتيكالىق-تالشىقتى ينفراقۇرىلىمعا جاپپاي قولجەتىمدىلىكتى دە قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. سيفرلىق يندۋستريانى دامىتۋ باسقا بارلىق سالالارعا سەرپىن بەرەدى. سوندىقتان ۇكىمەت ءىت سالاسىن دامىتۋ ماسەلەسىن ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستاۋعا ءتيىس.
جاڭا يندۋستريالار قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى شارتى يننوۆاسيانى قولداۋ جانە ولاردى وندىرىسكە تەزىرەك ەنگىزۋ بولىپ سانالادى.
ۇكىمەتكە «ەكسپو-2017» نىساندارىنىڭ ءبىرىنىڭ بازاسىندا IT-ستارتاپتار حالىقارالىق تەحنوپاركىن قۇرۋدى تاپسىرامىن. ول الەمنىڭ بارلىق ەلىنەن كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلار تارتۋدىڭ پلاتفورماسى بولۋعا ءتيىس. بۇل ءۇشىن ءتيىستى ينفراقۇرىلىم جانە سالىق جەڭىلدىكتەرىن، وڭايلاتىلعان ۆيزا مەن ەڭبەك رەجىمىن قوسا العاندا، قولايلى جاعداي كەرەك.
ءبىز جوعارى وقۋ ورىندارى، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە «الاتاۋ» ينننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار پاركى بازاسىندا ءوزىمىزدىڭ عىلىمي جانە يننوۆاسيالىق الەۋەتىمىزدى دامىتۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى كەشەندى مىندەت. جاڭا يندۋستريالار قۇرۋمەن قاتار ءداستۇرلى بازالىق سالالاردى دامىتۋعا سەرپىن بەرۋىمىز كەرەك.
بۇل – ونەركاسىپ، اگروونەركاسىپتىك كەشەن، كولىك پەن لوگيستيكا، قۇرىلىس سەكتورى جانە باسقا سالالار.
ءبىرىنشى. ەڭبەك ونىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ كەرەك.
بۇل جەردەگى نەگىزگى فاكتور ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا ەلەمەنتتەرىن جاپپاي ەنگىزۋ بولۋعا ءتيىس.
بۇل – اۆتوماتتاندىرۋ، روبوتتاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت، «اۋقىمدى مالىمەتتەر» الماسۋ، تاعى باسقا مىندەتتەر.
ۇكىمەتكە بيزنەس وكىلدەرىمەن بىرگە 2025 جىلعا دەيىن بازالىق سالالاردى تەحنولوگيالىق تۇرعىدان قايتا جاراقتاندىرۋدىڭ كەشەندى شارالارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
ەكىنشى. باسىمدىعى بار سالالارداعى باسەكەگە قابىلەتتى ەكسپورتتىق ءوندىرىستى دامىتۋدى كوزدەيتىن يندۋستريالاندىرۋدى جالعاستىرۋ كەرەك.
ۇكىمەت الدىندا ءقازىردىڭ وزىندە 2025 جىلعا قاراي شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى 2 ەسە ۇلعايتۋ مىندەتى تۇر.
بۇل باعىتتاعى جۇمىستى جانداندىرۋ ءۇشىن ەكسپورتتى دامىتۋ مەن ىلگەرىلەتۋ تەتىكتەرىن ءبىر ۆەدومستوۆاعا شوعىرلاندىرۋ قاجەت. ەكسپورتتاۋشىلارعا «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا وڭىرلەردە دە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
ۇكىمەت جانىنان ەكسپورت ساياساتى جونىندەگى كەڭەس قۇرۋدى تاپسىرامىن. وعان بيزنەس قوعامداستىعىنىڭ وكىلدەرى كىرۋگە ءتيىس.
بيىلعى 1 قىركۇيەككە دەيىن ۇكىمەت اكىمدەرمەن جانە بيزنەس وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ، ءبىرىڭعاي ەكسپورت سترەتەگياسىن ازىرلەۋى كەرەك.
قازاقستان شەتەل ينۆەستيسيالارىن تارتۋ ىسىندەگى كوشباسشىلىعىن ساقتاپ قالۋى قاجەت.«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ەل ەكونوميكاسىنا قارجى رەسۋرستارىن تارتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا ءتيىس.
ءبىز تاۋار ءوندىرۋ مەن وتكىزۋ، قىزمەت كورسەتۋ ءىسىن جاھاندىق جەلىگە بەيىمدەۋىمىز كەرەك. مۇنى، ەڭ الدىمەن، ترانسۇلتتىق كومپانيالاردى تارتۋ ارقىلى جاساعان ءجون.
قازاقستاندا وندىرىستەر اشۋ جونىندەگى قىتايمەن بىرلەسكەن ينۆەستيسيالىق باعدارلامانى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. جۇڭگو تاراپىمەن ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. نىساندار بەلگىلەندى. ناقتى جۇمىس ىستەۋ قاجەت.
بۇل قازاقستاندىقتار ءۇشىن 20 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشاتىن زاماناۋي ءوندىرىس بولماق. ءقازىر 6 جوبا جۇزەگە اسىرىلا باستادى، ال 2 جوبا ىسكە قوسىلدى. سونىڭ ءبىرى – گيبريدتىك جانە تولىقتاي ەلەكترلى JAC اۆتوموبيلدەرىن ءىرى قۇرىلعىلاردان قۇراستىراتىن زاۋىت.
قاجەتتى ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىرۋ جايىن ەسكەرىپ، ەكسپورتقا باعدارلانعان ەلەكتروموبيل ءوندىرىسىن ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىرامىن.
تۇتاستاي العاندا، قازاقستاننىڭ ءوز ينۆەستيسيالىق ستراتەگياسى بولۋعا ءتيىس. ۇكىمەت ونى بيىلعى 1 قىركۇيەككە دەيىن ازىرلەۋى كەرەك.
حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اياسىندا ۇلتتىق ەكونوميكالىق مۇددەلەردى قورعاپ، ىلگەرىلەتۋ قاجەت. بۇل، ەڭ الدىمەن، ەاەو، شىۇ ىشىندە جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىمەن ۇشتاساتىن جۇمىستارعا قاتىستى. ول ءۇشىن ەكونوميكالىق ديپلوماتيا جۇمىسىن قايتا قۇرىپ، جانداندىرا ءتۇسۋ قاجەت.
ءۇشىنشى. ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن ەلدىڭ تاۋ-كەن مەتاللۋرگياسى مەن مۇناي-گاز كەشەندەرى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىن ساقتاۋعا ءتيىس.
الەمدىك سۇرانىس باسەڭدەپ كەتكەن كەزدە جاڭا نارىقتارعا شىعىپ، ءونىم جەتكىزۋ اۋماعىن كەڭەيتۋ كەرەك. مينەرالدىق-شيكىزاتتىق بازانى كەڭەيتۋگە باسا نازار اۋدارىلۋعا ءتيىس. گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزۋ كەرەك.
بۇل سالالاردى ودان ءارى دامىتۋ ءىسى شيكىزاتتى كەشەندى تۇردە قايتا وڭدەۋدى تەرەڭدەتە تۇسۋمەن بەرىك ۇشتاستىرىلۋى ءتيىس.
جىل سوڭىنا دەيىن جەر قويناۋى تۋرالى جاڭا كودەكستى قابىلداپ، سالىق زاڭنامالارىنا قاجەتتى وزگەرىستەر ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
*****
ءتورتىنشى. اگرارلىق سەكتور ەكونوميكانىڭ جاڭا درايۆەرىنە اينالۋى كەرەك.
قازاقستاننىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ بولاشاعى زور.
كوپتەگەن پوزيسيالار بويىنشا ءبىز الەمدە ءىرى اگرارلىق ەكسپورتتىق ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ ءبىرى بولا الامىز. بۇل، اسىرەسە، ەكولوگيالىق تازا تاعامدارعا قاتىستى. «Made in Kazakhstan» برەندى سونداي ونىمدەردىڭ ەتالونى بولۋعا ءتيىس.
سونىمەن قاتار، استىق ونىمدەرى بويىنشا ءبىز ەۋرازيادا «نان كارزەڭكەسى» بولۋىمىز كەرەك. شيكىزات وندىرىسىنەن ساپالى وڭدەلگەن ءونىم شىعارۋعا كوشۋ قاجەت. تەك سوندا عانا ءبىز حالىقارالىق نارىقتاردا باسەكەگە قابىلەتتى بولا الامىز.
وسى ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە مىناداي تاپسىرمالار بەرەمىن:
بىرىنشىدەن، سۋبسيديالاردى ءبولۋ قاعيدالارىن قايتا قاراستىرىپ، بىرتىندەپ ءونىمدى ساقتاندىرۋعا كوشۋ قاجەت؛
ەكىنشىدەن، بەس جىل ىشىندە 500 مىڭنان استام جەكە ءۇي شارۋاشىلىقتارى مەن شاعىن فەرمەرلەردى كووپەراتيۆتەرگە تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاعداي جاساۋ كەرەك؛
ۇشىنشىدەن، ءونىمنىڭ وڭدەۋ ساپاسىن جاقسارتىپ، تاۋارلاردى ساقتاۋدىڭ، تاسىمالداۋدىڭ جانە وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ قاجەت؛
تورتىنشىدەن، ەڭبەك ونىمدىلىگىن بەلسەندى تۇردە ارتتىرىپ، ءوندىرىس شىعىندارىن تومەندەتۋ كەرەك؛
بەسىنشىدەن، جەردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ءتيىسپىز. سۋارمالى ەگىس الاڭىن 5 جىل ىشىندە 40%-عا كەڭەيتىپ، 2 ميلليون گەكتارعا جەتكىزۋ قاجەت؛
التىنشىدان، وندىرىستە سۇرانىسقا يە اگرارلىق عىلىمي زەرتتەۋلەرگە سالىناتىن ينۆەستيسيا كولەمىن ارتتىرۋ كەرەك.
اۋىل شارۋاشىلىعىن ءارتاراپتاندىرىپ، 2021 جىلعا قاراي ازىق-تۇلىك تاۋارى ەكسپورتىن 40%-عا كوبەيتۋدى تاپسىرامىن.
بۇل مىندەتتەر اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋدىڭ جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ىسكە اسىرىلۋى قاجەت.
*****
بەسىنشى. جاڭا ەۋرازيالىق لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ – ماڭىزدى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى.
وعان ءقازىردىڭ وزىندە قوماقتى ينۆەستيسيا جۇمسالدى. ەندى ودان ەكونوميكالىق قايتارىم الا باستاۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە 2020 جىلعا قاراي ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ جىلدىق كولەمىن:
- كونتەينەرلەرمەن تاسىمالداناتىن جۇكتەر ءۇشىن 7 ەسە – 2 ميلليون كونتەينەرگە دەيىن؛
- جولاۋشىلاردى اۋە كولىگىمەن تاسىمالداۋدى 4 ەسە – 1،6 ميلليون ترانزيتتىك جولاۋشىعا دەيىن ارتتىرۋدى تاپسىرامىن.
ترانزيتتىك تاسىمالداۋدان تۇسەتىن تابىستى 5،5 ەسە – جىلىنا 4 ميلليارد دوللارعا دەيىن كوبەيتۋ قاجەت.
2015 جىلى مەن «نۇرلى جول» ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسىن ۇسىندىم. وتكەن 2 جىل ىشىندە باعدارلاما ءوزىن تولىق اقتادى.
بيىل رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 4400 شاقىرىم اۆتوجول قۇرىلىسى مەن قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. جىل سوڭىنا دەيىن سونىڭ كەم دەگەندە 600 شاقىرىمى پايدالانۋعا بەرىلىپ، كەزەڭ-كەزەڭىمەن اقىلى جۇيە ەنگىزىلەدى.
ەلىمىزدىڭ كولىك جانە ترانزيت الەۋەتىن تولىق اشۋ ءۇشىن كورشى ەلدەرمەن ۇيلەسىمدى ءىس-قيمىل قاجەت. جۇكتەردىڭ ەركىن ءترانزيتىن، كولىك دالىزدەرىن قۇرۋ مەن ولاردى جاڭعىرتۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. كولىك ينفراقۇرىلىمىن باسقارۋعا، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى جويۋعا ەرەكشە كوڭىل اۋدارۋ قاجەت.
ترانسكاسپيي ءدالىزى بويىنشا تاسىمالداۋ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى قۇرىق پورتىن سالۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى – اۆتوموبيل وتكەلى قۇرىلىسىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسۋ قاجەت.
التىنشى. ۋربانيزاسيا ۇدەرىسى قۇرىلىس سەكتورىن دامىتۋ قاجەتتىگىن العا تارتىپ وتىر. ول وتاندىق ەكونوميكانىڭ تولىققاندى درايۆەرىنە اينالۋعا ءتيىس.
جول، تۇرعىن ءۇي جانە باسقا دا ينفراقۇرىلىم قۇرىلىسىنا ينۆەستيسيا سالا وتىرىپ، ءبىز قالالارىمىزدىڭ ۇزاق جىلدارعا دەيىن سىرتقى جانە تەحنولوگيالىق كەلبەتىن ايقىندايتىنىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. سوندىقتان قۇرىلىسقا دا، قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ سالاسىنا دا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ كەرەك. ول ءۇشىن بىزدە ءقازىر جاقسى مۇمكىندىكتەر بار.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا بيىل «نۇرلى جەر» تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلا باستايدى. ول اسا ماڭىزدى مىندەتتى ورىنداۋعا – الداعى 15 جىلدا 1،5 ميلليون وتباسىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
باعدارلامادا تۇرعىن ءۇي نارىعىن دامىتۋدىڭ كەشەندى شارالارى كورىنىس تاپقان. سونىڭ ءبىرى – «دامۋ» اكسيونەرلىك قوعامى ارقىلى مەملەكەتتىڭ سۋبسيديا بەرۋى ەسەبىنەن قۇرىلىس سالۋشىلار ءۇشىن بانك نەسيەسىن ارزانداتۋ. تۇرعىندار ءۇشىن «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اكسيونەرلىك قوعامى ارقىلى بانكتەر بەرەتىن يپوتەكالىق نەسيەنى سۋبسيديالاۋ جۇزەگە اسىرىلادى. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارى ءۇشىن اكىمدىكتەردىڭ نەسيەلىك تۇرعىن ءۇي سالۋى جالعاسادى. وعان ىلگەرىدە بولىنگەن قارجى «ريەۆولۆەر» قاعيداتى بويىنشا قايتا پايدالانىلادى.
اكىمدىكتەر حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارى ءۇشىن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز ارەندالىق تۇرعىن ءۇي ءبولۋ ءىسىن دامىتا بەرەتىن بولادى. جاپپاي تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى ءۇشىن اكىمدەر ءتيىستى جەر تەلىمدەرىن بولۋگە ءتيىس.
ءبىز قالالاردا جەكە تۇرعىن ۇيلەردىڭ ءبىرىڭعاي ساۋلەت ستيلىندە سالىنۋىنا ءمان بەرەتىن بولامىز. بۇل ءۇشىن مەملەكەت قاجەتتى ينفراقۇرىلىم تۇرعىسىنان كومەك كورسەتەدى.
ۇكىمەت اكىمدەرمەن بىرلەسىپ، ۇلكەن قالالاردىڭ ىرگەلەس ورنالاسقان ەلدى مەكەندەرمەن كولىك بايلانىسىن دامىتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋى قاجەت.
ءۇشىنشى كەشەندى مىندەت – ەڭبەك نارىعىن جاڭعىرتۋ.
جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى ءداستۇرلى سالالاردا ەڭبەك رەسۋرستارى بوساپ قالاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە، جاڭا يندۋستريا قۇرىپ، دامىتۋ جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جانە ازاماتتاردىڭ ناقتى تابىسىن ءوسىرۋدىڭ قوسىمشا مۇمكىندىگى بولۋعا ءتيىس.
ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە ەڭبەككەرلەردىڭ باسقا سالالارعا باسقارۋ اياسىندا اۋىسۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋدى تاپسىرامىن.
ءبىزدىڭ ءىرى كاسىپورىندار اكىمدىكتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءتيىستى جول كارتالارىن ازىرلەۋى كەرەك. وندا قىسقارتىلاتىن جۇمىسشىلاردى قايتا دايارلاۋ، ولاردى ءارى قاراي جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن بىرلەسىپ ينۆەستيسيا سالۋ جايى قاراستىرىلۋى قاجەت. باسى ارتىق جۇمىس كۇشى بار وڭىرلەردەن باسقا جەرلەرگە، سونداي-اق، اۋىلداردان قالالارعا جۇمىس كۇشىن ۇتىمدىلىقپەن تارتۋعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
ۇكىمەت جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىن رەفورمالاپ، بارلىق بوس جۇمىس ورىندارى مەن بۇكىل ەلدى مەكەندەردە ءبىرىڭعاي ونلاين پلاتفورما قالىپتاستىرۋى قاجەت.
ەكىنشى باسىمدىق – بيزنەس-ورتانى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ جانە كەڭەيتۋ.
ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتىمىزدىڭ ءبىرى – ەلدىڭ ىشكى جالپى ونىمىندەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى 2050 جىلعا قاراي كەم دەگەندە 50% بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
بۇل – وتە ءورشىل ماقسات، ءبىراق وعان قول جەتكىزۋگە بولادى. ونى ورىنداۋ ءۇشىن قازىرگى كەزەڭدە مىناداي قادامدار جاسالۋى قاجەت.
ءبىرىنشى. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ۇكىمەت بيىلدان باستاپ ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسىپ كەتتى.
بۇدان بىلاي قازاقستان ازاماتتارى ءوز بيزنەسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن اۋىلدا دا، قالادا دا 16 ميلليون تەڭگەگە دەيىن شاعىن نەسيە الا الادى.
شاعىن نەسيە بەرۋ اياسىن كەڭەيتىپ، كاسىپكەرلەرگە كەپىلدىك جاساۋ جانە قىزمەت كورسەتۋ تەتىكتەرىن بەلسەندى پايدالانۋ كەرەك. بۇل شارالاردى بيزنەس جۇرگىزۋ جانە قارجىلىق ساۋاتتىلىققا ۇيرەتۋ ءىسىن ۇيىمداستىرۋمەن قاتار اتقارۋ كەرەك.
جاپپاي كاسىپكەرلىكتى قولداۋ تەتىكتەرىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ ءار ءوڭىرى جاپپاي كاسىپكەرلىكتى، سونىڭ ىشىندە وتباسىلىق كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باعىتىندا كەشەندى شارالار ۇسىنۋعا ءتيىس.
جاڭادان اشىلعان جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى – بۇرىنعىشا ۇكىمەت پەن اكىمدەر قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋدىڭ نەگىزگى كريتەرييىنىڭ ءبىرى بولماق.
ەكىنشى. ۇكىمەت «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن (ۇكپ) بىرلەسىپ، بيزنەستىڭ بارلىق شىعىنىن جاپپاي ازايتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋى قاجەت. بۇل اسىرەسە ەنەرگەتيكا، كولىك جانە لوگيستيكا، سونداي-اق، تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالالارىنداعى قىزمەت كورسەتۋ قۇنىنا قاتىستى.
مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ۇدەرىسى مەيلىنشە وڭتايلاندىرىلۋعا ءتيىس. قۇجاتتاردىڭ مەرزىمى مەن تىزبەسىن قىسقارتىپ، قايتالاناتىن راسىمدەردى جويۋ كەرەك. بۇل ورايدا ادامنىڭ ءوزىنىڭ بارۋىن قاجەتسىنبەيتىن تولىق ەلەكتروندىق فورماتقا كوشىرۋ كەرەك.
سونداي-اق، بيزنەستىڭ قازىرگى قولدانىستاعى رەتتەۋشىلىك جۇكتەمەسى ءوسىمنىڭ جاڭا مودەلىن جاساۋ مىندەتىمەن ۇيلەسپەيدى.
ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە بيىلعى 1 شىلدەگە دەيىن بيزنەستى قايتا رەتتەۋ جونىندەگى جۇيەلى شارالار ازىرلەۋ مىندەتىن جۇكتەيمىن.
دامىعان ەلدەردىڭ وزىق ستاندارتتارى مەن تاجىريبەسىن ەنگىزۋ كەرەك.
بۇل جۇمىستى اسىرەسە وڭىرلىك دەڭگەيدە اتقارۋ ماڭىزدى.
اكىمدەر ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ، دۇنيەجۇزىلىك بانك رەيتينگى نەگىزىندە وڭىرلەردە بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋ جونىندە ناقتى جوسپارلار ازىرلەۋ كەرەك.
ەلىمىزدە بيزنەس جۇرگىزۋدى جەڭىلدەتۋ جونىنەن وڭىرلەر مەن قالالار رەيتينگىن ەنگىزۋ قاجەت. ءبىز ۇزدىكتەر ءۇشىن ارناۋلى سىيلىق تاعايىندايمىز. ونى جىلىنا ءبىر رەت، يندۋستريالاندىرۋ كۇنىندە تابىس ەتەمىز.
ءۇشىنشى. مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسىن ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 15%-ىنا دەيىن، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) ەلدەرى دەڭگەيىنە دەيىن تومەندەتۋ ەكونوميكالىق وسىمگە تىڭ سەرپىن بەرۋگە ءتيىس.
بۇدان بۇرىن 2020 جىلعا دەيىن جەكەشەلەندىرىلەتىن 800-گە جۋىق كاسىپورىندى قامتيتىن تىزبە جاسالعان بولاتىن. ءتيىستى جۇمىستار اتقارىلۋدا.
ۇكىمەتكە سول تىزبەدەگى كاسىپورىنداردى جەكەشەلەندىرۋدى تەزدەتىپ، ونى 2018 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاۋدى تاپسىرامىن.
ءىرى كومپانيالارىمىزدى ءىرو-عا دايىنداۋ جانە وعان بەيىمدەۋ ءىسىن دە جەدەلدەتۋ كەرەك. Yellow Pages قاعيداتتارىن ەنگىزۋ مەملەكەت ءۇشىن ەكونوميكاداعى قىزمەت تۇرلەرىن 47%-عا (652-دەن 346-عا) قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەردى.
كەلەسى كەزەڭدە وسى قاعيداتتارعا ساي كەلمەيتىن مەملەكەت مەنشىگىندەگى بارلىق كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردى 2020 جىلعا دەيىن جەكە سەكتورعا بەرۋ نەمەسە جويۋ قاجەت. ال ونداي كاسىپورىندار سانى بىرنەشە مىڭ بولادى.
ءاربىر باعدارلاما نەمەسە تاپسىرماعا وراي زاڭدى تۇلعالار قۇرۋ تاجىريبەسى بۇدان بىلاي توقتاتىلۋعا ءتيىس.
جەكەشەلەندىرۋدىڭ جاريالىلىعى مەن تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. سونداي-اق مەملەكەتتىك حولدينگتەر ءرولىن قايتا قاراستىرۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە «سامۇرىق-قازىنا» حولدينگىن ساپالى تۇردە ترانسفورماسيالاۋ ءىسىن جۇزەگە اسىرۋدى تاپسىرامىن.
باسقارۋشىلىق جانە وندىرىستىك بيزنەس ۇدەرىستەرىن تولىق ريەۆيزيا مەن وڭتايلاندىرۋدان وتكىزۋ قاجەت. ناتيجەسىندە ول تيىمدىلىگى جوعارى، جيناقى جانە كاسىبي حولدينگكە اينالۋعا ءتيىس. مەنەدجمەنت پەن كورپوراتيۆتى باسقارۋ ساپاسىن حالىقارالىق دەڭگەيگە جەتكىزۋ كەرەك.
مەملەكەتكە قانداي ماڭىزدى سەكتورلاردا، قاتىسۋ ۇلەسىنىڭ قانداي مولشەرىمەن جانە نە قالدىراتىنىمىزدى ناقتى انىقتاپ الۋىمىز كەرەك.
تابيعي مونوپوليالاردى جانە ستراتەگيالىق ماڭىزى بار، سونىڭ ىشىندە ترانسۇلتتىق كومپانيالار قاتىساتىن جوبالاردى ىسكە اسىرۋ مىندەتىن مەملەكەتكە قالدىرۋ كەرەك. بۇل جوبالار مۋلتيپليكاتيۆتى ناتيجە بەرۋگە ءتيىس.
«بايتەرەك» جانە «قازاگرو» حولدينگتەرىن دە قايتا قۇرۋ قاجەت. ولار مەملەكەتتىك دامۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى وپەراتورلار بولۋعا ءتيىس. سوعان وراي ولاردىڭ فۋنكسيالارىن وڭتايلاندىرۋ كەرەك. جەكە سەكتور جۇزەگە اسىرا الاتىن نارسەنىڭ بارلىعى بيزنەسكە بەرىلۋى قاجەت.
سونداي-اق، ولارعا باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ەمەس قارجى كوزدەرى ارقىلى قور قالىپتاستىرۋمەن اينالىسۋ كەرەك.
ءتورتىنشى. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى اياسىن كەڭەيتۋ زور مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جەردە اڭگىمە ءبىرقاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ مىندەتىن بيزنەسكە بەرۋ ىسىنە قاتىستى بولىپ وتىر.
بىزدە ءقازىردىڭ وزىندە ولاردى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ىسىنە تارتۋ سالاسىندا جاقسى ناتيجەلەر بار. وتكەن 3 جىلدا مەملەكەت 40 مىڭ ورىنعا ارنالعان 189 بالاباقشا سالسا، جەكەمەنشىك سەكتور 100 مىڭ ورىنعا ارنالعان 1300 بالاباقشا اشتى. جەكەمەنشىك بالاباقشالاردىڭ ەڭ كوبى وڭتۇستىك قازاقستان (397)، الماتى (221)، قىزىلوردا (181) وبلىستارىندا اشىلدى.
مەن ءۇشىن وسى سەكتورداعى مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىنىڭ ۇلگىسى وتە ماڭىزدى. بۇل اسا ماڭىزدى جالپىۇلتتىق مىندەتتەردىڭ ءبىرى – 3-6 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋمەن 2020 جىلعا قاراي ءجۇز پايىز قامتۋ ماسەلەسىن مەملەكەت پەن بيزنەس بىرلەسە شەشىپ وتىرعانىن كورسەتەدى.
مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىن دامىتۋ اكىمدەردىڭ ناقتى جانە كاسىبي جۇمىسىنا بايلانىستى.
جەكەمەنشىك كاپيتال تارتۋ ءۇشىن مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگىنىڭ ىقتيمال بارلىق ءتۇرى مەن نىسانىن پايدالانۋ قاجەت. ولار – مەملەكەتتىك مۇلىكتى سەنىمدى باسقارۋ، قىزمەت كورسەتۋ كەلىسىمشارتتارى، تاعى باسقالار. بۇل رەتتە كەلىسىمنىڭ بارلىق راسىمدەرىن، اسىرەسە شاعىن جوبالارعا قاتىستى راسىمدەردى مەيلىنشە جەڭىلدەتۋ جانە جەدەلدەتۋ قاجەت.
مەملەكەت-جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى ينفراقۇرىلىمدى، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگىنە اينالۋعا ءتيىس.
تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق نىساندارىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن بۇدان ءارى جەكەشەلەندىرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرا وتىرىپ، باسقارۋعا جانە كونسەسسياعا بەرۋ قاجەت. ۇكىمەت ءبىر ورىندى شيىرلاي بەرۋدى دوعارسىن. بۇل باعىتتا جۇمىستى جانداندىرا ءتۇسۋ كەرەك.
بەسىنشى. باعا مەن تاريف بويىنشا ىمىرالاسۋعا جول بەرمەۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە «اتامەكەن» ۇكپ-مەن بىرلەسىپ، باسەكەلەستىككە كەدەرگى كەلتىرەتىن نورمالاردى انىقتاۋعا قاتىستى بارلىق زاڭناماعا «ريەۆيزيا» جاساۋدى تاپسىرامىن.
ءۇشىنشى باسىمدىق – ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىق.
مۇنداعى باستى مىندەت – اقشا-نەسيە ساياساتىنىڭ ىنتالاندىرۋشى ءرولىن قالىپقا كەلتىرۋ جانە ەكونوميكانى قارجىلاندىرۋعا جەكەمەنشىك كاپيتال تارتۋ.
ءبىرىنشى. بۇگىندە ۇلتتىق بانك الدىندا ينفلياسيالىق تارگەتتەۋ رەجىمىن دامىتۋ جونىندەگى ماڭىزدى مىندەت تۇر. ورتا مەرزىم ىشىندە ينفلياسيا دەڭگەيىن كەزەڭ-كەزەڭمەن 3-4%-عا دەيىن تومەندەتۋگە قول جەتكىزۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى. ەلىمىزدىڭ قارجى سەكتورىن «قايتا جاڭعىرتۋ» قاجەت.
ۇلتتىق بانككە بانك سەكتورىن قالىپقا كەلتىرۋ جونىندە شارالار كەشەنىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. بانكتەردىڭ بالانسىن ءتيىمسىز نەسيەلەردەن ارىلتۋ جۇمىسىن جەدەلدەتىپ، قاجەت بولعان جاعدايدا ولاردىڭ كاپيتالىن اكسيونەرلەر تاراپىنان ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. بانكتەردىڭ احۋالىنا جەدەل باقىلاۋ ورناتۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانككە كوبىرەك قۇقىق بەرگەن ءجون. ۇلتتىق بانك بانكتەردىڭ قاتەلىك جىبەرۋىن كۇتپەي، ولارعا ىقپال ەتەتىن شارالار قابىلداۋ ءۇشىن ءفورمالدى كوزقاراستان ىقتيمال قاتەرلەرگە جول بەرمەيتىن قادامدارعا كوشۋگە ءتيىس.
سونداي-اق، اۋديتورلىق كومپانيالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، اكسيونەرلەردىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ۇجىمدىق باسقارۋدى جاقسارتۋ قاجەت. وسىنىڭ ءبارىن زاڭنامالىق دەڭگەيدە بەكىتۋ كەرەك.
ەكونوميكاداعى قاراجات جەتىسپەۋشىلىگى جانە نەسيەلەر بويىنشا جوعارى مولشەرلەمە تۇيتكىلدەرىن شەشۋ ماقساتىمەن ۇلتتىق بانك پەن ۇكىمەتكە تەڭگە تۇرىندە قولجەتىمدى ورتا جانە ۇزاق مەرزىمگە ارنالعان قور قالىپتاستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندە كەشەندى شارالار قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
ۇلتتىق بانك ينفلياسيا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇكىمەتپەن بىرگە ەكونوميكانىڭ ءوسۋى ءۇشىن دە جاۋاپتى بولۋعا ءتيىس.
ءۇشىنشى. قور نارىعىن ودان ءارى دامىتۋ.
جەكەشەلەندىرۋ ونىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرۋگە ءتيىس. مەن جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، قور نارىعىنا «سامۇرىق-قازىنا» قورى كومپانيالارىنىڭ اكسيالارىن ورنالاستىرۋ كەرەك. حالىقتىڭ جيناعان ءوز قاراجاتىن ەڭ الدىمەن ءتۇرلى باعالى قاعازدارعا ينۆەستيسيالاۋ مۇمكىندىگىن ودان ءارى ارتتىرۋ قاجەت.
ءبىز 2016 جىلدىڭ سوڭىندا زاڭداستىرۋ ناۋقانىن اياقتادىق. وعان ەلىمىزدىڭ 140 مىڭنان استام ازاماتى قاتىستى. ناتيجەسىندە 5،7 تريلليون تەڭگە، ونىڭ ىشىندە قاراجات تۇرىندە 4،1 تريلليون تەڭگە زاڭداستىرىلدى.
ۇكىمەتتىڭ مىندەتى – بۇل قاراجاتتىڭ ەكونوميكاعا، سونىڭ ىشىندە جەكەشەلەندىرۋگە قاتىسۋ ارقىلى پايدا بەرۋىن قامتاماسىز ەتۋ. سونىمەن بىرگە، قازاقستاننىڭ جەكەمەنشىك كاسىپورىندارىنىڭ وبليگاسيا شىعارىلىمدارىن سۋبسيديالاۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە ۇلتتىق بانكپەن بىرلەسىپ، وتاندىق قور نارىعىن جانداندىرۋعا باعىتتالعان شارالار قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
كەلەسى شەشۋشى مىندەت – سالىق-بيۋدجەت ساياساتىن جاڭا ەكونوميكالىق جاعدايعا بەيىمدەۋ.
ءبىرىنشى. بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ تيىمدىلىگىن تۇبەگەيلى ارتتىرۋ قاجەت.
ءبىز 2017 جىلى مەملەكەتتىك دامۋ باعدارلامالارىن قاجەتتى رەسۋرستارمەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتتىك. مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ قاراجاتتى يگەرۋىنىڭ تيىمدىلىگىن تەكسەرۋ قاجەت.
رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 40%-دان استامىن قۇرايتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرىنەن باستاۋ كەرەك. ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ماعان باياندالسىن.
ءتيىمسىز باعدارلامالاردىڭ قاراجاتىن ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ مىندەتتەرىن ىسكە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن باعدارلامالارعا قايتا ءبولۋ قاجەت. سونداي-اق، قاراجاتتى ناقتى ەكونوميكاعا نەعۇرلىم تەزىرەك ءارى تيىمدىرەك جەتكىزۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىك راسىمدەردى جەڭىلدەتكەن ءجون.
ءبىز فيسكالدىق ورتالىقسىزداندىرۋ ساياساتىن جالعاستىرۋىمىز كەرەك. وتكەن جىلداردا ورتالىقتان جەرگىلىكتى جەرلەرگە كوپتەگەن فۋنكسيالار مەن وكىلەتتىكتەر بەرىلدى. ەندى ولاردىڭ جەتكىلىكتى قارجىلىق دەربەستىگىن بەكەمدەي ءتۇسۋ قاجەت. سونىمەن بىرگە، قارجى شىعىسى جونىندەگى وكىلەتتىكتەردىڭ وبلىستىق دەڭگەيدە شوعىرلانۋىنا جول بەرمەۋ ماڭىزدى. ولاردى ءارى قاراي اۋداندىق جانە اۋىلدىق جەرلەرگە بەرۋ كەرەك. اكىمدەر وڭىرلىك جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەردى شەشۋگە ءتيىس، ال ۇكىمەت جالپىمەملەكەتتىك ماسەلەلەرگە دەن قويۋى قاجەت.
ەكىنشى. ۇلتتىق قور قاراجاتىن پايدالانۋعا ۇتىمدىلىق تۇرعىسىنان قاراعان ءجون.
ۇلتتىق قوردان الىنعان كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت كولەمى 2020 جىلعا قاراي كەزەڭ-كەزەڭ بويىنشا 2 تريلليون تەڭگەگە قىسقارتىلۋعا ءتيىس.
سالىق ساياساتىن بيزنەستىڭ «كولەڭكەدەن» شىعۋىنا بەيىمدەپ، شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورداعى سالىقتىق بازانى كەڭەيتۋگە باعىتتاۋ كەرەك. قازىرگى سالىق جەڭىلدىكتەرىن وڭتايلاندىرۋ قاجەت. جالپىعا ورتاق دەكلاراسيالاۋ قارساڭىندا ارناۋلى سالىق رەجىمىن جاڭاشا قاراستىرۋ كەرەك.
سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋ تەتىكتەرى جەتىلدىرۋدى تالاپ ەتەدى. ەڭ الدىمەن، مۇنىڭ قوسىمشا قۇن سالىعىن جيناۋعا قاتىسى بار.
ءۇشىنشى. ۇكىمەت كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ سىرتقى جانە ىشكى قارىزدارىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ مەن باقىلاۋ جاساۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، وندا ءتارتىپ ورناتۋ كەرەك.
*****
ءتورتىنشى باسىمدىق – ادامي كاپيتال ساپاسىن جاقسارتۋ.
ءبىرىنشى. ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ءرولى وزگەرۋگە ءتيىس. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ءبىلىم بەرۋدى ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جاڭا مودەلىنىڭ ورتالىق بۋىنىنا اينالدىرۋ. وقىتۋ باعدارلامالارىن سىني ويلاۋ قابىلەتىن جانە ءوز بەتىمەن ىزدەنۋ داعدىلارىن دامىتۋعا باعىتتاۋ قاجەت.
سونىمەن بىرگە، ITء-بىلىمدى، قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋعا، ۇلتجاندىلىقتى دامىتۋعا باسا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرى اراسىنداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنىڭ الشاقتىعىن ازايتۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە ءتيىستى ۇسىنىستار بەرۋدى تاپسىرامىن.
اتاپ ايتقاندا، ءۇش ءتىلدى وقۋعا كەزەڭ-كەزەڭمەن كوشۋ ماسەلەسى بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەنسىن.
قازاق ءتىلىنىڭ باسىمدىعى ساقتالادى. ونىڭ ءارى قاراي دامۋىنا زور كوڭىل بولىنەدى. سونىمەن قاتار، بۇگىندە اعىلشىن ءتىلى – جاڭا تەحنولوگيا، جاڭا يندۋستريا، جاڭا ەكونوميكا ءتىلى. قازىرگى كەزدە 90% اقپارات اعىلشىن تىلىندە جاريالانادى. ءاربىر ەكى جىل سايىن ولاردىڭ كولەمى 2 ەسە ۇلعايىپ وتىرادى. اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرمەي، قازاقستان جالپى ۇلتتىق پروگرەسكە جەتە المايدى.
2019 جىلدان باستاپ 10-11 سىنىپتاردا كەيبىر پاندەردى اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن بولامىز. بۇل ماسەلەنى تياناقتى ويلانىپ، اقىلمەن شەشۋ قاجەت.
مەكتەپتەردىڭ جانە مۇعالىمدەردىڭ دەڭگەيى، اسىرەسە اۋىل مەن قالادا ءارتۇرلى. بىلىكتى پەداگوگتاردىڭ جەتىسپەۋ پروبلەماسى دا بار. سوندىقتان، وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرىپ، اعىلشىن ءتىلىن كەزەڭ-كەزەڭمەن ەنگىزۋىمىز كەرەك.
ءتيىستى ۇسىنىستار بەرۋدى تاپسىرامىن.
مەنىڭ باستامام بويىنشا بيىل «بارشاعا ارنالعان تەگىن كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ» جوباسى ىسكە اسىرىلا باستادى.
تەگىن وقىتۋمەن ەڭ اۋەلى جۇمىسسىز جانە ءوزىن ءوزى ءتيىمسىز جۇمىسپەن قامتىعان جاستار، سونداي-اق كاسىپتىك ءبىلىمى جوق ەرەسەك ادامدار قامتىلۋى ءتيىس. كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە، مەن ايتقانداي، ەكونوميكاداعى جاڭا وندىرىستەر ءۇشىن ماماندار دايىنداۋعا دەن قويۋ كەرەك.
ول ءۇشىن كاسىپتىك ستاندارتتار ەڭبەك نارىعىنىڭ تالاپتارىنا جانە ەڭ ۇزدىك الەمدىك وقۋ-وندىرىستىك تاجىريبەلەرگە سايكەس جاڭارتىلۋى قاجەت.
سونىمەن قاتار، جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ساپاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كادرلىق قۇرامىنا، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتالۋ دەڭگەيىنە، ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا قاتىستى باقىلاۋ مەن تالاپ كۇشەيتىلۋى قاجەت.
*****
ەكىنشى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىمەن قاتار دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى دە وزگەرۋگە ءتيىس.
بيىلعى 1 شىلدەدەن مەملەكەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ، ازاماتتاردىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگىنە نەگىزدەلگەن مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى (ممسج) ەنگىزىلە باستايدى. بۇل جۇيەنىڭ تيىمدىلىگى الەمدىك تاجىريبە ارقىلى دالەلدەنگەن.
مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسۋشىلارعا كەڭ اۋقىمداعى مەديسينالىق قىزمەتتەر ۇسىنىلادى. وعان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارىنىڭ قاتىسۋىنا مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلەدى.
ۇكىمەت قاجەتتى دەڭگەيدە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن اقپاراتتاندىرۋى كەرەك. باسەكەلەستىكتى دامىتۋ ءۇشىن جەكە مەنشىكتەگى مەديسينا مەكەمەلەرىنە ممسج جۇيەسى اياسىندا تەڭ جاعداي تۋعىزۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە جانە اكىمدەرگە كەڭ اۋقىمدى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن.
سونداي-اق، زاڭنامالىق تۇرعىدان بارلىق دارى-دارمەكتىڭ باعاسىن رەتتەۋدى ەنگىزۋ قاجەت.
ءۇشىنشى. الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنا قاتىستى.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا 2017 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ 2،1 ميلليون زەينەتكەر ءۇشىن زەينەتاقى 2016 جىلعى دەڭگەيدەن 20%-عا دەيىن ارتتىرىلادى.
بۇدان بولەك، بازالىق زەينەتاقى تاعايىنداۋ 2018 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ جاڭا ادىستەمە بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. ونىڭ كولەمى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىسۋ وتىلىنە بايلانىستى بەلگىلەنەدى.
وسى ءوسىمنىڭ بارلىعى 2018 جىلى بازالىق زەينەتاقىنىڭ جاڭا مولشەرىن 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا 1،8 ەسە ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەلىمىزدە جىل سايىن 400 مىڭعا جۋىق بالا تۋادى، بۇل – 1999 جىلعى دەڭگەيدەن 2 ەسە دەرلىك جوعارى. مۇنداي جاقسى ءۇردىستى الداعى ۋاقىتتا دا ساقتاۋ كەرەك.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا 2017 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ بالا تۋعاندا بەرىلەتىن ءبىر رەتتىك جاردەماقى كولەمى 20%-عا وسىرىلەدى.
ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگىن دە قايتا قاراستىرۋ كەرەك. ول قازاقستاندىقتاردىڭ ناقتى تۇتىنۋشىلىق شىعىستارىنا سايكەس كەلۋگە ءتيىس. بۇل قادام 2018 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ بازالىق زەينەتاقى، مۇگەدەكتەرگە جانە اسىراۋشىسىنان ايرىلعان وتباسىلارعا ارنالعان جاردەماقى، مۇگەدەك بالا تاربيەلەپ وتىرعاندارعا بەرىلەتىن اتاۋلى كومەك پەن جاردەماقى كولەمىن 3 ميلليون ادام ءۇشىن وسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
2018 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ شەگىن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگىنىڭ 40%-ىنان 50%-عا دەيىن ءوسىرىپ، ونىڭ جاڭا فورماتىن ەنگىزۋ كەرەك. بۇل رەتتە جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتى ادامنىڭ ءبارى تەك جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋ شارتى ارقىلى عانا قولداۋعا يە بولۋعا ءتيىس.
بەسىنشى باسىمدىق – ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىستەرگە، قاۋىپسىزدىككە جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسكە قاتىستى.
ءبىرىنشى. ۇكىمەت ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ اياسىندا ەىدۇ-نىڭ وزىق تاجىريبەلەرى مەن ۇسىنىمدارىن يمپلەمەنتاسيالاۋ جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
ەكىنشى. ءبىز جەكە مەنشىكتى قورعاۋعا، قۇقىق ۇستەمدىگىنە جانە بارشانىڭ زاڭ الدىندا تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان رەفورمالار جۇرگىزۋدەمىز. بۇل جۇمىستى جالعاستىرۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە «اتامەكەن» ۇكپ-مەن جانە ازاماتتىق قوعامداستىقپەن بىرلەسىپ، جەكە مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋدى كۇشەيتۋگە قاتىستى بۇكىل زاڭناما ريەۆيزياسىن جۇرگىزۋدى تاپسىرامىن.
سونىمەن قاتار، اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرگەن ءجون. اكىمشىلىك ايىپپۇلدار ادىلەتتى جانە قۇقىق بۇزۋ دەڭگەيىنە سايكەس بولۋعا ءتيىس.
كاسىپكەرلىك سالاسىندا قۇقىق بۇزعانى ءۇشىن سالىناتىن سانكسيانى تومەندەتۋ جۇمىسىن ودان ءارى جۇرگىزە بەرۋ كەرەك. قوعامعا قاۋىپتىلىگى جوعارى ەمەس ەكونوميكالىق قىلمىس قۇرامىن كريمينالدىق سيپاتتان ارىلتۋ كەرەك.
سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمنىڭ ارتۋىنا قول جەتكىزۋ قاجەت. سۋديالاردىڭ جۇمىسىنا زاڭنان تىس كەز كەلگەن ىقپالدى جويۋ ماڭىزدى.
ءۇشىنشى. قاۋىپسىزدىك احۋالى قۋاتتى جانە ارەكەت ەتە الاتىن مەملەكەتتىڭ ولشەمىنە اينالىپ كەلەدى.
قازىرگى زاماندا ادامزات تەرروريزمنىڭ بەلەڭ الۋىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. بۇل رەتتە دەسترۋكتيۆتى كۇشتەردى قارجىلاندىراتىندارعا، شەتەلدىك تەرروريستىك ۇيىمدارمەن بايلانىس جاسايتىندارعا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ءىسى نەگىزگى ماسەلە بولىپ سانالادى.
ءدىني ەكسترەميزمدى ناسيحاتتاۋدىڭ الدىن الۋ، اسىرەسە ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىدە ونىڭ جولىن كەسۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ كەرەك. قوعامدا، اسىرەسە، ءدىني قارىم-قاتىناس سالاسىنداعى راديكالدى كوزقاراسقا بايلانىستى كەز كەلگەن ارەكەتكە «مۇلدە توزبەۋشىلىكتى» قالىپتاستىرۋ كەرەك.
باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا سوتتالعانداردى تەولوگيالىق تۇرعىدان ساۋاتتاندىرۋ قىزمەتتەرىنىڭ ماقساتتى جۇمىسى ۇيىمداستىرىلۋعا ءتيىس. وسكەلەڭ ۇرپاقتى رۋحاني-ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ ءۇشىن قوسىمشا قادامدار جاساۋ كەرەك.
بۇل ىسكە مەملەكەتتىك ەمەس سەكتوردى جانە ءدىني بىرلەستىكتەردى بەلسەندى تۇردە تارتۋ قاجەت.
وسى شارانىڭ ءبارى مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا ازىرلەنىپ جاتقان، 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ارەكەت جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلامادا ەسكەرىلۋگە ءتيىس.
كيبەرقىلمىسپەن كۇرەستىڭ وزەكتىلىگى بارعان سايىن ارتا تۇسۋدە.
ۇكىمەت پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە «قازاقستان كيبەرقالقانى» جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ شارالارىن قابىلداۋدى تاپسىرامىن.
ءتورتىنشى. ءبىز ەلدەگى سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ باعىتىندا ەلەۋلى قادامدار جاسادىق. الايدا، باستى نازار كوبىنە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ سالدارلارىمەن كۇرەسۋگە اۋدارىلىپ وتىر.
سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ سەبەپتەرى مەن العىشارتتارىن انىقتاپ، ولاردى جويۋ جۇمىسىن كۇشەيتۋ قاجەت.
ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – ساتىپ الۋ سالاسىن جەتىلدىرۋ.
ۇكىمەتكە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىن ورتالىقتاندىرىلعان قىزمەت قاعيداتى بويىنشا ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا، تابيعي مونوپوليا جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالالارىندا دا ساتىپ الۋ شارالارىن وتكىزۋ ادىستەرىن تۇبەگەيلى قايتا قاراستىرۋ كەرەك.
سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستە كوپ نارسە بۇكىل قوعامنىڭ بەلسەنە اتسالىسۋىنا بايلانىستى. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ، وزگە دە مەديا-رەسۋرستاردىڭ دامۋى جاعدايىندا، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ىس-ارەكەت بارىسىندا ونى جالپى جۇرتشىلىقتىڭ جەك كورۋى كۇرەستىڭ قۋاتتى قۇرالىنا اينالۋعا ءتيىس.
قۇرمەتتى قازاقستاندىقتار!
وسى جولداۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتىنا جاڭا جاعدايداعى دامۋ باعىتىمىز جونىندەگى ءوز كوزقاراسىمدى جەتكىزگىم كەلدى.
ۇكىمەتكە «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تەحنولوگيالىق باستاماسى» دەپ اتالاتىن ەلدى ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جونىندەگى 2025 جىلعا دەيىنگى دامۋدىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
بىزدە ۋاقىت تالابىن لايىقتى قابىل الىپ، ەلىمىزدى ودان ءارى جاڭعىرتۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىنداۋدان باسقا جول جوق.
ءبىزدىڭ ۇلى حالقىمىز بىرەگەي تاريحي مۇمكىندىكتى تولىقتاي پايدالانا الاتىنىنا سەنەمىن.
قىمباتتى دوستار!
قازاقستان – جاس، كوپ ۇلتتى، بولاشاعىنا سەنىمدى جانە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت! ءبىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ 25 جىلدىق دامۋ جولىنان وتتىك. الداعى 25 جىلدا بۇدان دا بيىك بەلەستەر كۇتىپ تۇر.
مەملەكەت قۇرۋ جولىندا تەڭدەسسىز، مول تاجىريبە جيناپ، جاڭا كەزەڭگە قادام باسىپ وتىرمىز. الدىمىزدا قانداي قيىندىقتار كەزدەسسە دە، ولاردى ەڭسەرە الاتىنىمىزعا سەنىمدىمىن. ءبىزدىڭ باستى كۇشىمىز – بىرلىكتە.
قازاقستاندى كەيىنگى ۇرپاق ءۇشىن بۇدان دا وسىپ-وركەندەگەن ەلگە اينالدىرامىز!
