ءيا، وسىلاي دەپ جەر داۋى تالقىسى كەزىندە اشقان اۋزىمىزدى جيناپ ۇلگەرمەگەن ەدىك، كەشە عانا قىتايدان ءبىر توپ ساليقالى دا قالتالى جۇڭگو جىگىتتەرىنىڭ كەلە جاتقانىن، ولار وتباسى قۇرۋ ءۇشىن قازاق قىزدارىن الاتىندىعى تۋرالى جارناما بۇرق ەتتى. جارناماداعى دەرەككە سۇيەنسەك، جۇڭگو جىگىتتەرىنىڭ اياعى ءالى ءبىزدىڭ جەردى باسپاعان، ءبىراق كەلمەي جاتىپ، ولار جار ىزدەپ، الدىن الا جار سالىپ جاتىر.
«18-40 جاس ارالىعىنداعى باسى بوس قىزدار! بەيجىڭ تۇرعىنى، بويداق ەر جىگىتكە تۇرمىسقا شىققىڭىز كەلە مە؟ بىزگە حابارلاسىڭىز. بەيجىڭنىڭ دوكەي جىگىتتەر توبى استاناعا وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن كەلە جاتىر. ارنايى بىرنەشە شارالار دايىندالىپ جاتىر. ەر ادامدار باقۋاتتى ءومىر سۇرەدى، ەۋروپالىق ءبىلىمى بار، اعىلشىن، ورىس تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن»، — دەلىنگەن Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى «دوسكا وبياۆلەنيي الماتى، استانا» توبىندا جاريالانعان حابارلاندىرۋدا.
سوندا بۇل نەتكەن اسىعىستىق دەسەڭىزشى؟.. بۇكىل عۇمىرلىق سەرىكتى وسىلاي وپ-وڭاي تاۋىپ، ەشقانداي سەزىمسىز وتباسىن قۇرۋعا اسىققان جۇڭگو جىگىتتەرىنىڭ نە ويلاعانى بار، ءوزى؟..
مارقۇم بوپ كەتكەن سەناتور يران ءامىروۆ 3-4 جىل بۇرىن ءماجىلىس قابىرعاسىندا جەر داۋى ماسەلەسى كوتەرىلمەي تۇرعان كەزدىڭ وزىندە: „جيەندەرىمىز جەلكەگە شىعىپ، ەلدىكتەن ايىرىلۋىمىز مۇمكىن„ دەپ دابىل قاققان. سول كەزدىڭ وزىندە سەناتور جالعان نەكەنى زاڭ جۇزىندە اۋىزدىقتاي الماي وتىرعاندىقتان قىتايلار كوپتەپ قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ جاتىر دەپ اشىنىپ ەدى.
ساياساتكەر مۇنىڭ سالدارى قازاقتىڭ ەلدىگى ءۇشىن ۇلكەن ءقاۋىپ دەپ سالعان.
2014 جىلعى ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستاندا جۇرگەن جۇڭگو ازاماتتارىنىڭ سانى 300 مىڭنان اسىپ كەتكەن. ونىڭ 99 پايىزىنىڭ جوعارى ءبىلىمى بولماعان. ال قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ العان جۇڭگو سانى 5 مىڭعا جەتكەن.
مىنە، بۇل كورسەتكىش الداعى جىلدارى ۇلعايماسا ازايماسى انىق. ويتكەنى 10 ملرد دوللار قارىز العان قازاقستان قىتايمەن بىرنەشە جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا كەلىسىمىن بەرىپ قويعان. سونىڭ ءبىرى – اۋىلشارۋاشىلىعى جەرلەرىن يگەرۋ. جەردى يگەرىپ قانا قويماي، ولار ونى ۇزاق مەرزىمگە جالعا الماقشى دا. مىنە، وسى تۇس قوعامنىڭ نارازىلىعىن بۇرق ەتكىزىپ، جەر كودەكسىندەگى جالعا بەرۋ تۋرالى نورمالارىنىڭ قىزمەتىن ۋاقىتشا توقتاتقان-تۇعىن.
جۇڭگو دياسپوراسى كوبەيسە، ولار بيلىككە تالاسادى
قىتايتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ءنابيجان مۇحامەتحان ۇلى جۇڭگو قانشا ينۆەستيسيا قۇيسا، سونىڭ ءاربىرىنىڭ استارىندا ساياسي ءمان بار دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى اۋىلشارۋاشىلىعى جەرىن يگەرەمىز دەگەن ءجاي سەبەپ قانا، ونىڭ استارىندا قىتايلاردىڭ قازاق قىزىنا ۇيلەنىپ، وسى ارادا كوبەيۋ تۋرالى پاسىق پيعىل بار.
— شەكارانى انىقتاپ، بەلگىلەۋ مەرزىمى 1998 جىلى اياقتالعانىمەن، قىتايدىڭ وقۋلىقتارىنان وسى كۇنگە دەيىن بالقاشتىڭ ماڭى، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسى قىتايدىڭ اتا-باباسىنىڭ جەرى دەگەن تۇسى الىنعان جوق. بۇل قىتايدىڭ جاسىرىن يمپەريالىق جوسپاردان باس تارتپاعانىن بىلدىرەدى. ەندى ولار ونى قايتسە دە جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى. بۇنىڭ ۇلت ءۇشىن قانداي قاۋىپ-قاتەر الىپ كەلەتىنى ايتپاسا دا بەلگىلى.
ەندى «قىتايعا جەردى يگەرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاساق. مەنىڭشە، ەش قاجەتى جوق. تەك ولار جەردى يگەرەمىز دەپ كەلىپ، وسىندا قازاق قىزىنا ۇيلەنەدى، ولاردىڭ بالاسى قازاقستاندا تۋىپ، قازاقستاننىڭ ازاماتى بولادى. ياعني، جەردىڭ زاڭدى قوجايىنىنا اينالادى. بۇل قازاقستانداعى جۇڭگو دياسپوراسىنىڭ سانى 30-40 پايىزعا دەيىن ارتۋىنا الىپ كەلە الادى. ماسەلەن، بۇرىن ۆەتنام مەن جۇڭگو اراسىندا قاقتىعىس بولدى. نە ءۇشىن؟ سەبەبى، ۆەتنامداعى جۇڭگو دياسپوراسى بيلىككە تالاستى. سوندىقتان بۇل تاۋەلسىزدىگىمىزگە ۇلكەن ءقاۋىپ توندىرەدى.
شەتەلدىك جۇمىسشى كۇشىن زاڭمەن شەكتەۋ كەرەك
جۇڭگو سوڭعى جىلدارى قارقىندى دامىعانمەن، وندا ەكولوگيالىق ماسەلەلەر وتە كوپ. ودان كوپتەگەن اۋرۋلار تاراپ جاتىر. سوندىقتان ولارعا جەر كەرەك، — دەيدى عالىم.
ساياساتتانۋشى دوس كوشىم ۇلكەن وكىنىشكە ۇرىنباس ءۇشىن دەرەۋ ارادا زاڭ قابىلداپ، رەسەي سەكىلدى شەتەلدىك جۇمىسشى كۇشىن شەكتەۋ كەرەك دەپ سانايدى.
— قىتايلاردىڭ قازاق جەرىنە كوپتەپ كەلۋى ءبىزدىڭ ۇلتقا ۇلكەن اپات اكەلەرى ءسوزسىز. بىلتىر رەسەي سىرتتان كەلەتىن جۇمىس كۇشىن شەكتەدى. وندا ءقازىر شەتەلدىك جۇمىسكەرلەر سانى حالىقتىڭ ءبىر پايىزىنان اسپايدى. بىزگە دە وسىنداي ءبىر باستاما كەرەك. ءبىز مۇنى جەر رەفورماسى بويىنشا ۇلتتىق كوميسسيانىڭ وتىرىسىندا ۇسىنعان دا بولاتىنبىز.
