اسلان ءمۋسيننىڭ استانادان «الىستاعانىنا» الداعى ايدا ەكى جىل تولادى ەكەن. ول ۋاقىتشا «كوزدەن تاسا بولعانداردىڭ» ساناتىندا. سوڭعى كەزدەرى «مۋسين ۇلكەن ساياساتقا قايتا ورالۋى مۇمكىن» دەگەن سىبىس شىعىپ ءجۇر. تەگىن ەمەس-اۋ، دەدىك ءبىز.
بىزدە ءبىر قىزىعى، ايتىلعان اڭگىمە، تاراعان سىبىس از ۋاقىتتان كەيىن شىندىققا اينالاتىنى بار. قانشا جەردەن قيسىنسىز كورىنسە دە... سودان دا شىعار، «مۋسين قايتا ورالادى» دەگەن اڭگىمە ەل كەزىپ ءجۇر.
كەيبىر ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ول ەلشىلىككە كەتەردە جاڭاوزەننىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن وزىمەن بىرگە ارقالاپ كەتتى جانە جاڭاوزەن وقيعاسىن ەسكە العاندا، ونىڭ ساياسي فيگۋراسىنا سوقپاي ءوتۋ مۇمكىن ەمەس.
اق وردانىڭ «امالى»
بۇگىنگى جۇيەگە، ونىڭ ءدال وسى كەيىپتە ساقتالىپ كەلە جاتقانىنا بيىل 25 جىل تولادى. ال «ايىپتى» ادامدى الىس-جاقىن مەملەكەتتەرگە ەلشى قىلىپ جىبەرۋ بىزدە بۇرىننان بار ادەت، كەرەك دەسەڭىز، قالىپتاسقان تاجىريبە.
بالكىم، الدەبىر ارەكەتىمەن اسىرا سىلتەپ جىبەرگەندەر، بىلايشا ايتقاندا، «ءبۇلدىرىپ» قويعاندار ەلشىلىك قىزمەتكە اۋىسادى. ءبىراق، مۇنىڭ ءوزى الگى ادامنىڭ اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ قايتا ورالاتىنىن اڭعارتاتىن ءادىس. سەبەبى، ولار ءالى دە بولسا اقوردانىڭ «ادال ساربازدارى».
بۇل جالعىز ءمۋسيننىڭ باسىنداعى جاعداي ەمەس. نۇرتاي ابىقايەۆپەن دە، احمەتجان ەسىموۆپەن دە، ءتىپتى، قانات ساۋدابايەۆپەن دە سولاي بولعان، ءبىر كەزدەرى. ءقازىر بۇلاردىڭ بارلىعى قايتىپ ورالعانداردىڭ ساناتىندا.
ىلگەرىدە ءبىز ءسوز ەتكەن سىبىس شىندىققا اينالسا، ەرتەڭگى كۇنى مۋسين دە ۇلكەن ساياساتقا قايتىپ ورالۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل ورايدا...
– ول قۇلدىراعان جوق. قۇلدىراعانداردىڭ مىسالى باسقا... ونىڭ ەلشىلىككە كەتكەنى ساياسي ساحنادان الشاقتاعانى ەمەس، ءمۋسيننىڭ بەت-بەينەسىن ساقتاپ قالۋدىڭ قارەكەتى بولاتىن.
ونىڭ قايتىپ ورالۋى ساياسي ەليتاداعى كلاندارعا نەمەسە وسى ساياساتتاعى ءىرى ويىنشىلارعا دا بايلانىستى ەمەس. ۇلكەن كىسىنىڭ قالاۋىنا قاراي شەشىلەتىن دۇنيە. ءبىز بىلمەيمىز، بالكىم شەشىلىپ تە قويۋى مۇمكىن. ول ورالىپ، ۇلكەن ورىنعا وتىراتىن بولسا، ساياسي ساحنادا تەكتونيكالىق وزگەرىستەر بولادى، – دەيدى ساراپشىلار.
ول ماڭعىستاۋعا كەلە مە؟
2006 جىلى ول اتىراۋدان استاناعا اۋىسقاندا جانە العاش ەكونوميكا جانە بيۋدجەت ءمينيسترى، كەيىن ۆيسە-پرەمەر، ءماجىلىس سپيكەرى، اقىر اياعى پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ باسشىسى بولعاندا قازاقستانداعى كلانارالىق تالاس-تارتىس ەرەكشە كۇشەيىپتى، راس بولسا.
ەندەشە، ساراپشىلاردىڭ «مۋسين ورالعان جاعدايدا بيلىكتە تەكتونيكالىق وزگەرىستەر بولادى» دەۋى تەگىن ەمەس.
ءمۋسيننىڭ ورالۋىنا قاتىستى سىبىسقا بايلانىستى، ءبىز پىكىر سۇراستىرعان ساياساتتانۋشىلاردىڭ كەيبىرى: «ءبىر كەزگى «ەسكى گۆارديانى» باتىس ايماقتارعا قايتا ورالتۋ كەرەك... سەبەبى، ارالارىندا پرەزيدەنتتىڭ كوڭىلىن قالدىرسا دا، ءالى ساناتتان تۇسە قويماعان جانە ءىستى دوڭگەلەتە الاتىن ادامدار بار» دەگەن پىكىردە.
ءدال ءقازىر ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى احۋال اۋىر. مۇنايشىلار تولقۋدا. مۇنايلى ءوڭىر مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋىن كوتەرە الماۋدا. استە ارانداتۋ ەمەس. مۇنى ايماقتىڭ اكىمى اليك ايداربايەۆتىڭ ءوزى ايتتى. مۇناي سالاسىندا جۇمىسسىز قالعانداردىڭ سانى 150-گە جەتكەن... بالكىم، باسى عانا.
ەنەرگەتيكا ءمينيسترى شكولنيكتىڭ بولجامىنا قاراڭىز. «قارا التىن» قۇلدىراي بەرسە، قازاقستانداعى مۇناي كومپانيالارى 40 مىڭعا تارتا ادامدى جۇمىستان قۋۋى مۇمكىن»، – دەيدى ول. بۇل – ماڭعىستاۋدىڭ مۇنايشىلارىنا دا قاتىستى.
قالاي ويلايسىز، توبىردى توقتاتاتىن تاجىريبە كىمدە بار؟..
«بيىلدان كەشىكپەۋى كەرەك...»
قازىرگى بيلىكتەگى ازاماتتاردى «دەموكراتيالىق نەگىزى بار» جانە «دەموكراتيالىق نەگىزى جوق» دەپ ەكىگە بولۋگە بولا ما، قالاي ويلايسىزدار؟ بىزدىڭشە، بولاتىن سياقتى.
مۋسين وسىلاردىڭ سوڭعى توبىنا كىرەدى.
جوعارىدا ايتتىق، سىرت كەلبەتى سونشالىقتى سۇستى دا ەمەس. الايدا، اقتوبە (1995-2002) جانە اتىراۋ (2002-2006) وبلىسىن باسقارعان جىلدارى مۋسين قاتال، ءتىپتى كەي جەرلەرى قاتىگەز باسشى رەتىندە ەستە قالىپتى. مۇنايلى، دونورلى ايماقتارعا، نەگىزگى ءتۇسىم تۇسىرەتىن وڭىرلەرگە مۇنداي باسشى كەرەك تە بولعان شىعار، كىم بىلەدى.
وسى ارالىقتا ول ءوزىن مىقتى ەكونوميست جانە بىلىكتى باسقارۋشى رەتىندە كورسەتە بىلگەن.
مۋسينگە مۇنداي باعا بەرگەن ءبىز ەمەس، نازاربايەۆتىڭ ءوزى-تىن. پرەزيدەنتتەن ماقتاۋ ەستۋ – بىزدە كوزگە تۇسكەننىڭ بەلگىسى سانالادى. سول-اق ەكەن، كەيبىر ساراپشىلار «اسلاننىڭ «جولى اشىلدى»، «بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەتىن ءبىر ادام بولسا، ول وسى – مۋسين» دەپ بولجاعان. اقىرى قانداي بولدى؟
ءبىراق، قازىرگى ۋاقىتتا بۇل دا ماڭىزدى ەمەس.
بىلەتىندەر، «مۋسين بيىلدان كەشىكسە، ءبىر كەزگى بەلدى ساياسي فيگۋرا رەتىندەگى وزەكتىلىگىنەن ايىرىلىپ قالادى» دەيدى.
بىلمەيمىز، ءبىراق، بىلەتىندەر بەكەر ايتپايدى. بۇلاي بولسا، ورتالىققا (استاناعا) ورالۋعا ءمۋسيننىڭ ءوزى قۇلىقتى دەگەن ءسوز جانە الگىندەي الىپقاشپا اڭگىمەنى تاراتىپ وتىرعان ونىڭ ءوزى بولۋى دا ابدەن مۇمكىن.
مۋسين – قاجىگەلدين
توقسانىنشى جىلداردىڭ ەسكى تىگىندىلەرىن اقتارا كەلە مىناداي ءبىر قىزىقتى دەرەكتى كوزىمىز شالىپ قالدى. ونىڭ اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى رەتىندەگى كانديداتۋراسىن قولداعانداردىڭ ءبىرى ءقازىر قۋعىندا جۇرگەن، ەكس-پرەمەر اكەجان قاجىگەلدين ەكەن. ەكەۋى دە سول تۇستاعى وندىرىستىك كاسىپكەرلەر وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان.
قاجىگەلدين ۇكىمەتتىڭ تىزگىنىن قولىنا العاسىن، اراعا از ۋاقىت سالىپ اسلان مۋسين اقتوبە وبلىسىنداعى بىلدەي باسقارمانىڭ باسشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالادى، ارتىنشا اكىمنىڭ ورىنتاعىنا وتىرادى.
ەندەشە، ءمۋسيندى قاجىگەلديننىڭ كادرى دەۋگە كەلە مە؟ جوق. بىزدىڭشە، اكەجانعا ءار وڭىردە ءوزىنىڭ ءسوزىن وتكىزە الاتىن كادرلار قاجەت بولدى. سونىڭ ساناتىندا مۋسين دە جۇرگەن بولۋى كەرەك...
ەكس-پرەمەردىڭ قاسىندا جۇرگەندەر: «قاجىگەلدين «قاقپانعا» تۇسكەندە، مۋسين پرەزيدەنتتىڭ كومانداسىنا قاراي ويىستى»، – دەيدى.
جاڭاوزەندەگى تراگەديادان كەيىن مۋسين پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ باسشىسى (2008-2012) قىزمەتىنەن ءوز ەركىمەن كەتتى. ەسەپ كوميتەتىندە (2012-2014) ۇزاق ايالداعان جوق، اقىر اياعى الىستاعى بالقان تۇبەگىنەن ءبىر-اق شىقتى. ءقازىر ول قازاقستاننىڭ – حورۆاتياداعى، چەرنوگورياداعى، بوسنيا جانە گەرسوگوۆيناداعى وكىلەتتى جانە توتەنشە ەلشىسى.
مۋسين – جاڭاوزەن
قانداي دا ءبىر شەشىم قابىلداردا نازاربايەۆ پرەزيدەنت اپپاراتىنان كەلىپ تۇسكەن اقپاراتقا ارقا سۇيەيتىنى بەلگىلى. ارينە، اپپارات باسشىسى قىزمەتىنە مۋسين ءبىر كۇندە قونجيا سالعان جوق. سىناقتان ءوتتى، سالماق جينادى. پارلامەنت سپيكەرى، ۆيسە-پرەمەر بولعانىن ايتتىق. ءمۋسيندى اقىرى اپپاراتقا اكەلگەندە نازاربايەۆتىڭ نە دەگەنى ەستە قالىپتى: «اپپارات باسشىسىنا ۇكىمەتپەن دە، پارلامەنتپەن دە بايلانىس ۇستاعان ماڭىزدى. ونىڭ ۇستىنە اسلاننىڭ ايماقتا جۇمىس ىستەگەن تاجىريبەسى بار».
2008 جىلى پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ باسشىلىعىنا تاعايىندالعان مۋسين مۇندا دا ءوزىنىڭ قاتالدىعى مەن قاتىگەزدىگىنەن تايعان جوق. اپپاراتتى بيلىكتەگى ەڭ ىقپالدى ساياسي كۇشكە اينالدىرعان دا وسى مۋسين دەيدى. اكىمشىلىكتىڭ مينيسترلەردى، اكىمدەردى اياعىنان تىك تۇرعىزعان كەزى وسى ۋاقىت.
بۇل كەز سونىمەن قاتار ءمۋسيننىڭ وپپوزيسيامەن، جالپى، اقوردانىڭ ساياساتىنا نارازىلىق تانىتقان كەز-كەلگەن قارسى كۇشتەرمەن راديكالدى تۇردە كۇرەسكەن كەزى-تۇعىن. سونىڭ ءبىر مىسالى – جاڭاوزەن...
ءمۋسيننىڭ جاڭاوزەن وقيعاسىنا جانە اتىراۋ وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، ءقازىر قاشقىندا جۇرگەن بەرگەي رىسقالييەۆتىڭ (جالپى، اعايىندى رىسقالييەۆتەردىڭ) بىلىقتارىنا قاتىسى بارلىعىن ءبىر جىلدارى بارلىق باسپا ءسوز جاپاتارماعاي جازعان.
«ەلشىلىككە كەتىپ، ەلدىڭ كوزىنەن تاسالانعان مۋسين جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن وزىمەن بىرگە الا كەتتى» دەيدى. مۇنى ايتتىق.
قالاي بولعان كۇننىڭ وزىندە جاڭاوزەندەگى تراگەديا ءمۋسيننىڭ پرەزيدەنت اپپاراتىن باسقارعان كەزەڭگە ساي كەلدى. كەيىننەن ونىڭ ەلشىلىككە اتتانۋى «ءمۋسيننىڭ جاڭاوزەندەگى جاعدايدىڭ ۋشىعۋىنا قاتىسى بار» دەگەن كۇدىكتى كۇشەيتە ءتۇستى.
جاڭاوزەنگە قاتىستى كوپتەگەن ساۋالعا ءالى كۇنگە دەيىن جاۋاپ جوق. ايتالىق، اشىنعان، الاڭعا شىققان جۇرتقا قاراتا وق بوراتۋعا پارمەن بەرگەن كىم؟ ارينە، بۇعان قاتىسى رەسمي اقپارات تاپپايسىز.
وتىرىك-شىنى بەلگىسىز، ءبىراق سول وقيعادان كەيىن اسلان مۋسين «Guljan.org» سايتىنىڭ ءبىر ساۋالىنا جاۋاپ بەرەدى.
«جاڭاوزەندەگى نارازالىق تانىتقاندارعا قارسى وق اتۋدى بۇيىرعان ءسىز بە؟» – دەيدى سايت.
«جاڭاوزەندەگى تارتىپسىزدىك تۋرالى مەن 2011 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانى 12 ساعات، 30 مينۋتتا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ «دوكلادىنان» ءبىلدىم. حالىققا قارسى وتتى قارۋ قولدانۋ تۋرالى بۇيرىقتى مەن دە، باسشىلىق تا بەرگەمىز جوق»، – دەيدى مۋسين.
وتىرىك-شىنى بەلگىسىز دەۋىمىزدىڭ سەبەبى بار. ويتكەنى، بۇدان كەيىن «مۋسين وسىنداي مالىمدەمە جاسادى» دەگەن سايت بۇعاتتالىپ قالادى.
دايىنداعان ال فرەدو
