اقپارات تاسقىنىنىڭ قارقىنى كۇن ساناپ ءوسىپ كەلەدى. بىلتىرعى مەرەكە بيىل قاسىرەتتەردى ەسكە تۇسىرەتىن الدەبىر داتا ياكي ەلەۋسىز كۇننىڭ ءبىرى بولىپ شىعا كەلۋى بەك مۇمكىن. بۇرناعى جىلعى وقيعالار تىزبەگى ءقازىر الىس ءبىر عاسىرلارداعى ەرتەگى مەن اڭىز ارالاس اڭگىمە سەكىلدى. ال كەيدە الىس عاسىرلار تۇڭعيىعىنان جەتكەن اقپار كۇنى كەشە بولعانداي كورىنەتىنى قىزىق...
عالامتور... ەسكى مەن جاڭانىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ، قاتىگەزدىك پەن مەيىرىمنىڭ، بار مەن جوقتىڭ ميداي ارالاسقان ورتاسى. ءوز قاسىڭداعى وقيعاعا، ىسكە، ءتۇرلى تاعدىرعا نازار سالماۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق وزگە قيىرداعى قيلى تاعدىرعا كوز مونشاعىڭىزدى ۇزەسىز. ەڭ باستىسى قانداي اقپارات وقىساڭىز دا، سوعان ساي جاۋاپ قالدىرۋىڭىزعا، پىكىر بىلدىرۋگە قۇقىڭىز بار. ءسىز ساياساتتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى، بولماسا فيلوسوف ياكي الدەبىر سالانىڭ عالىمى بولۋىڭىز شارت ەمەس، كوزقاراسىڭىز وزىڭىزگە، جازىڭىز، قالدىرىڭىز، شامىنا ءتيىڭىز، سىناڭىز، مىنەڭىز، العىس ايتىڭىز – ەرىك الدىڭىزداعى كومپيۋتەردىڭ پەرنە تاقتاسىنا باسىلعان ساۋساقتارىڭىزدا. تىنتۋىرىڭىزبەن تىنتۋىرلەپ ءجۇرىپ، ەل كورمەگەندى، ەل وقىماعاندى، ەل ەستىمەگەندى تابىڭىز دا، دوستارىڭىزعا، ءوزىڭىز كورمەگەن تانىستارىڭىزعا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى مايدانداستارىڭىزعا، ووو، ول تۇگىلى كورمەستەن، تانىماستان سىزگە كەرى وپپونەنت، قارسىلاس بولىپ ۇلگەرگەن، ءبىرىڭىزدى-بىرىڭىز ۇناتپايتىن الدەبىر باسەكەلەستەرىڭىزگە لاقتىرا سالىڭىز. ۇناتۋى دا، ۇناتپاۋى دا مۇمكىن. پىكىرتالاس. پىكىردىڭ سان الۋاندىعى – دەموكراتيانىڭ ولشەمى. سولاي ما ەكەن؟! ونى كىم ايتتى ەكەن، كىم شىعاردى ەكەن؟ بىلمەيمىن... ەندى ءسىز قۇقىلىسىز، ەش قىمسىنباستان، مۇنىم قالاي بولار ەكەن دەپ ويلانباستان، اعايىننىڭ، مەيلى ول كىم بولسا، ول بولسىن، جاعاسىنان الاسىز، تىعىلىپ وتىرىپ كوممەنت جازاسىز، تاسادا تۇرىپ تاس لاقتىراسىز. قوي دەيتىن ەشكىم جوق. مىنە، ەركىندىك! الپىستاعى اعانىڭ جازباسىنا بەسىكتەن بەلى شىقپاستان ينتەرنەت الەمىن كەزگەن الدەبىر بوقمۇرىن سىڭبىرە سالادى. ونىڭ جاقتاستارى كوپ-اق، بىردەڭە دەپ قارسى شىعار بولساڭىز، ءبىتتى، ءبىر توپ شۋىلداق قاقىرىپ-تۇكىرىپ، اق ءيتى مەن كوك ءيتىن كەزەك جۇمساۋى مۇمكىن. ساق بولىڭىز!
ينتەرنەتشىل بالا دەمەكشى، ونىڭ نەمەن اينالىسىپ، نەنى وقىپ، نەنى كورىپ وتىرعانىن قاداعالايتىن اتا-انا كەرەك. الايدا عالامتور تۇگىلى، كومپيۋتەردىڭ ءتىنتۋىرىن ۇستاپ كورمەگەن كەيبىر وتاعاسى مەن وتاناسى ونى قالاي قاداعالاماق؟
ارينە، ەركىن پىكىر ءبىلدىرىپ ۇيرەنگەن ءجون. الايدا ادەپتەن وزباۋدى ۇمىتا بەرەتىنىمىز دە جاسىرىن ەمەس.
ينتەرنەتشىل بالا دەمەكشى، ونىڭ نەمەن اينالىسىپ، نەنى وقىپ، نەنى كورىپ وتىرعانىن قاداعالايتىن اتا-انا كەرەك. الايدا عالامتور تۇگىلى، كومپيۋتەردىڭ ءتىنتۋىرىن ۇستاپ كورمەگەن كەيبىر وتاعاسى مەن وتاناسى ونى قالاي قاداعالاماق؟
عالامتور... ىشقىنۋلار مەن ىسقىرۋلاردىڭ، ايعاي مەن سۇرەننىڭ، ۇنسىزدىك پەن موماقان ارماننىڭ، ىزگى وي مەن ىبىلىستىك ارىپتالاستىڭ جاشىگى. قوقىسقا تولى. ءىنجۋى دە جەتەرلىك. كەرەگىن الىڭىز. ءبىراق كەرەگىن تابۋ وڭاي ەمەسىن كوكەيگە بەكەم ساقتاڭىز. كەرەكسىزدى دەرەكسىز تابا سالۋ جىلدام.
جەلىلەردىڭ كۇن قۇرعاتپاي الدىندا وتىرساڭىز، وقىمىستى بولىپ شىعا كەلەسىز. سانسىز سيفرلاردى، عىلىمنىڭ ءار سالاسىن، انىقتامالىقتار مەن ەنسيكلوپەديالاردى ءبىر ءوزىڭىز مەڭگەرىپ العانداي سەزىنەسىز، الايدا... الايدا ەشتەڭە وقىماعانىڭىز، ەشتەڭەنىڭ ۇشىعىنا جەتە الماعانىڭىز تاعى راس. مۇنداعىنىڭ ءبارى ساعىم سەكىلدى، تەز وقيسىز، تەز وشەدى. ءسىزدىڭ جەلىلەر شوعىرىنان تاپقان الدەبىر كورسەتكىشتەر مەن تالداۋلارىڭىزدى، الدەبىر تاريحي تۇجىرىم مەن ءپالساپالىق ويلارىڭىزدى وزگەلەر وقىپ، وسىنىڭ ءبارىن قايدان بىلەدى دەپ اۋىزدارىن اشادى. ءسىزدى دانىشپان سانايدى. ءسىزدىڭ كوزقاراس، تۇجىرىم دەپ باعالايدى. ءسىز ەندى تۇلعاسىز. ءبىراق كەۋدەڭىزدىڭ قۋىس ەكەنىن ءوزىڭىز عانا بىلەسىز... ونى جاسىراسىز. سوندىقتان دا وزگە بولىپ ءومىر سۇرەسىز. وزگەنى وزىڭىزگە اينالدىرىپ ءومىر سۇرەسىز. سول ءبىر اسىل ءسوزدى ايتۋ ءۇشىن، سول ءبىر تۇجىرىمدى جاساۋ ءۇشىن سان ايلاپ كىتاپتار اقتارعان، تاجىريبەلەر جاساعان الدەبىر ويشىل ياكي عالىم ۇمىت قالعان. ونىڭ ويىن تەرىس اينالدىرىپ، ءسىز پايدالاندىڭىز. شەكسىز رەسۋرستاردى قولداندىڭىز. ونىڭ ءوزى قابىلەت! ءبىراق...
ەندى بىردە ءوز ويىڭىزدى ەكى قاراپ وڭدەمەستەن، ءوزىڭىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاڭىزعا سۇڭگىتىپ كەپ جىبەردىڭىز. ەڭ باستىسى، جازباڭىزدىڭ گرامماتيكالىق قاتەلىكتەرىنە، وي-مازمۇندىق ۇردا-جىقتىعىنا، جارتى سويلەم، جالاڭ قۇرىلىم ەكەنىنە ءمان بەرىپ جاتقان ءسىز جوق، بارلىق شەكتەۋلەر مەن كەدەرگىلەر سىزىلىپ تاستالعان، سوعان قاراماستان و ءبىر شەتتەن، وزگە قالادان، وزگە اۋداننان، وزگە اۋىلدان الدەبىر كىسى ويىڭىزدى ۇناتىپتى. ماقۇل. تاعى بىرنەشەۋىنە دە جامان اسەر ەتپەگەن كورىنەدى. دۇرىس. ەندى كەلىپ باسقا ءبىر شەتتەن ءسىز كورمەگەن، اتىن ەستىمەگەن قايداعى بىرەۋ اقىل ايتا باستايدى، دۇرىس ەمەس دەيدى، سويلەمىڭدى تۇزە دەيدى، ۇتىر-نۇكتەڭدى بايقاپ قوي دەيدى، ءسوزدى ورنىمەن قولدان دەيدى، مادەنيەتتى بول دەيدى. كىم ول سونشا بۇلاي اقىل ايتاتىن؟ جاتىپ كەپ ارىلدايسىڭ. ءوزىڭنىڭ جازباڭدى قورعاۋىڭ كەرەك. ال ول جازباڭنىڭ باسىندا پروزا، پوەزيا دەگەن انىقتامالار تۇرسا، وندا تىپتەن كۇيىپ كەتەسىڭ. كۇڭىرەنەسىڭ. كىجىنەسىڭ. وزگە ازداعان وقىرمانىڭىزعا قىزىق كەرەك، ورتاعا ماي قۇيا تۇسەدى. بىرەۋى «ەپ» دەيدى، ەندى ءبىرى «شوق» دەيدى. بىرەۋى جۇباتقانسيدى، تاعى ءبىرى ساعان جانى اشىعانسىپ، ەكى جاقتىڭ دا كوڭىلىن جىقپاي، «...ەندى دۇرىسىراق، ونشا ۇلكەن اعاتتىق تا جوق سەكىلدى... ءبىراق...» دەپ ءمۇلايىمسيدى. تانىمايتىن قاسىڭا قاراداي ءوش بوپ، ءسال جىلى ءسوز ايتقان پىكىرلەسىڭە جۇرەگىڭ ەلجىرەپ سالا بەرەدى. مىنە، بۇگىنگى عالامتور ادەبيەتى. «ءشوپ تە – ولەڭ، شوڭگە دە – ولەڭ». سويلەم قۇراي بىلسەڭ، جازۋشىسىڭ. ونداي اتاقتى ساعان ەشكىم بەرگەن جوق، جەكە پاراقشاڭا، بولماسا ءوزىڭنىڭ بلوگىڭا، ياكي سايتىڭا ءىلىپ قوي. ساعان قوي دەگەن پەندە بولماس. بولىپ جاتسا، يت تەرىسىن باسىنا قاپتاي سال. ەشكىمدى ەركىنسىتپە. سەنزۋرانىڭ زامانى وتكەن. بىرتە-بىرتە كىتاپتىڭ دا «مودىدان» قالارىن ءىشىڭىز سەزىپ ءجۇر. ات شىعارۋدىڭ توتە جولى سارعايعان جۋرنالدار مەن گازەتتەردىڭ بەتىندە كولدەي بولىپ تۇرۋ ەمەسىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. الەۋمەتتىك توبىڭىز، ءسىزدى جاقتايتىندار مەن جاقتامايتىندار قانشا كوپ بولسا، سونشا جاقسى. ويىڭىزعا كەلگەنىن تىزە بەرىڭىز. ءبارى اڭتارىلىپ قارايدى، ولەڭىڭىزدى ءوزىنىڭ «تىلدەي جازبالارىنا» (ميكروبلوگ) كوشىرىپ الادى. ءسىزدى ارنايى قورعايتىن ادۆوكاتتارىڭىز سولار... دەمەك، ادەبيەتتىڭ وزىندىك وقىرماندارى بارشىلىق. ولاردىڭ قالاي توپتاسقانى، اينالاڭىزعا قالاي جينالعانىن ءوزىڭىز دە ءبىلىپ وتىرسىز...
عالامتور... تۇتاسقان الەم. ورمەكشىنىڭ تورى دەرسىز. ەندى شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ورنىن جىلتىرى مول ۆيرتۋالدى ماحاببات، شىنايى ارالاس-قۇرالاس دوستىقتىڭ ورنىن ۆيرتۋالدى سىيلاستىق باسىپ كەلەدى. تەك كوگىلدىر ساعىمدى عالامتورلاردىڭ ىشىندە سان مەن سيفرلاردىڭ، الدەبىر اتاۋلار مەن وزىڭە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ەسىمدەردىڭ جاقىنىسىز... تانىسىڭىزدان اجىراپ، تانىماسىڭىزدى جاقىن تۇتاتىن مەزگىل ءقازىر. يىرىمىنە ەسسىز ۇڭىلگەن كەيبىر جاندار ونىڭ تۇتقىنىنا دا اينالىپ ۇلگەرگەن. جالعىزدىق پەن كۇيزەلىستىڭ اساۋ تولقىندارىنا جۇتىلعاندار قانشاما؟ بۇيىعى، جاداۋ-جۇدەۋ... بۇل دا ءبىر وتپەلى كەزەڭ شىعار. جاماندىعىن ايتىپ تاۋىسا المايسىز، ال جاقسىلىعى دا ۇشان-تەڭىز. تەك سونى ورنىمەن پايدالانا بىلسەك، مۇمكىندىگىن بارىنشا ىقتياتپەن جۇزەگە اسىرىپ، ادامي قالپىمىزدى نىقتاپ، ءبىلىمىمىزدى اسىرۋعا جۇمساساق.
اكادەميالىق كىتاپحانالاردىڭ ورنىن ينتەرنەت باسا المايدى. ءبىراق ونىڭ دا عىلىمي تەگەۋرىنى شەكسىز. تەك ازداعان مادەنيەت كەرەك... عالامتور مادەنيەتىن ەرتە يگەرمەۋ – وزىمىزگە سىن. ينتەرنەتتىڭ يىرتپەگىنە ءتۇسىپ، بىلىققاندار مەن ىلىققانداردىڭ قارماعىن قاپقان ۇرپاقتى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق يممۋنيتەتتىڭ كۇشى جەتكىلىكتى بولۋى ءلازىم. ال وعان شامامىز جەتپەسە، مىلقاۋ ۇرپاق پەن سوقىر جەتكىنشەك، كەرەڭ ءوسپىرىم قاۋلايدى. ءقازىر سول ءداۋىردىڭ باسى. بولۋ مەن بورداي توزۋدىڭ اراسى...
ءتىل مەن ءدىننىڭ، ءدىل مەن رۋحتىڭ سىنالار تۇسى. قولى جەتكەندەر كوپ، ويى جەتكەندەر از. عالامتور ارقىلى عارىشتى يگەرىپ جاتقاندار كوپ، ال كەرىسىنشە ءوزىن-وزى يگەرە الماي جاتقاندار دا سانسىز. وسى تۇستا مەنى تولعاندىراتىنى، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ينتەرنەت رەسۋرسىنىڭ تىم قارابايىرلىعى. ءقازىر تەك اقپارات الماسۋ، ادەبي تەندەنسيانىڭ بەلگىلى ءبىر اينالىمى، جۋرناليستيكالىق ىزدەنۋگە عانا ءمان بەرىپ وتىرعاندايمىز. بەلگىلى ءبىر سالالىق ماماندىقتار، ايتالىق، ناقتى عىلىم قازاقشا سويلەمەك تۇگىلى، اتىمەن جوق. عالامتوردان عىلىمي جاڭالىقتاردى تابا المايسىز. ءوزىمىزدىڭ ەلدەگى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى مەن تۇجىرىمدارى دا ورىس تىلىندە بىلدىرلايدى. و، نەگە؟ ول تۇگىلى، ءبىز كىمدى بايىتىپ، كىمدى قورعاپ وتىرمىز وسى؟ نەگە قازاقتىڭ ءوزىنىڭ «mail.ru»، «facebook.com»، «twitter»، «ۆك» سەكىلدى جەلىلەرى جوق؟ نەگە سول جوقتىڭ ورنىن تولتىراتىن ماماندار، سول ءۇشىن ەڭبەك ەتەتىن جەتكىنشەكتەر جوق؟ ولار بار بولسا، وندا نەگە سونى قولدايتىن ۇكىمەتىمىز جوق؟ قاشانعى ەلدىڭ شەكپەنىن كيگەنىمىزگە مارقايامىز؟ قاشانعى ءوز دۇنيەمىزدى ءوزىمىز تۇتىناتىن كەزدى ارمانداۋمەن وتەمىز؟
م. حايدەگگەر تەحنيكامەن ءتىل تابىسپاي، ادامزات وركەنيەتى العا وزباسىن اماناتتايدى. ويشىلدىڭ وتكەن عاسىر ايتقان تولعامىنىڭ كەزەڭىنە ەندى جەتتىك. ۇلى دۇبىردە اتىمىز وزا ما، الدە... ءسىز بەن بىزگە بايلانىستى.
بۇل تاقىرىپ تۋرالى ايتار اڭگىمە مۇنىمەن بىتپەيدى. ءبىز شاعىن جازبامىزدا عالامتوردى پايدالانۋدىڭ وڭى مەن تەرىس جاعىن ازداپ ەكشەگەندەي بولدىق. الداعى ۋاقىتتا ۆيرتۋاليستيكا زامانىنداعى ادام بولمىسى تۋرالى ارنايى توقتالاتىن بولامىز.
ت. تاڭجارىق.
