Dalanews.kz وسى ورايدا مەديسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ق ر دسم قدسۇو «حامزا جۇماتوۆ اتىنداعى گيگيەنا جانە ەپيدەميولوگيا عىلىمي ورتالىعى» فيليالىنىڭ ديرەكتورى ايناگۇل قۋاتبايەۆامەن سۇحباتتاسىپ، ۆاكسينا تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى سۇراپ ءبىلدى.
پاندەميا نەمەسە ۆاكسينا جايىنا توقتالماستان بۇرىن، وسى تاقىرىپتى تەرەڭنەن تالقىلاۋعا دايىن بۇل عىلىمي ورتالىق جايىنا كەڭىرەك توقتالا وتەلىك.
پاندەميا بىرىنشە كەزەكتە گيگيەنا جانە ەپيدەميولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جۇمىسىن جاڭعىرتۋعا ىقپال ەتتى
حامزا جۇماتوۆ اتىنداعى گيگيەنا جانە ەپيدەميولوگيا عىلىمي ورتالىعى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتىلىعىنىڭ فيليالى بولىپ تابىلادى. بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى سوڭعى جىلدارى بۇل ينستيتۋتتا قيىندىقتار بولعان، دەگەنمەن بىلتىرعى پاندەميا جاعدايىنا بايلانىستى مۇندا كۇرت وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتىر.
اتاپ ايتقاندا، 2020 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ارنايى قاۋلىسى شىقتى. قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋداعى ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋ بويىنشا «جاڭا جاعدايداعى قازاقستاننىڭ ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى بۇل قۇجاتتىڭ 87 پۋنكتىنە ساي، «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى اراسىندا مەموراندۋمعا قول قويىلدى.
وسى مەموراندۋمعا بايلانىستى نۇر-سۇلتان جانە الماتى قالالارىندا جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ، ولاردى قاداعالاۋ، ءارتۇرلى ەپيدەميولوگيالىق قاۋىپ-قاتەرگە دەر كەزىندە توتەپ بەرۋ، مەملەكەتىمىزدەگى ەپيدەميولوگيالىق جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ عىلىمي ادىستەمەلىك پوتەنسيالىن شوعىرلاندىرۋ ماقساتىندا ەكى ۇلكەن كلينيكا سالىناتىن بولىپ شەشىلگەن.
سونىڭ ءبىرى - حامزا جۇماتوۆ اتىنداعى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيۋتى. ول الماتى قالاسىندا سالىنباقشى.
"بۇگىنگى كۇنى ءبىز سول ينستيتۋتتىڭ قانداي بولاتىنى، قانداي تارتىپپەن جۇمىس ىستەيتىندىگى بويىنشا عيمارات جوباسىن جوبالاۋشى ماماندارمەن اقىلداسا وتىرىپ، وسى باعىتتا وتە تىعىز جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز"، - دەيدى وسى ورتالىقتىڭ الماتىداعى فيليالدارىنىڭ ءبىرىنىڭ باسشىسى ايناگۇل مۇقان قىزى.
بۇگىندەرى بۇل ينستيتۋت جۇقپالى اۋرۋلار سالاسىندا، سونىمەن قاتار گيگيەنا ماسەلەلەرى، ونىڭ ىشىندە ميكروبيولوگيا، ۆيرۋسولوگيا، يممۋنولوگيا باعىتىن زەرتتەۋمەن اينالىسادى. سونىمەن قاتار مامان دايىنداۋ جاعىنا ەرەكشە دەن قويعان.
«ءبىزدىڭ باسقا ينستيتۋتتاردان ەرەكشەلىگىمىز - عىلىمي جۇمىسپەن تىعىز بايلانىستا بولۋىمىز. مۇنداعى باستى باعىتتىڭ ءبىرى – بولاشاقتاعى ۆاكسينولوگيا جانە يممۋنولوگيا دەگەن زەرتحانا جاڭا عيماراتتا اشىلاتىن بولىپ جوسپارلاندى.
تاعى ءبىر اينالىسىپ جاتقان دۇنيەمىز - پراكتيكادا قاجەتتى دياگنوستيكالىق پرەپاراتتاردى ويلاپ تابۋ، ونىڭ ىشىندە سالمونەللەز، ديزەنتەريا، برۋسۋللەز اۋرۋىنا قارسى ءوزىمىزدىڭ وتاندىق دياگنوستيكۋمداردى ويلاپ تابۋ. ونىڭ ءقازىر ناتيجەسى دە بار. وسى ماقساتتا «عىلىم قورى» اق-مەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيمىز»، - دەيدى مامان.
وسى ينستيۋتتا بۇرىن پروفەسسور ر. اسپەتوۆ يندۋكتور ينتەرفەرون دەگەن پرەپارات ويلاپ تاۋىپ، ول قولدانىستا بولعان ەكەن. بۇگىنگى كۇنى سول پرەپاراتتى تىركەۋ ۋاقىتى اياقتالىپ، ونى قايتادان تىركەۋدەن وتكىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
سول تىركەۋ ءىسى وڭتايلاندىرىلعان سوڭ بۇل پرەپارات قايتا كوپشىلىكتىڭ قولدانىسىنا ۇسىنىلماق، كوپتەگەن جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى يممۋنيتەتتى كوتەرۋدە بۇل پرەپاراتتىڭ تيىمدىلىگى وتە جوعارى كورىنەدى. بۇل تەك قانا ءبىر ەمەس، كوپتەگەن اۋرۋلاردىڭ الدىن الىپ، يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋگە ىقپال ەتۋدە تاپتىرا بەرمەيتىن وتاندىق پرەپارات بولىپ ەسەپتەلەدى.
«ءبىزدىڭ عىلىمي ينستيتۋت بۇرىن ازىرلەگەن عىلىمي-مەتوديكالىق وقۋلىقتار مەن كىتاپتار دا جەتەرلىك. كەزىندە عىلىمي جۋرنال دا شىعارعانبىز. بۇگىنگى كۇنى سول جۇمىستاردىڭ بارلىعىن قايتا جانداندىرىپ، قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىرمىز. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، مەديسينالىق ۇجىمداردا، ياعني مەديسينالىق كومەك كورسەتۋگە بايلانىستى بولاتىن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا وتە اۋقىمدى جۇمىستى قولعا الىپ وتىرمىز»، – دەيدى مامان.
كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىمەن ارىپتەستىك نە بەرەدى؟
بۇعان دەيىن Dalanews.kz قازاقستاندا ينفەكسيالىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە ارنالعان ۇلتتىق جوبا باستالعانىن حابارلاعان.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ «قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى» (قدسۇو) مەن كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىندەگى ICAP ورتالىعىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى وكىلدىگى (ICAP) اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويعان.
جوبا "شيەۆرون" كومپانياسىنىڭ باستاماسى بويىنشا جانە قارجىلىق قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
كومپانيا وكىلى لەيلا ايتمۇحانوۆانىڭ اتاپ وتكەنىندەي مەموراندۋمعا قول قويۋ – COVID-19 ەپيدەمياسىنا قارسى ءىس-قيمىل بويىنشا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە كەڭەس مەن پراكتيكالىق كومەك كورسەتۋگە جانە قازاقستانداعى مەديسينالىق ۇيىمداردا ينفەكسيالاردىڭ الدىن الۋ مەن ينفەكسيالىق باقىلاۋ جۇيەسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋداعى ماڭىزدى قادام.
ايناگۇل قۋاتبايەۆا ءوز كەزەگىندە بۇل باعىتتا ناقتى قانداي ءىس-شارا اتقارىلاتىنىن ايتىپ بەردى.
"بۇل باعىتتا قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ قولداۋى ارقىلى ءبىز كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكتەبىمەن بىرگە ارىپتەسە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
وندا دا ۇلتتىق مامانداردى ازىرلەۋ، مەديسينا سالاسىندا بولاتىن جۇقپالى اۋرۋلاردى بولدىرماۋ، ولاردى دەر كەزىندە تىركەۋ جانە بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ سەبەپتەرىن انىقتاپ، مەكەمەدە بۇدان كەيىن ونداي جاعدايدىڭ ورىن الماسى ءۇشىن الدىن-الا قام جاساپ، كومەكتەسەمىز.
ءبىز جۇقپالى اۋرۋلاردى بولدىرماۋ جونىندەگى ۇلتتىق مامانداردى دايارلاۋ بارىسىندا تەرەڭ ءارى زاماناۋي جايتتارعا بايلانىستى ترەنينگتەر وتكىزەمىز. ولار، ءوز كەزەگىندە كاسكاد ءادىسى بويىنشا وبلىستاعى، اۋدانداعى مامانداردى دايارلاۋعا كومەكتەسەدى»، - دەيدى قۋاتبايەۆا.
مىسالى، كوبىنە وتا جاسالاتىن اۋرۋحانالاردا، كوپ ءدارى قابىلدايتىن ناۋقاستار باراتىن اۋرۋحانادا، زاراسىزداندىرعىش قۇرالدارى كوپ الماستىرىلا بەرمەگەن جاعدايدا مەديسينالىق مەكەمەلەردە جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارى قالىپتاسىپ الۋى مۇمكىن.
سول ءۇشىن وسىنداي مەكەمەدەگى مامانداردىڭ تاجىريبەسىن جوعارىلاتۋ، ولارعا قاۋىپ-قاتەر فاكتورلارىن اتاپ كورسەتۋ، ولاردىڭ الدىن-الۋ شارالارىنىڭ بارلىعىن جاقسارتۋ بويىنشا ICAP ورتالىعىمەن بىرلەسكەن ترەنينگتەر وتكىزىلەدى.
ءيا، ءار مەديسينالىق مەكەمەنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار: ينە سالىنادى، وتا جاسالىنادى، ءارتۇرلى مەديسينالىق قۇرالدار پايدالانىلادى، ونىڭ ءبىر رەتتىك نەمەسە ءبىر رەتتىك ەمەسى بولادى دەگەندەي.
ينستيتۋت ماماندارى مىنە، وسىنداعى كاسىبي قۇرال مەن عيماراتتاعى جۇقپالى اۋرۋلار تاسىمالىنىڭ قاۋىپ-قاتەرىن زەرتتەپ، ازىرلەنگەن عىلىمي جۇمىس مەديسينا قاۋىمىنا جەتكىزىلەدى. ياعني، اۋرۋحانا فلوراسىنىڭ مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە، ناۋقاستارعا جانە قورشاعان ورتاعا قاۋىپ-قاتەر فاكتورىن وسى ينستيتۋت ابدەن زەردەلەيدى.
"كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن ارىپتەستىكتىڭ تاعى ءبىر باعىتىنا توقتالاتىن بولساق، كۇندەلىكتى ومىردە مەديسينالىق مەكەمەدە اتقارىلىپ جاتقان مەديسينالىق قىزمەتكە بايلانىستى تىركەلەتىن اۋرۋلارعا ءبىز مونيتورينگ جاساپ وتىرامىز.
كۇن سايىن اۋداندا وبلىستا تىركەلگەن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ءار جاعدايى تۋرالى مالىمەت ۇلتتىق ورتالىققا كەلىپ ءتۇسىپ وتىرادى. ول ۇلكەن اۋقىمدى مالىمەتتەر. سول اقپاراتتاردى اۆتوماتتى تۇردە مونيتورينگلەۋ ءۇشىن شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىز ءوز قول ۇشىن بەرۋگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى.
ياعني، ولار اۆتوماتتاندىرىلعان مونيتورينگ جۇيەسىن جاساۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازىرگى كۇندە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن تۇبەگەيلى ورىنداپ، سول ەرەجەلەرگە سايكەس كەلەتىندەي، كومپيۋتەرلىك باعدارلاما جاساۋعا كومەكتەسەدى. ال مونيتورينگ بىزگە ءوز جۇمىسىمىزدى قالاي جاقسارتۋ كەرەكتىگىنە ناقتى باعىت بەرەدى. ءبىز سوعان ساي جوسپار قۇرا الامىز"، - دەيدى ول.
وتاندىق ۆاكسينا مەن رەسەيلىك سپۋتنيك V ۆاكسيناسىنىڭ ايىرماسى قانداي؟
ايناگۇل مۇقان قىزىنىڭ ايتۋىنشا، جالپى، دۇنيەجۇزى بويىنشا COVID-19 قارسى 200 ءتۇرلى ۆاكسينا ويلاپ تابىلعان. ولاردىڭ بارلىعى كانديدات ۆاكسينالار بولىپ ەسەپتەلەدى.
كەيبىر مەملەكەتتەردە اقش-تىڭ مودەرن ۆاكسيناسىن، كەيبىرى پفايزەردىڭ بيون-تەست دەگەن ۆاكسيناسىن پايدالانىپ جاتىر. استرا-زەنەكا دەگەن ۆاكسينا بار. ءارتۇرلى ۆاكسينا قولدانىسقا ۇسىنىلىپ جاتىر، سونىڭ ىشىندە گامالەي ينستيتۋتىنىڭ سپۋتنيك V ۆاكسيناسى دا بار.
- جاڭا اتاعان 200 ۆاكسينانىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ 4 كانديدات ۆاكسيناسى دا بار. ءبىراق ءقازىر ءبىز ونىڭ ەكەۋىن عانا اشىپ ايتىپ جاتىرمىز.
جامبىل وبلىسىندا ءبىلىم مەن عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ينستيتۋتى جۇمىس ىستەيدى. سول ينستيتۋت جاساپ شىعارعان ۆاكسينا ۇستىمىزدەگى جىلدىن 2 جارتىسىندا كولدانىسقا بەرىلۋى قاجەت.
ودان سوڭ رەسەيدەن كەلەتىن سپۋتنيك V ۆاكسيناسى قاراعاندى قالاسىندا فارماسيەۆتيكالىق كەشەندە دايىندالىپ جانە قۇيىلىپ، ءارى قاراي تاراتۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلادى.
عىلىمي ورتادا بەدەلدى شەتەلدىك Lancet اتتى جۋرنال بار. تاياۋدا وندا سپۋتنيك – V ۆاكسيناسىنىڭ تيىمدىلىگى وتە جوعارى ەكەندىگى جازىلعان ماقالا جارىق كوردى. دەمەك، دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق تا ونى مويىنداپ وتىر.
قازاقستاننىڭ بۇل ۆاكسينانى قولدانىپ جاتقانىنا، مىنە ءتورتىنشى كۇن. الداعى ەكى كۇننىڭ ستاتيستيكاسى بويىنشا ەلىمىزدە بۇل ۆاكسينا 2500 ادامعا سالىنعان. ازىرگە، كەرى اسەر بولعان جاعداي تىركەلگەن جوق.
نەگىزى، ۆاكسينا ءۇش ءتۇرلى تەحنولوگيامەن ازىرلەنەدى.
سونىڭ ءبىرى – ۆەكتورلىق ۆاكسينا. سپۋتنيك – V سوعان جاتادى. بۇل ۆاكسينانىڭ ەرەكشەلىگى – رەسەيدەگى بۇرىننان ۆاكسينا جاساپ جاتقان پلاتفورمادا ازىرلەنۋى. ۆاكسينا قۇرامىندا كوروناۆيرۋستى شاقىراتىنداي، ولىم-جىتىمگە اكەلەتىندەي قۇرامداس بولىكتەر جوق.
بۇل ارادا «ۆيرۋستىڭ باسقا شتامدارىنا، ياعني ۆيرۋستىڭ مۋتاسياعا ۇشىراۋىنا بايلانىستى بۇل ۆاكسينا قانشالىقتى ءتيىمدى» دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى.
ەندى سوعان جاۋاپ بەرە كەتسەك، نەگىزىنەن، قانداي دا بولماسىن، كەز كەلگەن ۆيرۋستىڭ عالىمدار بىرنەشە بەلوكتارىن ءبولىپ قاراستىرادى.
ونىڭ ىشىندە تۇراقتى جانە تۇراقتى ەمەس ۆيرۋستىڭ بەلوكتارى بولادى، ياعني تۇراقتى بەلوكقا بايلانىستى جاسالعان ۆاكسينا بولسا، وندا ونىڭ تيىمدىلىگى جوعارى بولادى. ءبىراق تۇراقتى بەلوكقا ۆاكسينا تاۋىپ، جاساۋ مۇمكىندىگى وتە از. وندايدا تۇراقسىز بەلوكتارعا ۆاكسينا جاسالادى. وندايدا ول جىل سايىن وزگەرىسكە ۇشىراپ، بايىتىلىپ وتىرۋى كەرەك بولادى.
ال بۇگىنگى كۇنى وسى ايتىلعان كوۆيد-كە كارسى ۆاكسينالاردىڭ بارلىعى دا تۇراقتى S بەلوكقا بايلانىستى جاسالعان. ول ۆيرۋستىڭ بەلوگى تۇرىندە اعزاعا تۇسپەيدى، ول وڭدەلەدى، وتە از مولشەرى عانا ۆاكسيناعا نەگىز بولادى، وندا دا بەلوكتىڭ ءوزى ەمەس.
سونىمەن قاتار ۆاكسينانىڭ اعزاعا جەتىپ، تەزىرەك تۇراقتى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا بۇل ۆاكسينانى ەكى ءتۇرلى ادەناۆيرۋس نەگىزىندە جاسالىپ جاتىر. ال ادەناۆيرۋسپەن ادام جىلىنا 10-12 رەت اۋىرا بەرەدى، تۇراقتى يممۋنيتەتىمىز بار.
سونىڭ اۋىر ءتۇرى ەمەس، جەڭىل تۇرىمەن ادامداردىڭ اۋىرىپ كەتۋ مۇمكىنشىلىگى بار، ادامداردىڭ ادەناۆيرۋسقا قارسى توتەپ بەرۋ قابىلەتى وتە جوعارى. سەبەبى ءبىز ادەنوۆيرۋسپەن جىل سايىن بىرنەشە رەت اۋىرامىز. سوندىقتان وعان يممۋنيتەت قالىپتاسقان. سول ءۇشىن ۆاكسيناسيا سالىنعان سوڭ ادام دەنەسىن ازداپ دەل-سال سەزىنۋى مۇمكىن. ازداپ دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى ، ۆاكسينا سالعان جەرى ءىسىنىپ، قىزارۋ بەلگىلەرى پايدا بولۋى مۇمكىن.
ال جامبىل وبلىسىنان شىعارىلاتىن ۆاكسينا ول يناكتيۆيرلەنگەن ۆاكسينا، ياعني ۆيرۋستىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەرىن وتە جوعارى تەحنولوگيالارمەن وڭدەپ، اعزادا يمۋنيتەت شاقىراتىنداي جاعداي جاسايدى.
ءبىز مۇنداي ۆاكسينانى بۇرىن دا پايدالانىپ كەلگەنبىز. ونىڭ ءبىرى – پوليومەليتكە (نەگىزىنەن ورتالىق جۇيكە جۇيەسىن زاقىمدايتىن جۇقپالى اۋرۋ، رەد.) قارسى جاسالعان ۆاكسينا. ينەكسيا تۇرىندە سالىناتىن. ول - سوڭعى جىلدارداعى وتە ءقاۋىپسىز ۆاكسينالاردىڭ ءبىرى. ياعني بۇدان قورقۋعا نەگىز جوق.
ەكپە كەيبىر ادامدارعا، سونىڭ ىشىندە بالالارعا نەگە سالىنبايدى؟
- اۋىر اللەرگيالىق رەاكسياسى بار ادامدارعا، جۇكتى ايەلدەرگە، بالا ەمىزەتىن ايەلدەرگە، جاسى 18-گە تولماعان بالالارعا، جاسى 65-تەن اسقان ادامدارعا ۆاكسينا سالىنبايدى. نەگە؟
سەبەبى بۇل جاستاعى جانە وسىنداي جاعدايداعى توپتاردا ۆاكسينانىڭ تيىمدىلىگى مەن قاۋىپسىزدىگىنە بايلانىستى ارنايى عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىلمەگەن ءارى ول تۋرالى باسقا جەردە دە قانداي دا ءبىر مالىمەتتەر قاراستىرىلماعان.
جاڭادان ويلاپ تابىلعان ۆاكسينا بولعاندىقتان، ول تەك قانا ەرىكتىلەرگە - بەلگىلى ءبىر جاس توبىنداعى ادامدارعا سىنالعان.
سول سەكىلدى ۆاكسينا ەكى رەت سالىنادى دەسەك، ءبىرىنشى ەكپە كەزىندە كەرى اسەرى بولعان ادامدارعا ەكىنشىسىندە ەكپە سالىنبايدى.
قانت ديابەتى، جۇرەك تالماسى، جۇيكە جۇيەسى، استما، يممۋن تاپشىلىعىنا بايلانىستى ۆيچ سىندى ءارتۇرلى سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدار، بۇرىن ينسۋلت العان ادام بولسا، ولارعا ۆاكسينانى وتە ساقتىقپەن جاساۋى قاجەت. كوپ جاعدايدا وسى ادامدار كوروناۆيرۋستىڭ قاۋىپ-قاتەر توبىنا جاتادى. سوندىقتان ولار ۆاكسينا الۋى كەرەك.
ءبىراق ءبىز مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە مۇنداي ناۋقاستاردىڭ جاعدايىن زەردەلەۋ بويىنشا ءقازىر الدىن الا اقپارات بەرىپ، ەسكەرتۋ جاساپ جاتىرمىز. ۆاكسينا الار الدىندا ادامدى دارىگەر قارايدى، وعان زەرتحانالىق جانە تاعى باسقا تەكسەرىس قاجەت ەتىلمەيدى. ءار اداممەن ينديۆيدۋالدى تۇردە جۇمىس اتقارىلادى.
ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ۆاكسينا الاتىن ادامدار توبى:
- مەديسينا سالاسى، جەدەل جاردەم، رەانيماسيا قىزمەتكەرلەرى، ياعني كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان ناۋقاس ەڭ ءبىرىنشى قانداي دارىگەرلەردىڭ، قانداي مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ قولىنا تۇسەدى، سولار ەكپە الۋى ءتيىس؛ ناۋقاستارمەن بايلانىستا بولعانداردى انىقتاۋشى سانيتارلىق ەپيدەميولوگيا قىزمەتتىڭ، ناۋقاستاردىڭ سىناماسىن قابىلداعان زەرتحانا قىزمەتكەرلەرى دە ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ەكپە سالدىرتۋعا جاتادى؛
- كوپ اداممەن قارىم-قاتىناستا بولاتىن ەكىنشى توپ وكىلدەرى – پەداگوگتار مەن قۇقىق قۇرىلىمى، قارۋلى كۇش سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، جابىق مەديسينالىق-الەۋمەتتىك مەكەمە قىزمەتكەرلەرى مەن كونتينەنگتى؛
- شەتەلگە كوپ شىعاتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ادامدار، سپورتتىق ۇلتتىق قۇرامالار، سولارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندار جانە ت.ب.
ۆاكسينا ەكى كەزەڭنەن تۇرادى، ءبىرىنشى ەكپە العاننان كەيىن 21 كۇننەن سوڭ ەكىنشىسى سالىنادى. ءبىرىنشى ۆاكسينادان كەيىن 21 كۇننەن سوڭ يممۋنيتەتتىڭ كۇشى السىرەيدى، سول ءۇشىن ەكىنشىسى سالىنادى. ودان سوڭ يممۋنيتەت كوپ ۋاقىتقا دەيىن ساقتالادى.
ماسكانى شەشۋگە ءالى ەرتە نەمەسە ۆاكسينا سالدىرماسا نە بولادى؟
- ەگەر كوپ ادام ۆاكسينا الاتىن بولسا، سوندا ۆيرۋس اعزاعا تۇسكەندە ءوز ەگەسىن تابا المايتىنداي جاعدايعا جەتەدى، سول كەزدە ۆيرۋستى تولىق جەڭدىك دەپ ايتۋعا بولادى.
ال وعان دەيىن ۆيرۋس تولىعىمەن جەڭىلمەيدى، دەمەك بەتپەردەنى شەشۋگە ءالى ەرتە، جۇرتپەن قارىم-قاتىناستى جيىلەتۋگە دە بولمايدى. ۆاكسينانى ءبىز ەندى باستاپ جاتقاندىقتان، ۇجىمدىق يممۋنيتەتتىڭ دەڭگەيى ءالى تومەن.
بىر-ەكى اي ەمەس، بىرنەشە ايدان كەيىن عانا ءبىز ۇجىمدىق يممۋنيتەتتىڭ دەڭگەيىن 50-60 پايىزدان جوعارى قامتۋىمىز مۇمكىن. مىنە، سول كەزدە بۇرىنعى قالپىمىزعا تۇسۋگە بولادى دەپ ايتۋعا بولادى. وندا دا وعان كۇمان بار. ويتكەنى بۇل جاڭا ۆيرۋس بولعاندىقتان، الدا ول تاعى قانداي "قىلىق شىعارارىنان" عىلىمي ورتا ءالى ماقرۇم. سوندىقتان، ەڭ ابزالى، ۆاكسينا سالدىرعان. اۋىرىپ، جازىلعان سوڭ پايدا بولاتىن يممۋنيتەتتىڭ كۇشى ءالسىز
جاڭا ۆيرۋس - وتە ءقاۋىپتى، بۇگىنگى تاڭدا ەپيداحۋالعا بايلانىستى 219 مەملەكەتتە 105 ميللونعا جۋىق ادام اۋىرىپ جاتىر، دۇنيەجۇزى بويىنشا 2 ميلليون 300 مىڭعا جۋىق ادام قايتىس بولدى.
قازاقستاندا 191 مىڭ زەرتحانالىق تەكسەرىلگەن كۆي جاعدايى، 48 مىڭ كۆي بەلگىلەرى بار پنيەۆمونيا تىركەلدى. 2500 ادام كۆي-دان قايتىس بولسا، 570 ادام كۆي-دىڭ زەرتحانالىق زەرتتەلمەگەن تۇرىنەن كوز جۇمدى. ونىڭ جەر بەتىندەگى ەكپىنىنىڭ ءالى باسىلاتىن ءتۇرى جوق، ۆيرۋس شابۋىلداي بەرەتىن بولادى، سوندىقتان وعان ءارقايسىسىمىز ۇلەس قوسا وتىرىپ، ونى جەڭۋىمىز قاجەت.
وزگەلەر ۆاكسينا الىپ جاتقاندا قوعامنان وقشاۋلانىپ وتىرۋ كىمگە جاقسى؟
ۆاكسينادان كەيىنگى يممۋنيتەت اۋىرىپ كەتكەننەن كەيىن پايدا بولاتىن يممۋنيتەتتەن تيىمدىلىگى ءالدقايدا جوعارى. اۋىرىپ كەتكەن ناۋقاستار قايتا اۋىرىپ جاتىر. عالىمدار اۋىرعان سوڭ پايدا بولعان يممۋنيتەتتىڭ ءالسىز ءارى تيىمدىلىگى تومەن ەكەنىن ايتۋدا.
قايتالاپ ايتامىن، بۇل ۆاكسينا قۇرامىندا اۋرۋ شاقىراتىن، باسقا اۋرۋدى شاقىراتىن نەمەسە ولىم-جىتىمگە اكەلەتىن قۇرامداس بولىكتەرى جوق.
باقىلاۋ جۇمىسى مەملەكەت تاراپىنان وتە جوعارى دەڭگەيدە قويىلىپ جاتىر. ەگۋ پۋنكتتەرىندە ارنايى مۇزداتقىشتار ورناتىلدى. سەبەبى ۆاكسينا مينۋس 18-دەن جوعارى ەمەس تەمپەراتۋرادا ساقتالىپ، تاسىمالدانۋى ءتيىس. مۇزداتقىش سومكەلەر پايدالانىلادى، ارنايى تەمپەراتۋرانى تۇراقتى ساقتايتىن مۇزداتقىشتار الىنىپ تاراتىلعان.
ۆەبينار-سەمينارلار كۇندەلىكتى وتكىزىلىپ جاتىر. تىڭ مالىمەتتەر تۇسسە، بىردەن ونى مامانداردى حاباردار ەتىپ وتىرمىز. سوندىقتان ەلىمىزدە اقپان ايىندا قولعا الىنعان ەگۋ ناۋقانى تولىق دايىندىقپەن قالىپتى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر دەپ ايتا الامىن.
ازىرلەگەن، كامشات ساتييەۆا
