بىرىنشىدەن، قازاقستان وسى ۇيىمعا مۇشە بولۋ ارقىلى شەكارالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا مۇمكىندىك الاتىنى بەلگىلى. ەكىنشىدەن، ەلىمىز ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ، قازاق جەرى ارقىلى ەتەتىن ناركوترافيكتىڭ جولىن كەسۋگە مۇمكىندىككە يە بولادى.
اۋعانستاننان كەلەتىن ەسىرتكى اعىنىن توقتاتۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ جەكەدارا كۇرەسۋى مۇمكىن ەمەس. قازاق جەرىن كوكتەي ەتەتىن ەسىرتكىنىڭ ءبىراز بولىگى ەلىمىزدە قالىپ، جاستاردى ۋلايتىنى جاسىرىن ەمەس.
سوندىقتان رەسمي استانا شانحاي ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەسىرتكى تاسىمالىنا قارسى كۇرەس جونىندەگى كەلىسىمدەرىن پايدالانا وتىرىپ، بۇل ىندەتتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋى قاجەت.
سوڭعى دەرەكتەرگە كوز سالساق، قازاقستاندا ونداعان مىڭنان استام ادام ءتۇرلى ەسىرتكىلىك زاتتاردى پايدالاناتىنى ءمالىم بولىپ وتىر. 20 ميلليونعا جۋىق حالقى بار ەل ءۇشىن بۇل بەي-جاي قارايتىن مالىمەت ەمەس. قازاقستاننىڭ ەسىرتكى دالىزىنەن ونى تۇتىنۋشى ەلگە اينالىپ بارا جاتقانى بيلىكتى قاتتى الاڭداتىپ وتىر. سوندىقتان شىۇ مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، ەسىرتكى اعىنىنا توسقاۋىل قويساق، ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك بولار ەدى.
ۇشىنشىدەن، قازاقستاننىڭ شىۇ-ىنا مۇشە بولۋىنىڭ گەوستراتەگيالىق ماڭىزى بار. قازاق ەلى ۇلكەن مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسى توعىسقان نۇكتەدە ورنالاسقان. سول سەبەپتى، قازاقستان كورشىلەرىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ شىۇ-نا مۇشەلىگىمىز – ەلىمىزدىڭ كاۋىپسىزدىگىنىڭ كەپىلى بولماق. بۇگىندە وسى ۇيىمنىڭ باستى ويىنشىلارى جۇڭگو مەن رەسەي ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزگە كەپىلدىك بەرىپ وتىر. وسى تۇرعىدان العاندا ۇيىمنىڭ قازاق ەلى ءۇشىن ماڭىزى زور.
قوس دەرجاۆا رەسمي استانانى وزدەرىنىڭ ستراتەگيالىق وداقتاسى ساناپ ءجۇر. ءتىپتى، جۇڭگو مەن رەسەي قازاقستاننىڭ 2010 جىلعى ەىقۇ-عا نا ەرەكشە قولداۋ بىلدىرگەنىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ ەۋرووداقپەن تەرريتورياسىنان تىسقارى جاتىپ، ەىقۇ-نىڭ تىزگىنىن قولعا الۋمىزعا، ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاننىڭ الەمدىك گەوساياساتتا شوقتىعى بيىك ەكى ەلمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتقانى سەبەپشى بولعاندىعىن اڭعارۋعا بولادى. ەگەر ءبىز اينالامىزداعى كورشىلەرىمىزبەن دۇرىس ساياسي قارىم-قاتىناس ورناتا الماعانىمىزدا، ەۋرووداق جارتى الەمنىڭ تىنىشتىعىنا جاۋاپكەر بولىپ وتىرعان ۇيىمنىڭ تىزگىنىن بىزگە ۇستاتپاس ەدى.
الەمدەگى ساياسي جاعدايلاردى بايىپتاپ سارالاعان ادام، بۇل سۇراقتىڭ لوگيكالىك تۇرعىدان دۇرىستىعىنا كوز جەتكىزەتىنى انىق. دەگەنمەن، بۇل بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا.
قازىرگى تاڭدا شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبارى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا (ۇقشۇ) مۇشە ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. سوندىقتان جاقىن كۇندەرى شىم اسكەري ۇيىمعا اينالىپ، ناتو-عا قارسى تۇرادى دەپ پايىمداۋ ارتىقتاۋ بولارى انىق.
سوڭعى ۋاقىتتارى شانحاي ۇيىمىنىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن ءجيى كەتەرۋى دە وسىنداي ويلاردىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپشى بولۋى مۇمكىن. قايتا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر شىۇ-نىڭ اياسىندا ەكونوميكا لىق ىنتىماقتاستىقتى وركەندەتۋگە باسا ءمان بەرىپ وتىر.
اسكەري-ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىكتى دامىتۋ، سەنىمدىلىك شارالارىن نىعايتۋ ماسەلەلەرى شىۇ-نىڭ اسكەري ۇيىمعا اينالۋىنا تۇرتكى بولاتىن سەبەپ ەمەس. ءتىپتى، مۇنداي ماسەلە رەسمي ساياساتتا مۇلدە كوتەرىلىپ وتىرعان جوق. شانحاي ۇيىمىنىڭ 2005 جىلى 5 شىلدەدە استانادا وتكەن سامميتىندە العاش رەت اقش-قا كىندىك ازيادان اسكەري بازالارىن الىپ كەتۋ تۋرالى شارت قويىلعاننان كەيىن شانحاي ۇيىمىن ناتو-عا قارسى قويۋشىلار بوي كورسەتە باستاعانى بەلگىلى.
سول كەزدە وزبەكستان اقش-قا حانابادتاعى اسكەري بازاسىن اكەتۋگە التى اي ۋاقىت بەرگەنى ەسىمىزدە. مۇنىڭ باستى سەبەبى – اقش ءاندىجان وقيعاسى كەزىندە رەسمي تاشكەنتتى ايىپتى دەپ تاپقان ەدى.
ءقازىر ورتالىق ازيا ەلدەرى يسلام ەكسترەميستەرىنەن قاتتى سەسكەنىپ وتىرعانى بەلگىلى. قازاق «جەل سوقپاسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. يسلام ەكسترەميستەرىنىڭ كورشىلەس وزبەكستان مەن تاجىكستاننىڭ مازاسىن قاشىرۋى – ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. وسى رەتتە لاڭكەستىك توپتاردىڭ بىرنەشە مەملەكەتتەن شىققان ترانسۇلتتىق ۇيىمدار ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ كوزدەگەن ساياسي ماقساتتارى بار. سوندىقتان شىۇ-نىڭ بەلدى مۇشەلەرى رەسەي جانە قىتايدىڭ سودىرلارمەن كۇرەستەگى ىس-تاجريبەسىنەن ۇلگى الىپ، ونى كادەگە جاراتۋدان قاشپاۋىمىز كەرەك.
بۇدان باسقا قازاقستاننىڭ جاعراپيالىق تۇرعىدان جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ ورتاسىندا ورنالاسۋى ەلىمىزدىڭ ساياسي ويىنشىلىق قابىلەتىنىڭ تانىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنىن ەسكەرۋمىز كەرەك. رەسەي مەن قىتايدىڭ كەي كەزدەرى ءبىر ماسەلەگە بولا قىزىلشەكە بولىپ ايتىسىپ جاتاتىن كەزدەرى بولادى.
سول كەزدە قازاقستان ساياسي ويىنشىلىق قابىلەتىن كورسەتىپ، ءوزىنىڭ ۇپايىن تۇگەندەپ الۋى ءتيىس. ال ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدا شىۇ-ى ورنى ەرەكشە. ۇيىمعا اۋعانستان، بەلارۋس، يران جانە موڭعوليا سىندى ەلدەردىڭ سىرتتاي باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسۋى شىۇ-نىڭ كەلەشەگى زور ەكەنىن مەڭزەيدى.
قازاقستاننىڭ شىۇ-عا مۇشە بولۋى – الەمدىك قاۋىمداستىق الدىنداعى بەدەلىن ارتتىراتىنى ءسوزسىز. بۇدان باسقا ەكونوميكامىزدى دامىتۋعا قولايلى ينۆەستيسيالىق اۋرا تۋعىزاتىنىن ايتا كەتۋمىز كەرەك. بۇل رەتتە قازاقستان مەن رەسەيدىڭ «باتىس ەۋروپا باتىس جۇڭگو» سالعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
قازاقستانعا اسا ءىرى گەوساياسي ويىنشىلاردىڭ اراسىندا ارالىق اربيتر بولۋ مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر. كوپجاقتى، كۇردەلى ساياسي ويىن بارىسىندا قازاقستان ءوز ۇپايىن تۇگەندەپ وتىرۋى ءتيىس. بۇگىندە قازاقستان الەمدىك دەرجاۆالارعا تاۋەلدى بولاتىنداي ەلىمىزدە رەسەيدىڭ نەمەسە اقش-تىڭ اسكەري بازالارى جوق. قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ەش قازاقستاننىڭ اسكەري اەرودرومدارىن پايدالانباعانى بەلگىلى. دەمەك، باسقالار باس اۋىرتىپ وتىرعان بازا ماسەلەسى قازاقستاندا جوق دەۋگە بولادى.
Dalanews.kz انىقتاماسى:
شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى تۇراقتى ۇكىمەتارالىق ۇيىم رەتىندە 2001 جىلعى ماۋسىمنىڭ 15-ىندە شانحاي قالاسىندا قازاقستان، جۇڭگو، قىرعىزستان، رەسەي، تاجىكستان جانە وزبەكستان مەملەكەتتەرىنىڭ ءوزارا كەلىسىمىمەن قۇرىلعان. و باستا ۇيىمعا باقىلاۋشى بولعان ءۇندىستان مەن پاكىستان ءقازىر شىۇ-نىڭ تولىققاندى مۇشەسىنە اينالدى.
وعان مۇشە مەملەكەتتەردىڭ جەر كولەمى 30 ميلليون 189 مىڭ شارشى شاقىرىمدى الىپ جاتىر. حالقىنىڭ سانى – 1 ميلليارد 455 ميلليون ادامدى قامتيدى، ياعني مۇنىڭ ءوزى جەر شارىن مەكەندەگەن تۇرعىنداردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى. ۇيىمعا بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى، جۇڭگو مەن رەسەي سەكىلدى الپاۋىت ەلدەردىڭ مۇشە بولۋى ونىڭ حالىقارالىق ارەنادا ۇلكەن ساياسي بەدەلگە يە بولىپ، ايماقتاعى اقش مۇددەسىن تەڭگەرمەشىلىك دارەجەدە ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.
