ال بۇل قالانىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى قالاي؟
سونىمەن، ەندى 15 جىلدان كەيىن وسكەمەن قالاسىن قانداي وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر؟ قالا قالاي تۇرلەنەدى؟
بىلەرىمىز، وسكەمەن قالاسىنا قاتىستى جوسپارلانعان اۋقىمدى جوبالاردىڭ بارلىعى دا ورىندالماق.
ءبىز وقىرمان قاۋىمدى قازىرگى جانە 15 جىلدان كەيىنگى وسكەمەنگە ساياحاتتاپ قايتۋدى ۇسىنامىز.
قازىرگى وسكەمەن
وسكەمەن ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا، التاي تاۋىنىڭ قونىشىندا ورنالاسقان، كورىكتى قالالاردىڭ ءبىرى. تاريحى سوناۋ 18 عاسىردان باستالاتىن قالا كورىكتى دە سىمباتتى تابيعاتىمەن تارتىمدى.
مۇندا 300 مىڭعا جۋىق حالىق تۇرادى. سوڭعى كەزدەرى وسكەمەن قالاسى دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلدى دەسەك قاتەلەسپەيمىز. جاڭا تەاتر، ءبىر جەرگە ورنالاسقان سپورت كەشەندەرى، قالانىڭ شەتىنەن سالىنىپ جاتقان جاڭا اۋدان، اكىمشىلىك ورتالىق، ەرتىس بويىنىڭ اباتتانۋى، گۇلزارعا بولەنۋى، ەتنواۋىل سالىنىپ، حالىق قىدىرىستايتىن، قالا تۇرعىندارى جاز بويى سەرۋەندەيتىن ورىنعا اينالۋى – وسكەمەننىڭ بۇگىنگى كەلبەتىنىڭ اجارى.
وسكەمەنگە بارساڭىز، اسەم ساياباقتار، تاريحي ەسكەرتكىشتەر، قالا شەتىندەگى قىستىق سپورت الاڭدارى، ءىرى ءوندىرىس وشاقتارى قارسى الادى. بۇل قالانى – التاي ءتاجى دەپ اسپەتتەيتىندەر دە كوپ.
وسكەمەندە كوپساندى ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى عانا ەمەس، وسى ايماقتىڭ ەكونوميكاسىنىڭ تىرەگى دە وسى قالا.
قالا جىل سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. مۇندا وبلىستىڭ ءار اۋدان-اۋىلىنان كەلىپ جۇمىس ىستەيتىندەر كوبەيۋ ۇستىندە. بۇل ىشكى كوشى-قون وبلىس ورتالىعىندا جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا وراي جاراتىپ وتىر.
سوڭعى بىرنەشە جىلدا وسكەمەننىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەسى دامىعانى بايقالادى. حالىقتىڭ جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك ارتقان.
ەكونوميكاسى جانە تۇرعىندار سانى
2025 جىلعا قاراي وسكەمەن حالقىنىڭ سانى 400 مىڭعا جەتەدى. ال 2030 جىلعا قاراي تۇرعىندار سانى – جارتى ميلليوندى قۇراماق!
بۇل ۋاقىتتا وسكەمەن ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى دەگەن وبلىس ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالادى. قالا ءوزىنىڭ وندىرىستىك دامۋ باعىتىنان اداسپايدى. ءوندىرىستىڭ قارىشتاپ دامۋى ارقاسىندا شىعىسقا ەلىمىزدىڭ عانا ەمەس، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىنان جوعارى بىلىكتى ماماندار اعىلادى. ولاردىڭ اراسىندا ءبىر كەزدەرى شىعىستان باسقا مەملەكەتكە كوشىپ كەتكەندەر دە قايتا ورالادى.
اينالدىرعان بەس جىلدىڭ ىشىندە وسكەمەن وزىنە ىرگەلەس جاتقان گەراسيموۆكا، پراپورششيكوۆو، ۋشانوۆسكيي سياقتى پوسەلكىلەردى قۇرامىنا قوسادى. ال ون جىلدىڭ ارالىعىندا گلۋبوكوە پوسەلكىسى دە قالانىڭ قۇرامىنا كىرەدى. ءبىراق ولار قاراۋسىز قالمايدى. وبلىس ورتالىعىنا جاڭادان قوسىلعان اۋدان-اۋىلدارعا جەڭىل رەلستى ترامۆايلار قاتىناي باستايدى.
يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىم
الداعى 15 جىلدا وسكەمەندى ۇلكەن وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر. ونىڭ كوپشىلىگى وندىرىسكە قاتىستى. قالاداعى وندىرىستىك قۋات كوزدەرى سانالاتىن زاۋىت-كاسىپورىندار قالانىڭ ورتالىعىنان سىرت جەرگە كوشىرىلەدى. ەڭ ءىرى كاسىپورىندار ارنايى بەلگىلەنگەن اۋماقتا ورنالاسىپ، سول كەزدىڭ تەحنولوگيالىق تالابىنا ساي مودەرنيزاسياعا ۇشىرايدى.
بۇل رەتتە ءبىرىنشى كەزەكتە زاۋىتتارعا قورشاعان ورتانىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن زاماناۋي قۇرال-جابدىقتاردى ءوز جۇمىسىنا كىرىكتىرۋ تالابى قويىلادى. وسىنىڭ ارقاسىندا وسكەمەندەگى ەكولوگيالىق احۋال جاقسارىپ، ءومىر ءسۇرۋ جەڭىلدەيدى. وكپە-باۋىر جانە ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ سانى ازايىپ، اۋاعا تاستالاتىن ۋىتتى، زياندى قالدىقتاردىڭ مولشەرى تومەندەيدى.
2020 جىلعا دەيىن كانادامەن اراداعى ارىپتەستىكتىڭ ارقاسىندا قالادا ۋراندى اففيناجداۋ بويىنشا زاۋىت سالىنادى. بۇدان سىرت تولىق سيكلدى كولىك زاۋىتى پايدا بولىپ، تەمىر تۇلپارلاردى دانەكەرلەۋ، بوياۋ جانە قۇراستىرۋ، كولىك بولشەكتەرىن، شتامپوۆكا بۇيىمدارىن جانە پلاستماسس شىعارۋ ءىسى جولعا قويىلادى.
قازاقستاندىق كاسىپورىنعا قۇيىلعان ينۆەستيسيا كولەمى 5،7 ملرد دوللاردى قۇرايدى. زاۋىت جىلىنا 120 مىڭ تەمىر تۇلپار شىعاراتىن قۋاتقا يە بولادى. جاڭا وندىرىستىك وبەكت 12 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋعا سەپتەسىپ، ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىن 1 ملرد دوللارعا كوتەرىپ تاستايدى.
2020 جىلى قاسىم قايسەنوۆ اۋىلىنىڭ جانىنداعى 400 گا اۋماققا سولتۇستىك جاعالاۋداعى جەو (جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى) سالىنادى. سوڭعى جىلداعى جوعارى ساپالى تەحنولوگيالارمەن تۇرعىزىلعان جاڭا جەو-2 ارقاسىندا قالا جىلۋدان تاپشىلىق كورمەيتىن بولادى.
بۇدان سىرت تۇرعىن ءۇي شارۋاشىلىق، سۋ جانە جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جەلىلەرى تولىقتاي مودەرنيزاسيالانادى. اتاپ ايتقاندا «اقبۇلاق» باعدارلاماسى بويىنشا سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جەلىلەرى جانە سۋ شىعارۋ وبەكتىلەرى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، ەسكى ناسوستار ەنەرگوسىيىمدىلىعى جوعارى جاڭا ناسوستارمەن اۋىستىرىلادى.
2020 جىلعا قاراي وسكەمەن حالقىن ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وڭتۇستىك اۋىل، ۆوكزالنايا، ايتىقوۆ كوشەلەرىنىڭ، مۇناي بازاسى اۋدانىنىڭ، اۋەجەي، سولتۇستىك اتامانوۆسكى جانە تومەنگى سوگرينكس توعاندارىنىڭ، زاششيتا، شمەليەۆ لوگ شاعىن اۋداندارىنىڭ، كراسينا، نوۆو-ترويسك، مەنيەۆنوە، احميروۆو جانە وكتيابرسك سۋ بوگەتتەرىنىڭ بويىمەن سۋمەن جابدىقتاۋ تەحنيكاسى جۇرگىزىلەدى.
ساۋلەت كەشەنى
ۋاقىت وتە كەلە وسكەمەن قالاسىنىڭ ساۋلەتتىك كەشەنى قۇلپىرا تۇسەدى. 2025 جىلعا قاراي قالانىڭ شەكاراسى ىرگەلەس جاتقان اۋدان-اۋىلداردىڭ ارقاسىندا كەڭەيە تۇسەتىنىن ايتتىق. بۇل ۋاقىتتا وسكەمەننىڭ اۋماعى التى مىڭ گەكتارعا ۇلكەيەدى. جىبەك ماتا كومبيناتى بۇل ۋاقىتتا ورتالىققا اينالىپ، قالاداعى نەگىزگى اكىمشىلىك ورتالىقتار وسى جەردە ورنالاسادى.
ەڭ باستىسى، بولاشاقتا وسكەمەندىكتەر وندىرىستىك كاسىپورىنداردان اۋلاقتا تۇراتىن بولادى. تۇرعىندار قولايلى جەرگە، ءبىرىنشى كەزەكتە ەرتىستىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا كوشىرىلەدى. بۇل ارادا سونىمەن قاتار 11 مىڭ ادامعا ارنالعان 7 كەشەنى بار رەكرەاسيالىق ايماق پايدا بولادى.
سونىمەن قاتار بەس جىلدىڭ ارالىعىندا ەتنوگرافيالىق ساياباقتىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ، ونىڭ ىشىندەگى جانۋارلار ساياباعىنىڭ اۋماعى كەڭيدى. مەنوۆنوۆ قازانشۇڭقىرى قايتا ورنالاستىرىلىپ، قايىق ستانسياسى، يپپودروم، ەكولوگيالىق ساياباق، تەننيس ورتالىعى جانە قازاق درامالىق تەاترى مودەرنيزاسيالانادى.
اكىمشىلىك، وبلىستىق اۋرۋحانا، مۇراعات، پروكۋراتۋرا، سوت جانە باسقا دا مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمدار قالانىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا كوشەدى.
2030 جىلعا دەيىن 19-شى اۋداندا جاڭا فۋتبول ستاديونى، اۋىر اتلەتيكا ورتالىعى، اۋرۋحانا كەشەنى، مەكتەپتەر، كوپقاباتتى كولىك تۇراعى، كينوتەاتر، بازار، جاسوسپىرىمدەر ءۇيى جانە ابايدىڭ شىعارمالارىن وقۋعا ارنالعان كلۋب اشىلادى. بارلىعى 130-دان اسا عيمارات بوي كوتەرەدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى بيىكتىگى 5-تەن 12 قاباتقا دەيىن جەتەتىن تۇرعىن ۇيلەر بولماق. ال وزگەلەرى مادەني-الەۋمەتتىك جانە اكىمشىلىك عيماراتتار بولادى.
سونىمەن بىرگە قالاداعى بارلىق جاعالاۋلارعا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلەدى. ەڭ نەگىزگى جاڭالىق – جولاۋشىلارعا ارنالعان سۋ ترانسپورتىنىڭ جۇمىسى جولعا قويىلادى. ۆوكزال ماڭىنداعى وزەننەن بۇقتىرما، سەمەي، كەرەكۋ جانە ومبىعا دەيىن قاتىنايتىن شاعىن كەمەلەر جۇرە باستادى.
مىنەكەي، وسىلايشا وسكەمەن قالاسى ەۋرازيالىق ايماقتىڭ وزەن-ترانسپورتتىق جۇيەسىن بىرىكتىرەتىن وزىندىك ورتالىققا اينالماق.
«قالا مەن دالا»
