جاس كاسىپكەر ۇلاعات حانزادا باسقاراتىن «Khanzada.kz» كومپانياسى قولونەر بۇيىمدارىن جاساۋمەن اينالىسادى ەكەن. كومپانيا ءوز قاناتىنىڭ استىنا توپتاستىرعان ءتۇرلى قولونەر شەبەرلەرى ناقتى تۇرمىستىق قاجەتكە جارايتىن بۇيىمداردى جاساپ شىعارادى.
ءبىراق ءبىزدى قىزىقتىرعانى اياقكيىم ەدى. «قازاقستاندا جاسالعان» اياقكيىم. وتاندىق ءونىم.
«قازاقستاندا ينە ساباقتايتىن ءجىپ تە جاسالمايدى. ءبىز – تۇك وندىرمەيمىز. يمپورتقا تاۋەلدى جانە سونىڭ ارقاسىندا كۇن كورىپ وتىرعان مەملەكەتپىز!» – دەپ ءبىز وسىلاي جوبامىزدىڭ بۇل جولعى كەيىپكەرىمەن ءبىراز داۋلاسىپ، ءبىراز جەرگە باردىق.
«ءسىزدىڭ عانا ەمەس، كوپشىلىكتىڭ پىكىرى دە وسىنداي. بۇل – بىلمەستىكتەن. قازاقستاندا ينە ساباقتايتىن ءجىپ جاسالادى. تەك بۇلاردىڭ مۇنداي ءوندىرىس ورىندارىنىڭ جارناماسى از. كاسىپپەن اينالىسقالى قازاقستاندا جاسالعان دۇنيەلەردىڭ كوپ ەكەنىنە كوزىم جەتتى»، – دەيدى ۇلاعات حانزادا.
ۇلاعات تۋرالى ءسوز باسىندا ايتتىق. «Khanzada.kz» دەپ اتالاتىن كومپانيانىڭ باسشىسى. قازاق قولونەرىمەن اينالىسادى.
– قولونەرگە بالا كۇننەن قىزىعاتىنمىن. بۇل سالاعا بىردەن كەلگەن جوقپىن. تۇتىنۋشى رەتىندە باستادىق. قولونەر تاۋارلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ساپالى، سۇبەلى دەگەندەرىن توپتاستىرىپ ءجۇردىم. كەيىن قاراپ وتىرسام، بىزدە كوپ نارسەنىڭ ورنى ولقى ەكەن، ونىڭ ىشىندە قولونەر سالاسىندا. وسى ماسەلە ويلاندىرا باستادى.
كومپانيانىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلىگى – قولونەر بۇيىمدارىنىڭ ىشىندە كۇندەلىكتى ومىرگە، تۇرمىسقا قاجەتتىسىن جاسايدى.
كومپانيانىڭ قۇرىلعانىنا دا كوپ بولماپتى. ءارى كەتسە 6 ايدان اسقان.
قولونەر بۇيىمدارىن جاسايتىن شەبەرلەر وسى كومپانيادا توپتاسقان ەكەن. انىعىندا، شەبەرلەردىڭ باسىن قوسۋعا ۇلاعات ۇيىتقى بولعان. «مۇنداعى ماقسات – ولاردىڭ جاساعان بۇيىمدارىن، دۇنيەلەرىن حالىققا تىكەلەي جەتكىزۋ»، – دەيدى ول.
بىلسەك، بۇل سالاعا دا دەلدالدار دەندەپ ەنىپ كەتىپتى. وندىرۋشىدەن تۇتىنۋشىعا جەتكەنشە تاۋار 10 الىپساتاردىڭ قولىنا وتەدى. ال الىپساتارمەن كۇرەسۋ قيىن.
– راس، قيىن. بۇلارمەن باسەكەلەسۋ كەرەك. سول كەزدە ولار وزدىگىنەن جويىلادى. اتالعان كومپانيانى قۇرۋداعى ءبىر ماقساتىم وسى بولادى. ياعني، قولونەر بۇيىمدارىن حالىققا قولجەتىمدى قىلۋ. حالىقتىڭ ولارعا دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋ.
ورىسشا ايتقاندا، ولار انشەيىن «سۋۆەنير» ەمەس، وندىرۋشىدەن تۇتىنۋشىعا جىلدام جەتسە، باعاسى كوڭىلگە قونىمدى، ساپاسى ۇنامدى بولسا، كۇندەلىكتى ومىردە قولدانۋعا بولاتىنىن دالەلدەگىم كەلدى، – دەيدى كاسىپكەر.
سوندا ۇلاعات نە ىستەيدى؟
ايتۋىنشا، قولىندا شوكىمدەي عانا ونەرى بار شەبەردىڭ بۇيىمىن جارىققا شىعارادى. اراعا دەلدالدى ارالاستىرمايدى. الدىمەن ەلدىڭ نازارىنا كورسەتىپ، جارنامالايدى. ەگەر بۇيىم حالىققا ۇناپ، تاپسىرىس ءتۇسىپ جاتسا، شەبەرمەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ، بىرىگىپ جۇمىس ىستەيدى.
«Khanzada.kz» قانداي بۇيىمدار جاسايدى؟
بىلگەنىمىزدەي، كومپانيانىڭ نەگىزگى ونىمدەرى اعاش پەن بىلعارىدان جاسالادى ەكەن.
بىلعارىدان جاسالاتىن بۇيىمدارعا توقتالساق، «Khanzada.kz» كومپانياسى – ساعاتتىڭ باۋىنان باستاپ، اياقكيىم، تون، باس كيىم، سىرت كيىمگە دەيىن تىگەدى.
– قولونەر سالاسى تاريحىمىزبەن تامىرلاسىپ جاتقاننان كەيىن ءبىزدىڭ وتكەنىمىزدەن، ۇلى داۋىرىمىزدەن سىر شەرتەتىن، ءبىزدىڭ قانداي بولعانىمىزدى كورسەتەتىن بۇيىمداردى دا جاسايمىز. سونىڭ ءبىرى – ساداق. قازىرگى كۇنى ايتەۋىر كوزبەن قاراپ، قولمەن ۇستاپ كورۋ ءۇشىن جاسالا سالعان وتىرىك ساداقتار ەمەس، بۇرىنعى بابالارىمىز قولدانعان ناعىز اسكەري ساداق، – دەيدى ۇلاعات حانزادا.
جاۋىنگەر بابالار قولدانعان اسكەري ساداق دەيدى ول. ونى اينىتپاي قالاي جاساپ شىقتى؟ بۇعان دا ۇلاعاتتىڭ ءوز جاۋابى بار:
«كومپانيا شەبەرلەرىنىڭ جاساپ جاتقان دۇنيەسى وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىزدىڭ ەتنوگراف عالىمدار جازىپ كەتكەن سيپاتتاۋلارعا ساي. بىلايشا ايتقاندا، ءارى تاريحي ءارى تابيعي ءونىم».
ءسىز «قازىرگى زامانعا ساداقتىڭ نە قاجەتى بار؟» دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن.
بىلسەك، بۇل دا بيزنەستىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەن. ويتكەنى ءقازىر بۇلارعا سۇرانىس جوعارى. ونىڭ ىشىندە شەتەلدەن تاپسىرىس كوپ. سەبەبى، ولار جاساپ جاتقان اسكەري ساداقتار سپورتتىق ساداقتاردان ەش كەم ەمەس جانە سول ماقساتتا قولدانىلادى.
كومپانيا شەبەرلەرى سونىمەن قاتار اتتىڭ ەر-تۇرمانىن جاسايدى. ۇلاعاتتىڭ ايتۋىنشا، اتتىڭ ەر- تۇرمانىن جاسايتىندار كوپ. الايدا ساپاسىز. كوپشىلىگى ساندىك سيپاتتا عانا جاسالعان. جىلقىلار، مالشىلار بۇلارعا وتىرا المايدى. دەمەك، تۇرمىستىق قولدانىستىڭ تالاپتارىنا جارامايدى.
«قازاقستانعا قاجەتتى دۇنيەنى ءبىز وزىمىزدە جاساي الامىز. مىسالعا ءبىز قولونەر بۇيىمدارىن جاساۋ، ولاردى جاڭعىرتۋ ارقىلى دامىپ، ءوسىپ جاتىرمىز. كوپ نارسەنى بىلدىك. كوپتەگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن، كوپتەگەن بۇيىمداردىڭ قانداي قاجەتكە جاراعانىن تۇسىندىك.
قولونەردىڭ ءوزى – حالىقتىڭ قازىناسى. ءبىراق، بۇل ءسوز عانا. ءىس كەرەك. وسى قولونەر بۇيىمدارىن حالىق قولمەن ۇستاپ، قولدانا الاتىن دەڭگەيگە جەتۋىمىز كەرەك. بۇل قازاق مادەنيەتىنە قوسقان ۇلەسىمىز بولار ەدى»، – دەيدى كاسىپكەر.
[caption id="attachment_13825" align="alignleft" width="302"]
ۇلاعات حانزادا[/caption]
ۇلاعات حانزادا:
ءبىزدىڭ اياقكيىمدەر سىرتتان كەلەتىن ونىمنەن ەش كەم ەمەس
ەندى ايتايىق دەگەن ەڭ نەگىزگى تاقىرىبىمىزعا كوشەلىك. «Khanzada.kz» كومپانياسى، مىنە، التى ايعا جۋىقتادى ەتىك تىگىپ كەلەدى. قىتايدىكى دە، رەسەيدىكى دە ەمەس، ءوز ءونىمىمىز. وسى رەتتە وتاندىق ەكونوميكاعا شىنىمەن پايداسى تيگىزەتىن ناقتى ىسپەن اينالىسۋدى باستاعان ۇلاعات حانزاداعا بىرنەشە ساۋال قويدىق.
– اياقكيىم تىگۋدىڭ ماشاقاتى قانداي؟
– قازاقتا «ەرىنبەگەن ەتىكشى بولادى» دەگەن ءسوز بار. ەتىك تىگەتىن شەبەرلەردىڭ باسىن قوسىپ، بۇل ءىستى «ءا» دەپ باستاعان تۇستا تاپسىرىس بولعان جوق. بۇل ءبىر جاعىنان زاڭدى كورىنۋ مۇمكىن. ءىستى ەندى باستادىق، جارنامامىز از دەگەندەي... الايدا ماسەلە وندا ەمەس. ءبىزدىڭ قاۋىم «قازاق بىرنارسە جاساپ، الدەبىر دۇنيەنىڭ باسىن قۇراي الادى» دەگەنگە سەنۋدەن قالعان. بۇل – ۇلكەن كەدەرگى. اشىعىن ايتقاندا، قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ كورىنىسى، – دەيدى كاسىپكەر.
– قازىرگى كۇنگى اياق الىستارىڭىز قالاي؟
– شىنىمدى ايتايىن. ءالى كۇنگە دەيىن اياقكيىمدەرىمىزدى ساتىپ الاتىن جۇرتقا ونىڭ ساپاسىن دالەلدەۋمەن الەكپىز.
قازاقستانعا الىس-جاقىن شەت ەلدەردەن اياقكيىمنىڭ نەبىر ءتۇرى كەلەدى. ءۇش ماۋسىمعا – جازدىق، كۇزدىك جانە قىستىق ماۋسىمعا ارنالعان اياقكيىمدەردى يمپورتتايمىز. سوعان قاراماي جىل سايىن قازاقستان نارىعىنا 4 ملن پار اياقكيىم جەتپەي قالادى!
ياعني، ءدال وسىنشا سۇرانىس تۋادى. انىعى، وسى سۇرانىس قامتاماسىز ەتىلمەيدى. شەتەلدىك تاسىمالداۋشىلار مۇنى ەستىسە، ەرتەڭ-اق ورنىن تولتىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان ولار ىسكە كوشپەس بۇرىن ءبىز ەرتەرەك ارەكەت ەتەيىك دەپ شەشتىك.
– سىزدەردە، جالپى قازاقستاندا اياقكيىم تىگۋدىڭ تەحنولوگياسى بار ما؟
– وسى ءىستى باستايمىن جانە اياعىنا دەيىن جەتكىزەمىن دەگەن ادامعا اياقكيىم تىگەتىن ستانوك تا، ونىڭ شيكىزاتى بولىپ سانالاتىن – بىلعارى دا تابىلادى. ءبىراق، قيىندىعى دا جوق ەمەس. ايتالىق، قالىڭدىعى 0،5 سانتيمەتر، 1 سانتيمەتر جانە 1،5 سانتيمەتر بولاتىن قايىستار بار. سونداي قايىستى تىگەتىن شەتەلدىك ستانوكتاردىڭ باعاسى 80 مىڭ دوللاردان باستالادى. ينەسىنىڭ، ءبىزىنىڭ، بىلتەكەشىنىڭ بەرىكتىگى جاعىنان بۇل ستانوكتار وتە ءالسىز، نەگىزىندە. سەبەبى، ولار ءوز ەلىنە لايىقتالىپ جاسالىنعان. ستانوكتاردى ايتامىن... مىسالعا، تۇركيا تەرىنى قىرىنان ۇشكە جارادى. جۇڭگو – التىعا، يتاليا تورتكە جارادى. سايىپ كەلگەندە ءبىر تەرىنى ولار بىرنەشە قاباتقا بولەدى. ولاردىڭ ستانوكتارى سوعان ىڭعايلانعان. بۇل – جۇقا، جۇمساق تەرى. ال قازاقتا تەرىنى بولمەي، جارماي تۇتاس يلەگەن.
دەمەك، بىزگە ناقتى اياقكيىم جاساپ شىعۋ ءۇشىن قاتتى تەرىگە شىداس بەرە الاتىن ستانوك قاجەت بولدى. شەتەلدىڭ ستانوگى بىزگە جارامايتىنىن ايتتىم. وسى ماقساتتا ازىرگى كۇنى ءوز ستانوگىمىزدى قۇراستىرىپ جاتىرمىز. قاراعاندىداعى وسى تەحنولوگيانى جاساۋدىڭ قىر-سىرىن جاقسى بىلەتىن ماماندارمەن كەلىسىمگە كەلدى.
ەندى ەسەپتەڭىز. ءبىز قۇراستىرىپ شىعاتىن ستانوكتىڭ باعاسى 200 مىڭ تەڭگە بولادى. ال شەتەلدەن كەلەتىن ستانوكتىڭ باعاسى 20 مىڭ دوللار. وعان جولپۇلىڭ، تاسىمالىڭ، سالىعىڭ قوسىلادى دا قازاقستانعا جەتكەندە 86 مىڭ دوللارعا شارىقتاپ كەتەدى ەكەن.
– اياقكيىم يندۋسترياسىن جانداندىرۋعا ناقتى نە كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر؟
– وتاندىق بىلعارى اياقكيىم وندىرىسىندەگى ءبىر ماسەلە – تابان. تابان ءوندىرىسى. ماسەلەن تاباندى قۇياتىن، جاسايتىن – ميكروفلورا اتتى پوروشوكتاردى ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن شەتەلدەن الدىرىپ وتىرمىز. بۇل ءونىمدى ءبىز مەنسىنبەي قارايتىن قىرعىزستان شىعارادى.
ەكىنشى ماسەلە – ۇساق-تۇيەگى جوق. ايتالىق، سىرمانى (زاموك) قازاقستاننان ىزدەسەڭ، تاپپايسىڭ. ول دا سىرتتان كەلەدى. ءقازىر ءبىز بەلبەۋ جاسايمىز. ءبىراق، سونىڭ باسىنا تاعىلاتىن ايىرباستى شەتەلدەن الدىرۋعا تۋرا كەلەدى. وسىنداي مايدا-شۇيدە بۇيىمداردىڭ ءوندىرىسى بىزدە جولعا قويىلماعان.
– اياقكيىم تىگۋ ءۇشىن ەڭ قاجەتتى زاتتىڭ ءبىرى – بىلعارى. ونى قايدان الدىراسىزدار؟
– بىلعارىنى ءوزىمىز جاسايمىز. جامبىل وبلىسى، قورداي اۋدانىندا بىلعارى وڭدەيتىن زاۋىت بار. ءبىز سول زاۋىتپەن كەلىسىمشارتقا وتىردىق. اتالعان ءوندىرىس ورنى بىزگە قالاعان تەرىمىزدى وڭدەپ بەرە الادى.
تەرىنىڭ ەڭ جۇقا ءتۇرى – 0،11 ميلليمەترلىك بىلعارى. بۇل بىلعارىنى جازدىق اياقكيىمدەرگە قولدانادى. وسى ءبىر تەرىنىڭ رەسەيدەگى زاۋىتتان شىققانداعى باعاسى 90 تەڭگە. انىعىندا، 10 سانتيمەترى 90 تەڭگە. ول بەرى قاراي ومبى ارقىلى سولتۇستىك قازاقستانعا جەتكەندە 120-130 تەڭگەگە شىعادى. ءبىراق، بۇل ونىڭ قازاقستانعا كىرگەندەگى باعاسى، ال ساتىلۋ باعاسى 150-160 تەڭگەگە بارادى.
ەگەر الگى بىلعارى ساماراعا جەتكىزىپ، باتىس قازاقستان وبلىسى ارقىلى اكەلەتىن بولساق، تاسىمال باعاسى 170 تەڭگەگە، ساتىلىمى 200 تەڭگەگە ءبىر-اق شارىقتايدى.
قازاقستاندا زاڭدى تۇردە تىركەلگەن اياقكيىم جوندەيتىن ەتىكشىلەردىڭ سانى 18 مىڭ ەكەن. سوندا 14 وبلىستا 18 مىڭ ەتىكشى بار دەگەن ءسوز. سولاردىڭ بارلىعى قازىرگى تاڭدا اياقكيىم جاماردا جوعارىدا مەن ايتقان رەسەيدىڭ بىلعارىسىن تۇتىنىپ ءجۇر. وسى سەبەپتى بىزدە اياقكيىم جوندەۋدىڭ ءوزى قىمبات. وداندا ساتىپ العان ارتىق.
– ءبىز «قازاقستاندا جاسالعان» دەيمىز. وسى وتاندىق ءونىمدى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ قانشالىقتى؟
– وتاندىق ءونىمدى قولداۋدىڭ ار جاعىندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكامىزدى قولداۋ دەگەن تۇسىنىك جاتۋ كەرەك. مەنىڭشە، «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەندى ۇكىمەتتىڭ ءوزى دە دۇرىس تۇسىنە بەرمەيدى. بۇل جالاڭ ۇران، جاساندى ناۋقان بولماۋى كەرەك.
وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ جارناماسى از.
مىسالعا، قازاقستاندا «بوتا» دەپ اتالاتىن شۇلىق شىعاراتىن ءوندىرىس ورنى بار. شاعىن عانا كاسىپورىن. قازاقستاننىڭ تورت-بەس قالاسىن «قازاقستاندا جاسالعان» ونىممەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. وسى «بوتا» شۇلىقتارىنىڭ ساتىلىمداعى باعاسى – 90 تەڭگە. ال Limax دەپ اتالاتىن قىتايدان اكەلىنگەن شۇلىقتاردىڭ ساتىلىمداعى قۇنى – 370 تەڭگە. قايسىسى ءتيىمدى؟ نەگىزىندە، ساپاسى جاعىنان «بوتانىڭ» شۇلىقتارى قىتايدىڭ تاۋارىنان ەش كەم ەمەس. سوسىن مەنىڭشە، ءدال ءقازىر قازاقتى كاسىپكەرلىككە تاربيەلەۋ ءۇشىن بيزنەستىڭ الىپپەسىن ۇيرەتەتىن شەبەرلىك ساباقتارى كەرەك. مۇنداي كلاستەر بىزدە اتىمەن جوق.
– الداعى ۋاقىتتا سىزدەردىڭ قازاقستاندى تولىققاندى وتاندىق اياقكيىممەن قامتاماسىز ەتەتىن مۇمكىندىكتەرىڭىز بار ما؟
– نەگىزىندە، اياقكيىم وندىرىسىمەن اينالىسىپ وتىرعان ءوندىرىس ورىندارى كوپ. كوپشىلىگىنىڭ جارناماسى از. ەل بىلمەگەسىن، قازاقستاننىڭ اياقكيىمى دەگەن ءسوزدىڭ وزىنە قۇلاعى ۇيرەنبەگەسىن المايدى.
ال ءبىز ناۋرىز ايىنان باستاپ تولىق وندىرىستىك قۋاتتا جۇمىس ىستەيتىن بولامىز. اياقكيىم جوندەيتىن ازاماتتاردىڭ ىشىندە ناقتى قولىنان ءىس كەلەتىن، ەتىكتى، تۋفلي جاماۋمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءدال سونداي جاڭا اياقكيىم جاساپ شىعا الاتىن شەبەرلەردىڭ باسىن قوستىق.
اياقكيىمدەردىڭ باعاسى قانداي؟
– قىتايدان كەلەتىن اياقكيىمدەرگە قاراعاندا الدەقايدا تومەن. مىسالعا، الداعى ۋاقىتتا شىعارا باستايتىن جازدىق اياقكيىمدەردىڭ باعاسى 4000-7000 تەڭگەنىڭ اراسىندا بولادى. بىلسەڭىز، قىتايدان كەلەتىن، بىلعارىنى الماستىراتىن دەرمانتين اياقكيىمدەردىڭ قازاقستانعا كىرۋ باعاسى ءقازىر 8000 تەڭگە. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ اياقكيىمدەر قولدان تىگىلگەن.
– ال ساپاسى شە؟
– تازا بىلعارى، تازا ءجۇن، ۇلتانى كون تەرى. شيكىزاتتىڭ بارلىعى – وزىمىزدىكى. ەگەر الۋعا نيەت تانىتقان ازاماتتار تاپسىرىس بەرسە، ءبىزدىڭ شەبەرلەر قولجەتىمدى باعامەن قالاعان اياقكيىمدى تىگىپ بەرەدى. مەنىڭشە، داعدارىس جاعدايىندا وتاندىق ءونىمدى العان ادام ۇتىلمايدى.
ءيا، باعاسى قىمبات اياقكيىمدەرىمىز دە بار. بۇل اياقكيىمدەردىڭ بارلىعى كون تەرىمەن نەمەسە قاتتى قايىسپەن ۇلتاندالعان. سەبەبى، اياقتى ريەۆماتيزمگە ۇشىراتپايدى. بىلە بىلسەڭىزدەر، قىتايدان كەلەتىن اياقكيىمدەردىڭ كوپشىلىگى تەكستوليتپەن ۇلتاندالعان...
ءقازىر ءبىر كۇندە 10 پار اياقكيىم دايىندايمىز. ءبىر ايدا 300 پار اياقكيىم تىگىپ شىعارامىز. دەمەك، 1 جىلدا 4000 مىڭعا تارتا اياقكيىم تىگەتىن مۇمكىندىگىمىز بار.
باستىسى، سۇرانىس بار. ءيا، ءسال جارناما جەتپەيدى.
بۇل ماقالانى وقىعاننان كەيىن اياقكيىمدەرىمىزگە تاپسىرىس بەرۋگە ىنتا تانىتقان ازاماتتارعا جەڭىلدىك جاسايمىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان،
ماديار ءجۇنىسبايۇلى
