وسىعان دەيىن الماتىداعى جۇڭگو باس كونسۋلدىگىندە قىتايدان كەلگەن ارنايى دەلەگاسيا مەن «جەبەۋ» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ مۇشەلەرىمەن بىرلىكتە ونشاقتى وكىل (قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن سوڭ زەينەتاقىسىن الا الماعان نەمەسە باسقا دا ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە جولىققان ناقتى ازاماتتار) اراسىندا ءدال وسى تۇيتكىلدى ماسەلە تالقىلانعانى حابارلانعان ەدى. كەيىن بەلگىلى بولعانداي قىتايدىڭ شىنجاڭ ولكەسىنەن دەلەگاسيا قۇرامىندا كەلگەن ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى بيلىك وكىلدەرى وزدەرىمەن جولىققان توپتىڭ ايتقان ۇسىنىستارىن مۇمكىندىگىنشە قاراستىرىپ، ءبىر شەشىم شىعارۋعا ۋادە بەرگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە، ءبىرتالاي ازامات پاسپورتتارىن قايتا الىپ، قازاقستانعا كەلگەندىگى، ەندى ءبىرى بەلگىلى مەرزىمگە شەتەلگە (قازاقستانعا) تۋىسشىلاپ شىعۋعا رۇقسات العانى ايتىلادى. الايدا شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قىسىمى ءالى دە تيىلماي تۇر دەپ دابىل قاعۋشىلار بارشىلىق.
«جۇما مۇباراك بولسىن» دەپ ايتۋعا بولمايدى
جۇڭگو بيلىگى شىنجاڭدى ءدىني تەرروريزم ءقاۋپى جوعارى ايماق رەتىندە قارايدى. سوڭعى ونشاقتى جىل بويى شىنجاڭداعى ۇيعىر ەتنوسى مەن جەرگىلىكتى بيلىك اراسىندا جۇزدەگەن جانجالدار، قانتوگىستەر، قارۋلى قاقتىعىستار بولعان. جوعارى بيلىك مۇنىڭ ءبارىن «ءدىني ەكسترەميزم» دەپ تۇسىندىرگەنىمەن، اراكىدىك شەتەل ءباسپاسوزى مەن شەتەلگە قونىس اۋدارعان ۇيعىر ەميگرانتتارى بيلىكتىڭ ۇيعىر ۇلتىنا جاساعان سەبەپسىز قىسىمىنىڭ سالدارى دەگەن ءۋاج ايتادى. ۋاقىت وتكەن سايىن شىنجاڭداعى قاۋىپسىزدىك شاراسى كۇشەيىپ، ءىرى قالالارداعى ورتالىق الاڭداردا اسكەري تەحنيكالار مەن قارۋ اسىنعان اسكەريلەر سانى كۇرت كوبەيگەن. كامەلەتكە تولماعاندار مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە جانە پارتيا مۇشەلەرىنە (جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى) مەشىتكە بارۋعا، ناماز وقۋعا، ورازا ۇستاۋعا تيىم سالا باستاعان. بۇرىن ۇيعىر ۇلتىنىڭ وكىلدەرىن بارىنشا تەرگەپ-تەكسەرىپ، ءارتۇرلى قىسىم كورسەتكەن بيلىك ەندى قازاقتارعا دا قىرىن قاراي باستادى دەيدى شىنجاڭنىڭ ىشكى ساياساتىن جەتىك بىلەتىندەر.
[caption id="attachment_28406" align="alignright" width="394"]
كەنجەباي ءالىحان[/caption]
بىزگە ءوز اتىن ارمان دەپ تانىستىرعان الماتىلىق تۇرعىن «ءدىني ەركىندىككە تيىم سالۋ بۇرىننان بار بولسا دا، ءدال بۇگىنگىدەي دەڭگەيدە ەمەس ەدى. ءقازىر ول جاقتاعى قازاقتار «جۇما مۇباراك بولسىن!»، «ورازا ايت قابىل بولسىن!» دەپ تە ايتا المايدى. كەزىندە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ كەلىسىمىمەن مەشىتكە يمام بوپ سايلانعانداردىڭ كوبى ءقازىر تۇرمەدە وتىر» دەيدى.
ول قىتايدىڭ ىلە ايماعىنا قاراستى قازاقتار ەڭ كوپ قونىستانعان كۇنەس اۋدانىندا سوڭعى ءۇش-تورت اي كولەمىندە ونشاقتى يمام-مولدالار مەن ناماز وقيتىن ازاماتتاردىڭ ۇستالعانىن، ولارعا تۋىستارى جولىعا المايتىنىن، ىزدەپ بارعانداردىڭ وزدەرىن سۇراققا الاتىنىن ايتتى. ءتىپتى تۋىستارى قامالعاندار مۇنداي جاعدايدى ەلگە ايتۋدان دا قورقادى دەيدى. ونىڭ سوزىنشە، جەرگىلىكتى قازاق يمامدارىن قاماۋ بۇدان ەرتەرەك باستالىپتى.
– 2014 جىلى كۇنەس حالقىنا تانىمال مولدا، تالاي جىل اۋداندىق ءدىني مەكەمەنىڭ تۇراقتى مۇشەسى بولعان كەنجەباي ءالىحان دەگەن يمام 5 جىلعا سوتتالىپ كەتتى. ونىڭ ناقتى قانداي قىلمىسپەن ۇستالعانى ايتىلماعان. «ساياسي قاتەلىك جىبەردى» دەگەن جالعىز اۋىز تۇسىنىكتەمەنى عانا ەل ەستىدى. ونىڭ ۇلى دا قامالىپ، جۋىردا بوسادى. قازاق مولدالاردى قۋدالاۋ سول كەزدەن باستالىپ ەدى، – دەيدى.
ارماننىڭ ايتۋىنشا، كەنجەباي مولدا ۇزاق جىلدار بويى جاستاردى ءدىني ساۋاتتىلىققا تاربيەلەگەن. جەرگىلىكتى قازاقتار اراسىندا ونىڭ ىقپالى دا ەداۋىر بولعان كورىنەدى. ول جۋىردا كۇنەس اۋدانى نارات قالاشىعىندا يمامدىق قىزمەت اتقارعان ءنابي ەسىمدى قاريدىڭ دا ۇستالعانىن ايتادى. ونىڭ دا ناقتى قانداي سەبەپتەن قامالعانى بەلگىسىز.
كەنجەباي ءالىحان ۇستالاردان بۇرىن قازاقستانعا بىرنەشە مارتە كەلىپ كەتكەن كورىنەدى. مولدانىڭ ەكى ۇل، ءبىر قىزى قازاقستاندا تۇرادى.
[caption id="attachment_28407" align="aligncenter" width="622"]
التاي ايماعى قابا اۋدانىندا سوتتالعان وكەن مولدا[/caption]
كىتاپ ءۇشىن 15 كۇن قامالعان قازاق قايتا ۇستالعان
شىنجاڭنىڭ بۋىرشىن اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ماناپحان 2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا جەرگىلىكتى مولدالاردىڭ بىرىنە سىيعا تارتقان ءدىني كىتابى ءۇشىن 15 كۇنگە قامالعان. جۋىردا ەكى ۇلى ەركەش پەن بەكىشپەن قوسا ونى قايتا ۇستاعان. بەيرەسمي اقپارات كوزدەرى ولاردى جەتى جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرعان دەسە، جەرگىلىكتى بيلىك بۇل اقپاراتتى تەرىستەپ، ناقتى قانداي ۇكىم كەسىلگەنىن بىلمەيتىندىكتەرىن ايتقان. ازىرگە ولاردىڭ قانشا ۋاقىتقا ۇستالعان بەلگىسىز. «ازات ازيا» راديوسىنىڭ حابارلاۋىنشا، ماناپحان بيىل جىل باسىندا قازاقستانعا كەلگەن ءارى كەتەرىندە «قۇران كارىم» كىتابىن الىپ وتكەن. وعان شەتەلدەن ءدىني كىتاپتى زاڭسىز اكەلدى دەگەن ايىپ تاعىلعان بولۋى مۇمكىن. «ازات ازياعا» شاعىن سۇحبات بەرگەن اۋىلدىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى ولاردىڭ نە سەبەپتى ۇستالعانىن بىلمەيتىنىن جەتكىزگەن. ءتىلشىنىڭ مۇنداي سەبەپتەرمەن ۇستالعاندار كوپ پە دەگەن سۇراعىنا ماناپحاننان وزگە بەرىك، ابىلايحان، ەرىك سەكىلدى ونشاقتى ادامنىڭ ۇستالعانىن راستايدى.
ءتىلشىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا مۇنداي وقيعالار شىنجاڭداعى بارلىق ايماقتاردا قايتالانىپ وتىر.
3 جاسار بالانىڭ پاسپورتىن بەرمەي قويعان
2007 جىلدان بەرى قازاقستاندا تۇراتىن بەرىك (ءوز ءوتىنىشى بويىنشا ەسىمى وزگەرتىلدى) قازاقستاندا تۋعان 3 جاسار ۇلىن قىتايدىڭ كۇنەس اۋدانىنا قاراستى اۋىلداردىڭ بىرىندە تۇراتىن اتا-اناسىنىڭ قولىنا از ۋاقىتقا جىبەرگەن. كوكتەمدەگى پاسپورت جيناۋ ناۋقانى كەزىندە بالاسىنىڭ پاسپورتىن جەرگىلىكتى اكىمشىلىك جيناپ العان. اكەسى ۇلىن الىپ كەتۋگە بارعاندا ءوزى دە پاسپورتىنان ايىرىلىپ، ەكى اي دەگەندە سوندا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەيتىن ءبىر تۋىسىنىڭ كەپىل بولۋىمەن ازەر العانىن ايتادى. ال ۇلىنىڭ پاسپورتىن قايتارىپ بەرمەگەن.
– مەن ىقتيارحاتپەن ءجۇرمىن. وتباسىمىزبەن قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا قۇجات جيناپ، قىتايعا ۇلىمدى الىپ كەتۋگە بارعانمىن. مەنىڭ دە پاسپورتىمدى الىپ قويىپ، ەلگە ازەر كەلدىم. ءبىر ايعا رۇقسات بەردى. ءوزىڭ قايتىپ كەلىپ، ۇلىڭدى قىتايدىڭ تۇراقتى تىركەۋىنە وتىرعىزاسىڭ. سونان كەيىن ونىڭ پاسپورتىن بەرەمىز دەدى. جۇڭگو پروپيسكاسىنا تۇرعىزۋ ءۇشىن تۋعانى تۋرالى انىقتاما سۇرادى. «تۋۋ تۋرالى كۋالىكتى» نوتاريۋستان وتكىزىپ بەرىپ ەدىم، مۇنداي قۇجاتتى تانىمايمىز، قازاقستاندا تىركەلگەن جەرىڭنىڭ اكىمشىلىگىنەن ارنايى انىقتاما اكەل دەدى. ەكى اي بويى ۇلىم مەن ءوزىمنىڭ قۇجاتىمدى الۋ ءۇشىن اۋىلدىق اكىمدىكتىڭ تابالدىرىعىن توزدىردىم، – دەيدى بەرىك.
ول «قازاقستان ازاماتتىعىنا قۇجاتىمدى وتكىزىپ بولسام، قىتايعا بارۋىم كەرەك. بارماسام ۇلىمنىڭ پاسپورتىن بەرمەيدى جانە ماعان كەپىل بولعان تۋىسقانىمدى قىسىمعا الۋى مۇمكىن» دەپ الاڭدايدى. ءوزىم بارسام، تاعى دا جىبەرمەي قويا ما دەگەن قورقىنىشى بارىن دا جاسىرمايدى. وتباسىمەن بىرگە ازاماتتىققا وتكىزەيىن دەسە قازاقستاندىق ىشكى ىستەر ءبولىمى بالاسىنىڭ پاسپورتىنىڭ ءتۇپنۇسقاسىن سۇراپ وتىرعانىنا كۇيىنىپ، ەكى جاقتىڭ دا قاعازباستىلىعىنان شارشاعانىن ايتىپ شاعىندى.
[caption id="attachment_28408" align="alignright" width="447"]
جايلاۋدا مەملەكەتتىك تۋ شىعارۋ شاراسى[/caption]
«ۇلتتار ىنتىماعى» اياسىندا «ءبىر ءۇيلى جان بولۋ»
ءقازىر شىنجاڭدا «ۇلتتار ىنتىماعى اياسىندا ءبىر ءۇيلى جانعا اينالۋ» ساياسي ۇگىتى قارقىندى ءجۇرىپ جاتقانىن جەرگىلىكتى باسىلىمداردان، تەلەارنالاردان بايقاۋعا بولادى. قازاق، ۇيعىر، سىبە، دۇنگەن سەكىلدى از ۇلتتار حانسۋ ۇلتىنىڭ ءبىر وتباسىمەن «تۋىسقاندىق-دوستىق» قارىم-قاتىناس ورناتادى. ەكى وتباسى ءبىرىن-بىرى شاقىرىپ، بىر-بىرىنە جاردەمدەسۋگە مىندەتتى. ولار اپتا، كەيدە اي سايىن ءبىرىنىڭ ۇيىنە ءبىرى بارىپ، جاستارى قارتتارىن كۇتىپ، مەرەكەلەردە سىيلىقتار ۇسىنىپ، ءوزارا جاراسىمدى «اعايىندار» ەكەنىن دالەلدەۋگە ءتيىس. اسىرەسە، مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەيتىن كادرلار ءۇشىن بۇل مىندەت.
شاۋەشەك قالاسىندا تۇراتىن ەسىمحاندار وتباسى جەرگىلىكتى جۇڭگو اۋلەتىنە ايىنا ءبىر رەت بارىپ، ءوزارا قوناققا شاقىراتىنىن ايتادى. بىزبەن قىتايدىڭ «ۆيچات» جەلىسى ارقىلى بايلانىسقا شىققان وتاعاسى باسىندا ولارمەن (جۇڭگو وتباسىن ايتادى) ارالاسۋ قيىنعا تيگەنىمەن، بىرتە-بىرتە ۇيرەنىسە باستاعاندارىن اڭگىمەلەدى. «ءقازىر بۇرىننان تانىس ادامدارداي بولىپ كەتتىك، از كۇن كورمەسەك ساعىنامىز» دەگەنىمەن، ءسوزىنىڭ استارىندا الدەبىر كەكەسىن مەن مىسقىل بارىن دا بايقادىق. ءوزىنىڭ جانە «جاڭا تۋىسقاندارىنىڭ» سۋرەتتەرىن جاريالاماۋدى ءوتىندى. اتالمىش الەۋمەتتىك جەلىدەن «دوستىق-تۋىسقاندىقتى» ايقىندايتىن سۋرەتتەردى ءجيى كورۋگە بولادى.
مۇنداي ناۋقاندىق شارالار جىل سايىن كوبەيە تۇسكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. از ۇلتتار مەن قىتايلار اراسىنداعى ارالاس نەكە تەلەارنالار ارقىلى دارىپتەلىپ، جاس وتاۋعا جەرگىلىكتى ۇكىمەت تاراپىنان مول سىيلىق بەرىلەدى. سوڭعى جىلدارى قىتايمەن نەكەلەسكەن قازاق جاستارى كوبەيە تۇسكەن. بىزگە كەنجەباي مولدانىڭ جاعدايى تۋرالى اڭگىمەلەگەن ارمان ارالاس نەكە قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارادى دەيدى.
– بۇگىنگى شىنجاڭ – بۇرىنعى شىنجاڭ ەمەس. مەن 2000 جىلداردىڭ باسىندا قازاقستانعا كوشىپ كەلگەنمىن. ءبىز كوشىپ كەلگەنگە دەيىن مۇلدەم باسقا ەدى. ءقازىر بارساڭ، ءوز قازاعىڭدى ءوزىڭ تانىمايسىڭ. قازاقستاننان كەلدى دەگەندەردەن قاشىق جۇرۋگە تىرىسادى. جۋىردا بارىپ، ەكىنشى بارماستاي بولىپ كەلدىم، – دەيدى ول.
ول ءار اپتا سايىن مەملەكەتتى تۋ شىعارۋ ءراسىمى اۋىلدى جەرلەردە ورىندالاتىنىن، بۇل شاراعا قاتىسپاعاندار تىزىمگە الىنىپ، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ءتۇرلى سىنىنا ىلىگەتىنىن ايتادى.
– ءتىپتى جايلاۋداعىلار دا ءار اپتا باسىندا جۇڭگو ءانۇرانىن شىرقاپ، تۋ شىعارۋعا جينالادى ەكەن. شاعىن اۋىلدارداعى ءار كوشەگە «قوعام تىنىشتىعىن» كۇزەتەتىن ساقشىلار بەكىتىلگەن. ولارعا قارسى ءبىر ءسوز ايتساڭ، «قارا تىزىمگە» ءىلىنۋىڭ مۇمكىن. ءقازىر شىنجاڭدا 1960 جىلدارداعى «مادەنيەت توڭكەرىسى» قايتا باستالعانداي، – دەيدى ول.
«جارقىن جەتى»: «جۇڭگو شەكارا كەلىسىمىن قايتا قاراستىرعىسى كەلەدى»
قىتايداعى قازاقتارعا جاسالعان قىسىمنىڭ سەبەبىن سان ءتۇرلى جورامالمەن تۇسىندىرەتىندەر كوپ. بۇرىن تەك ۇيعىرلارعا قولدانىلعان شارالار ەندى قازاقتارعا دا باعىتتالعان. «ءدىني ۇشقارىلىق» جەلەۋىمەن سوتتالعانداردىڭ سانى كۇرت كوبەيىپ، «ۇلتارازدىقتى قوزدىردى»، «ساياسي كوزقاراسى دۇرىس ەمەس» دەگەن سەكىلدى ءتۇرلى جەلەۋمەن قۋعىنداۋعا ۇشىراعانداردىڭ مولايا تۇسكەنى بايقالادى. ونىڭ ۇستىنە، ىشكى قىتايدان «ارزان ەڭبەك كۇشى»، «شىنجاڭدى دامىتۋعا كەلگەن حالىق قوسىنى»، «باتىس ولكەنى دامىتۋ (اشۋ) ءۇشىن كەلگەن ماماندار» سەكىلدى ارنايى باعدارلامامەن جىلىنا ميلليونداعان جۇڭگو ەڭبەكشىلەرى شىنجاڭعا اعىلا باستاعان. بۇل ءۇردىس جەرگىلىكتى بايىرعى حالىقپەن اراداعى ءتۇرلى الەۋمەتتىك شيەلەنىستەردى ۋشىقتىرا تۇسكەنى ءجيى ءسوز بولادى.
Watssap الەۋمەتتىك جەلىسىندە «جارقىن جەتى» اتىمەن قىتايداعى قازاقتارعا تانىمال بلوگەردىڭ اۋديوۇندەۋلەرى ءجيى جاريالانىپ ءجۇر. ول قىتايداعى قازاقتاردى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتۋ جيىلەپ كەتكەنىن حالىقارالىق باسىلىمدار ۇنەمى جازعانىمەن، وتاندىق (قازاقستاندىق) اقپارات قۇرالدارىنىڭ نەمقۇرايدىلىق تانىتىپ وتىرعانىنا قىنجىلادى. جۇڭگو مەن قازاقستان اراسىنداعى ارىپتەستىك-دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ نىعايىپ كەلە جاتقانىنا قاراماستان، جۇڭگو بيلىگى سول جاقتاعى ەتنيكالىق قازاقتارعا ءتۇرلى سىلتاۋمەن قىسىم كورسەتىپ وتىرعانىن ايتىپ، بۇعان جوعارى بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارۋ وتە ماڭىزدى قادام دەپ بىلەدى. «بىر-بىرىنە قازاقستانعا كوشەيىك» دەپ الەۋمەتتىك جەلىدە سويلەسكەن اعايىندىلاردى «تىنىش وتىرعان ەلدى ۇگىتتەدى» دەپ سوتتاۋى، جاۋاپقا تارتۋى، «جۇما قابىل بولسىن» دەگەنى ءۇشىن قاماپ تاستاۋى، قازاقستانعا كەلگەندەردى تەكسەرىپ-تەرگەۋى جۇڭگو بيلىگىنىڭ ادەيى ىستەپ وتىرعان قىساستىعى» دەپ بىلەتىندىگىن جاسىرمايدى. شىنجاڭ بيلىگى ءۇشىن قازاقستان سەنىمسىز، ءقاۋىپتى ەلدەردىڭ ساناتىندا ەكەنىن ءتۇرلى دەرەكتەرمەن دالەلدەگىسى كەلگەن بلوگەر وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن ۇيعىرلارعا قانداي قىسىم كورسەتسە، تۋرا سونداي قىسىمدى قازاقتارعا دا جاساي باستاعانىن ايتىپ، شەتەلدەگى دياسپوراسىن قۇقىقتىق تۇرعىدان قولداۋعا قازاقستان ۇكىمەتى ناقتى قادامدار جاساۋى كەرەك دەپ بىلەدى. ونىڭ ويىنشا، جۇڭگو بيلىگى ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا كەلىسىمىن قايتا قاراستىرعىسى كەلۋى مۇمكىن. بلوگەر جۇڭگو ۇلتشىلدارىنىڭ 2002 جىلى قول قويىلعان قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى شەكارا كەلىسىمىن زاڭسىز دەپ تانۋدى باسپا ءسوز ارقىلى تالاي جىلدان بەرى ايتىپ كەلە جاتقانىن ناقتى مىسالدارمەن تۇسىندىرۋگە تىرىسادى.
ەندى ءبىر توپ بلوگەردىڭ مۇنداي بولجامدارى دالەلسىز پىكىر دەپ قارايدى. ولار مۇنداي بايبالامنان گورى قىتايمەن ديپلوماتيالىق تۇرعىدا سۇحبات وتكىزىپ، قانداستار ماسەلەسىن وڭ شەشۋگە ءتيىسپىز دەگەن پىكىر ۇستانادى. ول ءۇشىن قازاقستان بيلىگى ماسەلەنىڭ مان-جايىمەن جۇيەلى تانىسىپ، جۇڭگو ەلشىلىگى جانە مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر كەزىندە ناقتى ءارى ساۋاتتى ۇسىنىستار جاساۋى ءتيىس. قازاقستان ازاماتتىعىن العان قازاقتاردىڭ ىشىندە قىتايعا بارىپ سوتتالعاندار بولسا، ولاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ جاۋاپكەرشىلىگىن قىتايداعى قازاقستان ەلشىلىگى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوز مويىندارىنا الۋى كەرەك. ول ءۇشىن بەلسەندى ازاماتتاردىڭ ساۋاتتى ءارى ناقتى فاكتىلەرمەن جۇمىس ىستەپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارعا جۇيەلى ۇسىنىس جاساۋلارى اسا ماڭىزدى.
وردا ەلدەس: «جۇڭگو ۇلتشىلدارىنىڭ قىسىمى»
فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە قىتايداعى قازاقتار تاريحىن جانە شىنجاڭ قازاقتارىنىڭ بۇگىنگى احۋالىن جۇيەلى ءارى ناقتى دەرەكتەرمەن جازىپ جۇرگەن وردا ەسىمدى قولدانۋشى ءدال وسى ماسەلەدە قىتايدىڭ جوعارى بيلىگى اراسىنداعى ايتىس-تارتىستىڭ سالقىنى دا بار دەگەن پىكىر بىلدىرگەن. ول جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتە جۇرگەن جۇڭگو ۇلتشىل-دەموكراتتارىنىڭ اتقارۋشى بيلىككە ەداۋىر ىقپال ەتىپ وتىرعانىن جازادى. ونىڭ پىكىرىنشە، جۇڭگو ۇلتشىلدارى قىتايداعى از ۇلتتار سانىنىڭ تىم ازدىعىنا قاراماستان، اۆتونوميالىق ولكەلەر قۇرىپ، ولارعا قۇقىقتىق تۇرعىدان ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بەرىپ وتىرعان پارتيا باسشىلارىن ۇنەمى سىناۋمەن كەلەدى. ولار ءجۇز مىڭداعان ادامنىڭ قولىن جيىپ، ۇلتتىق اۆتونوميالى بەس رەگيوننىڭ ستاتۋسىن جويۋى تالاپ ەتكەن. «كەيبىر اۆتونوميالىق ولكەلەردەگى از ۇلتتاردىڭ ۇلەس سالماعى سول جەردەگى قىتايلاردىڭ سانىنان الدەقايدا ازدىعىنا قاراماستان، ولارعا ساياسي جانە مادەني-الەۋمەتتىك ۇلكەن جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلۋى ۇلى دەرجاۆاعا اينالۋى ءتيىس قىتايدىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ وتىر» دەپ سانايتىن ۇلتشىلدار سانىنىڭ كوپتىگى شىنجاڭ، تيبەت، ىشكى موڭعول اۆتنوميالى ولكەلەرىندەگى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ وتىرعان بولۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيدى. ول شىنجاڭداعى سوڭعى وقيعالاردا سول ۇلتشىلداردىڭ قولتاڭباسى بارىنا ءشۇبا كەلتىرمەيتىندىگىن جاسىرمايدى.
P.S. جۋىردا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىندا گەرمانيالىق قازاق ءومىرحان التىن پرەزيدەنت نازاربايەۆقا قىتايداعى قازاقتاردىڭ قيىن جاعدايعا تاپ بولعانى جايىندا ايتقان بولاتىن. پرەزيدەنت نازاربايەۆ ءوزىنىڭ بۇل ىستەن حابارسىز ەكەنىن جەتكىزىپ، ق ر ءسىم مەن ەلشىلىك ارقىلى ناقتىلى جاعدايدى انىقتاپ، ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل اۋدارۋعا ۋادە بەرگەن ەدى.
