پارتيا تۋرالى
– سوڭعى ۋاقىتتا پرەزيدەنتتى قولدايتىن پارتيالاردىڭ قاتارى كوبەيدى. بۇعان قالاي قارايسىز؟
– مۇنداي پارتيالاردىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى راس. قۇداي اقىرىن بەرسىن. م.گورباچيەۆ باسشىلىققا كەلگەندە مىناداي انەكدوت شىعىپ كەتكەن. امەريكاندىق ديپلوماتتار وزدەرىنىڭ كەڭەستىك ارىپتەستەرىنەن: «گورباچيەۆتى كىم قولداپ جۇرەدى؟» – دەپ سۇراپتى. سوندا كەڭەستىك ديپلوماتتار: «ەشكىمنىڭ قولداۋىنسىز، ءوزى جۇرەدى»، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
سول سياقتى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ دە دەنى ساۋ. ال، الگىندەي پارتيالار مەملەكەت باسشىسىن قولداۋ ءۇشىن قۇرىلماعان، كەرىسىنشە، مەملەكەت باسشىسى ولارعا قولداۋ كورسەتىپ وتىر. ەگەر پرەزيدەنت قولداماسا، ولار وسى ۋاقىتقا دەيىن جاي انشەيىنگى ءبىر كلۋبتارعا اينالىپ كەتەر ەدى. سوندىقتان، ولاردى سالماقتى ساياسي كۇش دەۋگە ءالى ەرتە.
– ولار سونشالىق دارمەنسىز بە، سوندا؟
– بيۋروكراتيالىق كونگلومەراتتان ساليقالي ساياسي پارتياعا اينالۋى مۇمكىندىگى «وتاندا» (قازىرگى «نۇر وتان») بولعان، ءبىراق مارات وسپانوۆتىڭ قازاعا ۇشىراۋى ويعا العان جوسپاردى جولدا قالدىردى.
دەموكراتيا تۋرالى
بىزدە، ۇلكەن وكىنىشكە قاراي، دەموكراتيا دەگەندى وپپوزيسيانىڭ قولىنداعى جالاۋ دەپ ءتۇسىنۋ ءورىس الىپ بارادى. بۇل – وتە ءقاۋىپتى جاعداي.
بيلىك تۋرالى
بىزدە ءبىر اكىم اۋىسسا، ونىڭ بۇكىل كومانداسى اۋىسادى، ورىنباسارلارىنان باستاپ بازار باستىعىنا دەيىن.
پوزيسيا جايىندا
اقپارات سالاسىن باسقارعاندا، بىردە-بىر ۇكىمەت باسشىسىمەن تاتۋ بولۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سەبەبى، ولاردىڭ تۇسىنىگىندە، مەن ۇكىمەت باسشىسىن باسپاسوزدەن «قورعاۋىم» قاجەت بولاتىن. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا وسىنى تالاپ ەتەتىن. ەگەر مەن ۇكىمەت باسشىلارىن، ۇكىمەت مۇشەلەرىن قورعاۋعا جول بەرسەم، وندا ولاردىڭ ورىنباسارلارىن، ورىنباسارلاردىڭ ورىنباسارلارىن، قىسقاسى، بارلىعىن قورعاۋعا تۋرا كەلەر ەدى.
تاعى دا پارتيا تۋرالى
بۇگىنگى جاعدايدان كەلىپ تۋاتىن ءبىر مىندەت – ءبىزدىڭ قوعامدا تىم بولماعاندا، ءبىر دەموكراتيالىق پارتيانىڭ تامىرىن تەرەڭگە جىبەرىپ، ورنىقتىرۋ.
تاعى دا پوزيسيا جايىندا
پرەزيدەنتتىڭ جاقىن اينالاسىنداعىلار جۇرگىزىپ وتىرعان باعىتپەن مەنىڭ كوزقاراسىم دا، ۇستانىمىم دا مۇلدە سايكەس كەلمەيتىندىگىنە كوزىم جەتتى. ولار مەملەكەت باسشىسىن اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋدە مونوپوليا قالىپتاستىردى جانە ءوز يدەيالارىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىمەن وتكىزۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ وتىر.
ءتىل تۋرالى
بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋ مادەنيەت مينيسترلىگىنە جۇكتەلىپتى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ ونەردىڭ قاي تۇرىنە – وپەراعا ما، بالەتكە مە، ايتىسقا ما، قايسىسىنا كەرەك بولدى ەكەن، جۇمباقتى شەشىپ كورىڭىز...
شىندىق جايلى
مەنىڭشە، مىنەزدى قالىپتاستىراتىن – مادەنيەت. ىشكى مادەنيەت. ىشكى مادەنيەتى كەمشىن ادام – ەشۋاقىتتا شىندىقتى ايتا المايدى. ۇلكەن مادەنيەتتى يگەرگەن ادام – ءاماندا شىندىقتىڭ جانىندا بولادى. ويتكەنى، شىندىقتى ايتپاۋ – ۇلكەن مادەنيەتسىزدىك.
يدەيا تۋرالى
ساياسي پارتيانىڭ قۇرىلۋى ءبىر ادامنىڭ نەمەسە ءبىر توپ ادامنىڭ «يگىلىگى» بولۋعا ءتيىس ەمەس. ساياسي پارتيالار قوعامنىڭ ىشكى قاجەتتىلىگىنەن پايدا بولادى جانە پايدا بولۋعا ءتيىس. بەلگىلى ءبىر يدەيالار، قۇندىلىقتار، پرينسيپتەر قوعامنىڭ ءوز قايناۋىنان ءوتىپ بارىپ، سونىڭ توڭىرەگىندە ازاماتتار ساياسي پارتياعا نەمەسە قوزعالىسقا بىرىگۋى مۇمكىن. تەك وسىنداي جاعدايدا عانا ساياسي پارتيا ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى بولادى.
قدت قالاي قۇرىلدى؟
بيلىكتىڭ ساندۋعاشتارى كەشە جانە بۇگىن قالاي سۇڭقىلداپ سايراسا دا ايتايىن، قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى قوزعالىسىنىڭ (قدت) قۇرىلۋى ەليتا ىشىندەگى ەلەۋلى دۇنيەتانىم قاقتىعىس ەدى.
جالپاقبايلار جايىندا
تاڭ ازاننان قارا كەشكە دەيىن پرەزيدەنتتى سۇڭقىلداپ ماقتاي بەرۋ – ادالدىقتىڭ جانە دايەكتىلىكتىڭ بەلگىسى ەمەس. بۇل – جاعىمپازدار مەن جالپاقبايلاردىڭ ءىسى.
بۇل كىم ءۇشىن؟
ۇكىمەتتىڭ باسىلىمدارداعى «حالىقتىڭ جاعدايى جاقساردى»، «شىرايى كىردى» دەگەن مازمۇنداعى ماقالالار – بيلىك باسىندا وتىرعان بەس-التى ادامدى جۇباتۋ ءۇشىن جاريالانىپ جاتقان ماقالالار.
ماعاۋين جايىندا
مەن ايتار ەدىم، ەگەر قازاقستاندا ادەبيەت، مادەنيەت قايراتكەرلەرىنە ەڭ جوعارى اتاق بەرۋ كەرەك بولسا، ونى مۇحتار ماعاۋينگە بەرۋ كەرەك. سەبەبى، ءتوتاليتاريزمنىڭ تۇسىندا «وتكەنىڭدى ۇمىت، كەڭەستىك داۋىرگە قىزمەت ەت» دەپ جان-جاقتان كۇشتەپ جاتقاندا، بۇل كىسى ءوزىنىڭ باسىن قاۋىپ-قاتەرگە تىگىپ ءجۇرىپ، حالقىمىزدىڭ ادەبيەت تاريحىن ءۇش عاسىرعا ءارى جىلجىتتى. بۇل – ۇلكەن ەرلىك. سول ءۇشىن جەكە باسىندا كوپ قيىندىقتار بولدى. ءماعاۋيننىڭ وسى ەرلىگى تاۋەلسىزدىك العان ون ءتورت جىلدىڭ ىشىندە دە اسا ەلەنبەي كەلە جاتىر.
قونايەۆ تۋرالى
بيلىك باسىنداعى ادامنىڭ قاراپايىمدىلىعى، دەگدارلىعى، تەكتىلىگى – حالقىنا ماقتانىش، تاريحقا ۇلگى ونەگە. سونداي ادامنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ديمەكەڭ، دىنمۇحامەد قونايەۆ. پاراساتتى بايلىقتان، حالىقتى بيلىكتەن ارتىق قويۋ ءداستۇرى دە سول كىسىنىڭ كەزىندە قالىپتاسقان ەدى.
قازاق قانداي؟
جالپى، بىزدە كوپ نارسەنىڭ سۇراۋى جوق. حالىق ۇندەمەيدى، ونى بيلىك تە ابدەن ءبىلىپ العان. باسقاشا ايتساق، قازاقتىڭ كونبىستىگى، ونىڭ پروبلەماسىنا اينالىپ وتىر.
وزگەسى...
اۆتوريتاريزم كۇشەيگەن سايىن ونىڭ قيراۋى دا، كۇيرەۋى دە قورقىنىشتى.
...
وي-پىكىر ايتۋعا مۇمكىندىك بار. راس، شەكتەۋلى. ول سول شەكتەۋلىلىگىمەن دە قۇندى.
...
بىزدە قىزمەتتەن كەتكەندەر نە كۇڭكىلدەپ كەتەدى، نە ەسىكتى تارس جاۋىپ كەتەدى.
...
مينيستر از سويلەپ، كوپ ىستەيتىن ادام بولۋى كەرەك.
...
بىزدە ءبىر ادام مەن ەكىنشى ادامنىڭ اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىك بولا قالسا، سول ەكى ورتاعا كيلىگە كەتەتىندەر كوپ قوي. تۇپ-تۋرا جازدىگۇنى ءيىس-قوڭىسقا ۇيمەلەيتىن كوك شىبىن سياقتى.
...
ساياساتتانۋدا «قوعامداعى ۇلكەن وزگەرىستەر مەن توڭكەرىستەر حالىق قۇلدىراۋعا كەتىپ بارا جاتقان كەزدە ەمەس، سول قيىن جاعدايدان شىعا باستاعاندا باستالادى» دەگەن قاعيدا بار.
ماقالانى دايىنداۋدا التىنبەك سارسەنباي ۇلىنىڭ سۇحباتتارى مەن وي-پىكىرلەرى توپتاستىرىلعان «تاۋەلسىز ەلدە تاۋمەندى تۇلعالار بولماۋى كەرەك» جيناعى پايدالانىلدى.
